ОҚу жылында қазақстан республикасының орта білім беру ұйымдарында оқу-тәрбие процесін
жүктеу/скачать 4,6 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Назар аударыңыз!
- Күндізгі оқу бөлімі бар сыныптарда оқу процесінің ерекшеліктері.
- 125- кесте - Инклюзивті білім беру шеңберіндегі нормативтік құқықтық актілер Халықаралық құжаттар
356
11. КЕШКІ МЕКТЕПТЕРДЕГІ ОҚУ-ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Кешкі (ауысымды) мектеп Қазақстан Республикасының азаматтарына, сондай-ақ жұмыс істейтін және жұмыс істемейтін шетел азаматтарына (Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы шеңберінде) негізгі орта және жалпы орта білім алуға мүмкіндік береді (ҚР «Білім туралы» Заңы, 3- бап, 1-тармақ, 1-тармақша).1,3, 47-құжат, 1-т.; «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру. 4-тарау, 41- тармақ) түрлері бойынша қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығы.
Назар аударыңыз! Кешкі мектепте және күндізгі жалпы білім беретін мектептерде кешкі бөлімде оқыту: - күндізгі; - сырттай; - күндізгі-сырттай; - ҚР «Білім туралы» Заңының 27 бабына сәйкес сырттай жеке оқу түрі бойынша іске асырылады. Білім беру мазмұнын жаңартуға сәйкес кешкі мектептерге арналған үлгілік оқу жоспарлары әзірленді және бекітілді (2018 жылғы 4 қыркүйектегі №441 бұйрық 51-56 қосымша). Жаңартылған мазмұн бағдарламасы бойынша оқуға өткен сыныптарда білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау критериалды бағалау жүйесі бойынша жүзеге асырылады. Отандық білім беруді жаңғырту, орта білім берудің ұлттық моделін құру, білім беру парадигмасын іскерлікке айналдыру, мектеп білімінің мазмұнын түбегейлі өзгерту және жаңарту, бірінші кезекте, сапалы білім алуда барлық азаматтар үшін тең мүмкіндіктер беруге және қоғамда табысты әлеуметтендіру
357
қабілетін қалыптастыруға бағытталған. Алайда қазіргі уақытқа дейін білім беру процесінен тыс әртүрлі себептермен қалған азаматтар санаты бар. Мұндай адамдарды оқуға тарту, біздің мемлекет азаматтарының жалпы білім беру деңгейін арттыру мақсатында елімізде негізгі контингенті 14 жастан бастап жұмыс істейтін ересек адамдар мен жасөспірімдер болып табылатын, күрделі жағдайға тап болған, осыған байланысты күндізгі жалпы білім беретін мектептерде білім алмаған кешкі мектептер жұмыс істейді. Кешкі мектептердегі білім беру үдерісі білім беру деңгейіне сәйкес жүзеге асырылады: 1) негізгі орта білім (игеру мерзімі-3 жыл: 7, 8, 9-сыныптар); 2) жалпы орта білім беру (игеру мерзімі - 2 жыл: 10, 11 (12)-сыныптар). 3) Жеке оқу түрі (меңгеру мерзімі – жеделдетілген, оқу жылында 2- сыныптан). Жаңартылған білім беру мазмұнының үлгілік оқу жоспары бойынша білім алушыларды сыныптан сыныпқа ауыстыру БЖБ және ТЖБ нәтижелері бойынша жүзеге асырылады; 9 және 11-сыныптарда Үлгілік қағидаларға сәйкес қорытынды аттестаттау жүргізіледі. Оқытудың барлық түрлері бір оқу орнының шегінде жүзеге асырылуы мүмкін.
Оқытудың жеке формасы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығына сәйкес (Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2013 жылғы 18 қазанда № 8827 тіркелген, 45, 50-тармақтар); жеке, күндізгі және сырттай оқу нысандары бар топтардағы бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің типтік оқу жоспарларына (жаңартылған мазмұн) сәйкес жүзеге асырылады. Сабақ кестеге сәйкес аптасына 4 күн өткізіледі. Сырттай оқытудың жеке топтары толымдығымен ашылады (ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 бұйрығына сәйкес 1-ден 8 адамға дейін (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде 2013 жылғы 18 қазанда № 8827 болып тіркелген). Оқытудың жеке түрі бар топтарға өмірлік қиын жағдайға тап болған 14 жастан бастап білім оқушылар қабылданады. Білім беру үдерісінде оқытудың жеке нысанын енгізу және пайдалану « Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы «ҚР БҒМ 08.11.2012 жылғы № 500 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР БҒМ №441 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады. 04.09.2018 ж. 55-56;
4) қашықтықтан оқыту нысаны (меңгеру мерзімі – 2 жыл: 10-11- сыныптар). 358
Қашықтан оқыту арқылы кешкі мектеп оқушыларының толыққанды білім алуына жағдай жасау Үлгілік ережелердің 16-тармағы мен 18-тармағына сәйкес жүзеге асырылады, мұнда оқушылардың оқу-танымдық қызметі мектептің пән мұғалімдерінің қашықтықтан қолдауымен өтеді.
және т.б.) т. сәйкес жасалады. 16 және 18 типтік ережелер. Кешкі мектепте қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру қажетті ресурстармен қамтамасыз етуді және нақты уақыт режимінде және бос уақыт кеңістігінде сабақ өткізу үшін жағдай жасауды талап етеді. Білім беру ортасын ұйымдастырудағы басты шарттардың бірі әрбір білім алушы үшін оның қол жетімділігінің өлшемі болып табылады. Мектеп әкімшілігі оқу жылының басында оқу жылына арналған бірыңғай оқу жоспарын құрайды. Оқу жоспарына сәйкес мектеп сабақ кестесін құрастырады және каникулдық кезеңде қашықтықтан онлайн-сабақтар өткізеді. Барлық қажетті материалдар білім беру ұйымының сайтында орналастырылады. Қашықтықтан оқытуды ұйымдастыру барысында білім беру ұйымдарының желілік өзара іс-қимылы білім алушыға МЖМБС сәйкес белгілі бір деңгейдегі білім беру бағдарламасын меңгеруге мүмкіндік беретін кешкі мектептердің бірлескен қызметін білдіреді. Қашықтықтан білім беру технологияларын пайдалану кешкі мектептерге білім беру бағдарламаларын игерудің түрлі нысандарын, сондай-ақ білім алушылардың жеке білім беру стратегиясын құрудың түрлі конфигурациялары бойынша оқу жоспарларын қалыптастыруға мүмкіндік береді: оқу бағдарламаларын қадамдық немесе модульдік меңгеру мүмкін. Мектеп негізгі жалпы білім беретін пәндерді толық көлемде зерделеуді және оқытудың вариативті мазмұнының (элективті курстар) бөлігін қамтамасыз етуі тиіс. (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 «Жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметінің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы, 4-тарау, 63-тармақ). ҚР Білім және ғылым Министрінің 2018 жылғы 4 қыркүйектегі №441 бұйрығымен бекітілген үлгілік оқу жоспарлары: 1) Оқыту қазақ тілінде жүгізілетін кешкі мектептерге арналған негізгі орта, жалпы орта білім берудің (жаңартылған мазмұнның) үлгілік оқу жоспары (күндізгі оқу бөлімі), 7-11 сыныптар;
орта, жалпы орта білім берудің (жаңартылған мазмұнның) үлгілік оқу жоспары: (күндізгі оқу бөлімі), 7-11 сыныптар; 3) Оқыту қазақ тілінде жүгізілетін кешкі мектептерге арналған негізгі
359
орта, жалпы орта білім берудің (жаңартылған мазмұнның) үлгілік оқу жоспары: (сырттай оқу бөлімі), 9-11 сыныптар;
4) Оқыту орыс тілінде жүгізілетін кешкі мектептерге арналған негізгі орта, жалпы орта білім берудің (жаңартылған мазмұнның) үлгілік оқу жоспары: (сырттай оқу бөлімі), 9-11 сыныптар;
5) Оқыту қазақ тілінде жүгізілетін кешкі мектептер үшін бастауыш, негізгі орта білім берудің (жаңартылған мазмұнның) жеке сабақтарының үлгілік оқу жоспары: (сырттай оқу бөлімі), 1-6 сыныптар;
6) Оқыту орыс тілінде жүгізілетін кешкі мектептер үшін бастауыш, негізгі орта білім берудің (жаңартылған мазмұнның) жеке сабақтарының үлгілік оқу жоспары: (сырттай оқу бөлімі), 1-6 сыныптар. Оқытудың қалған түрлері үшін тиісті үлгілік оқу жоспарлары негізінде күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауды пайдалану ұсынылады. Оларды пән мұғалімі құрастырады. Кешкі мектепте оқу үдерісін ұйымдастыру білім алушылар контингентінің ерекшелігін ескереді. Көптеген оқушылар оқудағы үзіліс салдарынан жаңа оқу материалын түсіну және бекіту үшін қажетті тірек білімдер мен дағдыларды жоғалтады, ал біреу оларды күндізгі мектепте оқу барысында ала алмайды. Кешкі мектептің педагогикалық ұжымының маңызды міндеті - осындай олқылықтарды анықтау және жою, білімді қалпына келтіру және тәуелсіз бағалау жағдайында өтетін оқу материалдарын меңгеру және мемлекеттік (қорытынды) аттестаттауға дайындау үшін берік база құру. Бірақ алғашқы міндеттердің бірі - білім алушы үшін оқу алдындағы қорқыныштан құтылуға көмектесетін, сондай-ақ тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал ететін жағдайлар жасау. Күндізгі жалпы білім беретін мектептер жанындағы кешкі және кешкі мектептерде оқыту күндізгі, сырттай, күндізгі-сырттай және сырттай Жеке оқу түрлері бойынша жүзеге асырылады (ҚР "Білім туралы" Заңы, 27 бап). Оқытудың барлық түрлері бір білім беру ұйымының шегінде жүзеге асырылуы мүмкін.
Кешкі мектеп оқушыларын оқыту күндізгі және кешкі уақытта күндізгі, сондай-ақ сырттай, күндізгі-сырттай және сырттай Жеке оқу түрлері бойынша жүргізіледі (1998 жылғы 17 қарашадағы 565 бұйрық).
Кешкі мектеп оқушылардың күрделі контингентімен ерекшеленеді: ол жасы, оқу және оқыту деңгейі, әлеуметтік және отбасылық жағдайы, мектептен тыс жұмыспен қамту дәрежесі мен сипаты, қабылдау, есте сақтау, назар аудару, мотивация сипаттамасы және басқа да белгілері бойынша бірдей емес. Күндізгі оқу бөлімінің сабақтары жалпы білім беретін мектептердегідей жүргізіледі. Күндізгі оқу бөлімі бар кешкі мектептерде оқушылармен фронталды жұмыс түрімен қатар топтық және жеке жұмыс түрлері де қолданылады. Кешкі мектептегі сабақтар топтық немесе жеке сабақтар түрінде консультациялармен толықтырылады.
360
Сырттай оқу түріндегі оқу процесінің ерекшеліктері Кешкі мектепте сырттай оқу түрі күндізгі оқу түрінен көбінесе оқушылардың өздігінен білім алуымен ерекшеленеді. Сырттай оқу орындарының өзіндік жұмысының топтық және жеке консультацияларға жүйелі түрде қатысумен үйлесуі кешкі мектепте сырттай оқытуды ұйымдастырудың маңызды принциптерінің бірі болып табылады. Сырттай оқитын балалардың үй жұмысы - бұл оқу сабақтарының негізгі түрі; ол топтық және жеке консультациялармен, сондай-ақ сынақтармен тығыз байланысты. Сырттай оқу процесі мұғалім тарапынан белсенді педагогикалық басшылықты көздейді, ол сырттай оқу жұмысының топтық және жеке консультациялар, сондай-ақ сынақтар жүйесімен тығыз өзара байланысын қамтамасыз етуі тиіс. Топтық консультацияларда мұғалім тораптық, неғұрлым күрделі тақырыптарды, себеп-салдарлық байланыстар мен заңдарды ашады, теориялық материалды зерттеу және танымдық есептерді шешу тәсілдерін түсіндіреді, теориялық материалды түсіндіру мен практикалық сипаттағы ұсынымдар арасындағы ұтымды қатынасты анықтайды және іске асырады, оқытудың әрбір кезеңінде бағдарламалық материалдың сипатына, білім беру-тәрбиелік міндеттері мен оқушылардың білім, іскерліктері мен дағдыларының деңгейіне байланысты үй тапсырмаларының көлемі мен күрделілігін белгілейді. Кешкі мектепте білімнің қорытынды кесіндісінің әртүрлі формалары ерекше рөл атқарады, ол жекелеген тақырыптарды, бөлімдерді зерттеу соңында өткізілуі мүмкін. Бұл - бақылау жұмыстары, сынақтар, емтихандар. Сынақтар дәлелді себептермен сабақты босататын оқушылар, сондай-ақ қосымша сабақтарды қажет ететін оқушылар үшін өте маңызды. Сынақты тапсыру ағымдағы есепке қарағанда оқушылардың білімі мен іскерлігін объективті және жан-жақты тексеруге және бағалауға мүмкіндік береді. Сынақтар ауызша түрде, тестілеу түрінде, жобалау, зерттеу, бақылау, зертханалық, практикалық жұмыстар түрінде тапсырылуы мүмкін. Сырттай оқу түрі бар сыныптарда сынақтар өткен материалдар бойынша келесі пәндер бойынша тапсырылады: «Қазақ тілі», «Орыс тілі», «Қазақ тілі мен әдебиеті», «Орыс тілі мен әдебиеті», «Математика», «Тарих», «Құқық негіздері», «География», «Биология», «Физика», «Химия». Кешкі (ауысымды) мектептің ерекшелігі мектеп жұмысының белгілі бір тәртібін талап етеді. Кешкі мектепте сабақтар үш күн бойы өткізіледі, консультациялар, сынақтар, вариативтік бөлім пәндері жеке кестеге және осы мақсатқа қатаң бөлінген жеке күндерге шығарылады. Кешкі мектепте «Көркем еңбек», «Дене шынықтыру», «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәндерін оқу қарастырылмаған. Күндізгі оқу түрі бар сыныптың толымдылығы 20 адамды құрайды, сырттай оқу түрі бар 9 адамнан кем емес, оқытудың жеке түрі бар сырттай оқу топтарында сыныптың толымдылығы 1 ден 8 адамға дейін құрайды (ҚР БҒМ 2013 жылғы 17 қыркүйектегі № 375 «жалпы білім беру ұйымдарының 361
(бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметтің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы, 4-тарау, 4-тармақ, 49,55). Ерекше жағдайлар туындаған жағдайда (ауру, мүгедектік, декреттік демалыс, 3 жасқа дейінгі баланы күту, отбасындағы жалғыз асыраушы) және қойылатын талаптарға сәйкес келетін жағдайларда кешкі мектепте қашықтықтан оқыту технологиясын жүзеге асыруға болады. Сырттай немесе кешкі оқу сабақтарын ұйымдастырудың сессиялық режимі кезінде сессия уақытын мектептің педагогикалық кеңесі анықтайды (ҚР
қызметтің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы, 4-тарау, 68-тармақ). Негізгі орта және жалпы орта білім беру курсы үшін бағдарламаны игеру бітірушілерді міндетті қорытынды аттестаттаумен аяқталады. Кешкі мектеп түлектеріне олар қорытынды аттестаттаудан өткеннен кейін тиісті білімі туралы мемлекеттік үлгідегі құжат беріледі. Кешкі мектепте күндізгі оқу түрі бойынша оқу жылының ұзақтығы - 34 аптаны, сырттай оқу түрі бойынша – 36 аптаны құрайды. Күндізгі оқу түрі бойынша оқитын оқушыларды аттестаттау тоқсан бойынша, сырттай оқу түрі бойынша оқитын оқушыларды аттестаттау жарты жылдық бойынша жүргізіледі. Қазақ тілінде оқытпайтын мектептердегі «Қазақ тілі мен әдебиеті», орыс тілінде оқытпайтын мектептердегі «Орыс тілі мен әдебиеті», «Шет тілі/ағылшын тілі», «Информатика» сияқты пәндерді оқу кезінде кіші топтарға бөлу күндізгі оқу түрі сыныптарда ғана, яғни сынып 20 адамға толғанда жүзеге асырылуы мүмкін (ҚР БҒМ 2013 жылғы 17 қыркүйектегі №375 «жалпы білім беру ұйымдарының (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім беру) түрлері бойынша қызметтің үлгілік қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы). Кешкі мектеп жылдық күнтізбелік оқу кестесін айқындауда, білім алушыларды бағалау жүйесін, аттестаттау тәртібі мен мерзімділігін таңдауда дербес болады (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 5 қазандағы №540 бұйрығы. Экстернат нысанында оқыту қағидалары негізгі орта және жалпы орта білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқыту тәртібін айқындайды:
362
1. Экстернат нысанында оқытуды әрбір жалпы білім беретін мектепте бөлек ұйымдастыру ұсынылады. 2. Ережелерде көрсетілген санаттарға сәйкес мектепке экстерн қабылдау ұсынылады. Қандай да бір шектеулердің жоқтығына қарамастан, барлық білім алушылар экстернат арқылы білім ала алмайды(ережелерді қараңыз). Бірінші кезекте бұл оқытудың осы түрінің ерекшелігіне байланысты. 3. Осы оқу нысанын іске асыратын әрбір жалпы білім беретін мектепте экстернмен жеке жұмыс жоспары құрастырылуы тиіс. 4. Ережеге сәйкес экстернат нысанында оқыту барлық оқу кезеңінде «4» және «5» бағалары бар білім алушыларға ұсынылады. 5. Осы оқушылармен жұмыс жоспарын жасау кезінде олардың әрқайсысының экстернат түрінде оқуға көшу себептерін ескеру ұсынылады. 6. Экстерннің мұғалім тарапынан бақылануы жоқ, оның білім сапасы аралық және қорытынды аттестаттау кезінде ғана тексеріледі, сондықтан оқу бағдарламасында қарастырылған барлық тақырыптарды білу тексерілетін бақылау жүргізу ұсынылады. 7. Экстерннің мұғалімнің толыққанды көмегін алуы үшін көп көлемде жеке кеңес беру ұсынылады. 8. Экстернді өз бетінше оқыту барысында қажетті көлемде практикалық дағдыларды алмауы мүмкін. Сондықтан, экстернге практикалық дағдыларды алу үшін тәжірибелік және зертханалық сабақтарға, мектептің медиа- кабинеттеріне баруға мүмкіндік беру ұсынылады. Академия сайтында www.nao.kz негізгі және жалпы орта білім беруді ұйымдастыру үшін экстернат нысанында оқытуды ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар қолжетімді. Кешкі мектептерге арналған, үйде оқитын және уақытша білім беру ұйымынан тыс білім алушыларға арналған үлгілік оқу жоспарлары Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының сайтында орналастырылған.
363
12. ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДАҒЫ ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕР
Қазіргі уақытта инклюзивті білім беру еліміздің білім беру жүйесін дамытудың стратегиялық бағыттарының бірі ретінде қарастырылады. Сапалы білім алуға қол жеткізу құқығы Қазақстан Республикасының заңнамасымен барлық білім алушыларға, жеке мүмкіндіктеріне қарамастан, ерекше білім берілуіне қажеттілігінің (ЕБҚ) әртүрлілігін ескере отырып кепілдік берілген. ЕБҚ бар азаматтардың сапалы оқытуға тең қол жеткізуге жағдайларын жасау болашақта үлкен артықшылықтарға ие. Бұл, ең алдымен, табысты әлеуметтік бейімдеу және өзін-өзі жетілдіру мүмкіндігі. Инклюзивтік ортада білім ала отырып, ЕБҚ бар балалар ашық болуға, өмірлік қажетті коммуникация дағдыларын, қоршаған адамдармен өзара іс-әрекет жасауға үйренеді. Ерте әлеуметтік инклюзия болашақта заманауи өмірге бейімделе алатынына сенімділіктің кепілі болып табылады. Қазақстан Республикасының саясаты барлық азаматтардың әлеуметтік, экономикалық, мәдени мәртебесіне қарамастан сапалы білім алу құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Мемлекет басшысының «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс. Бізде аз емес ондай адамдарға қамқорлық көрсетілуге тиіс – бұл өзіміздің және қоғам алдындағы біздің парызымыз»,-деп атап көрсетілді [1]. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-
2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында инклюзивті білім беруді дамыту саясаты жарияланған. Сонымен бірге мектепке дейінгі және жоғары білім берудің барлық деңгейлерінде бірыңғай түсінік аппараты мен осы саясатты іске асыру тетігін қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізілуде. Инклюзивті білім беру – әрбір адамның қандай да бір кемсітушіліксіз білім алу құқығын жүзеге асырудың дамыған халықаралық қоғамдастықта танылған құралы, сондай-ақ, әлемнің көптеген елдерінде білім беру жүйесін дамытудың негізгі бағыты болып табылады. Білім беруді дамыту саласындағы мемлекеттің маңызды міндеті – әрбір баланың сапалы білімге тең қол жеткізуін қамтамасыз ету болып табылады. 364
Әрбір педагогикалық ұжым жоғары инклюзивті мәдениетті қалыптастыру жолында, инклюзивті білім беру принциптерін жүзеге асырудың күнделікті тәжірибесі мінез-құлықтың әдеттегі схемасына айналуына ұмтылуы тиіс. Мұның базалық негізі инклюзивті білім беруді нормативтік құқықтық қамтамасыз етуді білу болуы тиіс. Білім беру ұйымдарының басшылығы қызметтін жоспарлау кезінде білім беру процесінің барлық қатысушыларын халықаралық және отандық деңгейде инклюзивті білім беру саласындағы нормативтік құқықтық құжаттармен ақпараттандыру мәселелерін ескеруі қажет.
125- кесте - Инклюзивті білім беру шеңберіндегі нормативтік құқықтық актілер Халықаралық құжаттар жүктеу/скачать 4,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|