Инноватика теориясының қалыптасуы және қазіргі күнгі

оның 
барлық 
қырларына 
өзгеріс 
енгізетін 
кәсіпкерліктің 
қызметтің 
жаңашылдығында болады.
Яғни  инноватика  теориясының  қалыптасуы  И.  Шумпетер  теориясынан 
басталады. 
Оның 
айтуынша 
экономикалық 
түрақтылықты 
жаңашыл 
кэсіпкерлер  бузады.  Бул  кәсіпкерлер  нарықка  жаңа  өнім  экеліп,  басқа 
кэсіпкерлерді  бэсекеге  шақырады.  Әр  кәсіпкер  бэсекеден  қалып  қоймау  үшін, 
өз  тарапынан  басқа  да  жаңа  өнімдер  ойлап  табуға  мэжбүр  болады.  Әр 
кәсіпорынның 
ішкі 
факторларын 
жаңадан 
біріктіру, 
яғни 
факторлар 
комбинациясы арқасында инновация алуға болады деді.
И.  Шумпетер жаңа комбинациялардың бес түрін көрсетті:
• 
жаңа өнімді қалыптастыру;
• 
жаңа технология пайдалану;
• 
өндіріс үдерісін үйымдастырудың жаңа түрлерін пайдалану;
• 
сатудың жаңа рыноктарына шығу;
• 
ресурстардың жаңа түрлерін немесе жаңа қайнаркөздерін пайдалану.
И.Шумпетер 
инновацияларды 
классификациялағанда 
ғылыми- 
техникалық  жаңалықтармен  шектеліп  қана  қоймайды.  Үйымдастырудағы 
өзгерістер  жэне  жаңа  нарықты  іздеу  де  инновация  болып  саналады.  Өнім  мен 
өндірістік үдерістегі  өзгерістер де тек технологиялық қана емес,  сонымен қатар 
инновациялық болуы қажет.
И. 
Шумпетер 
өз 
теориясын 
Н.Д.Кондратьевтің 
толқындарымен 
байланыстырды.  И.Шумпетерден  кейін  инновациялар  теориясын  циклдер 
теориясымен  байланыстыра  отырып  Г.Менш,  К.Фримен  т.б  ғалымдар 
жалғастырды.  И.  Шумпетер  қазіргі  күнге  дейін  маңыздылығын  жоғалтпаған 
инновациялар түрлерін жіктеді (1-сурет).
1- сурет.  Инновациялар түрлерін жіктеу
Инновация  -  бүл техника мен  бизнес  әлемінің  бір  уақытта көрінуі.  Өзгеріс 
тек  технология  деңгейінде  болғанда  И.  Шумпетер  оны  өнертабу  деп  атады. 
Оған бизнес қосылғанда ғана олар инновация болады.
И.Шумпетер  теориясына  сай,  инновация  -   бизнес  элемінде  жаңалықтың 
пада  болуы,  бір  жаңатабыс  келесісін  тудырады.  Технологияның  өзгеруі  жаңа 
өнімнің  пайда  болуына  әкеледі.  Ол  тиімді  қолданылса,  бизнес-  үдерістердің
12

ұй ы мдастъфылуын  талап  етеді.  Сонымен  жаңа  өнімдер  жаңа  нарықтар  мен 
олардың дамуына алып келеді.
Ал  американдық  кеңес  беруші  «МакКинзи»  компаниясының  менеджері 
Р.Фостердің 
«технологиялық 
айырылымдар 
теориясы» 
И.Шумпетер 
теориясынан ерекше болды.  Р.Фостердің айтуынша кез келген технологияның  8 
сияқты  белгілі  бір  өмірлік циклі  болады.  Әр  кэсіпкер  өз  технологиясының  өмір 
циклін  жақсы  білуі  керек,  технология  құлдырау  фазасына жақындаған  уақытта 
ол технологияны жаңартуға немесе ауыстыруға даяр болуы керек.
Американдық 
«Маккинзи» 
кеңес 
компаниясының 
басқарушысы 
Р.Фостердің 
инновация 
феноменін 
талдау 
барысында 
«технологиялық 
айырылым»  түсінігі  маңызды  рөл  атқарады.  «Технологиялық  айырылым»  -   бір 
технологиядан  басқа  технологияға  ауысуды  білдіреді.  Р.Фостер  эр  бір 
технологияның  тағдырын  логикалық  8  тәрізді  ауытқу  белгісімен  бейнелейді. 
Жалпы  эр  уақытта  8  тэрізді  ауытқымасы  бар  бәсекелесетін  технологиялар 
болады.  «Айқасқа»  3-4  технологиялар  қатысады,  олардың  кейбіреуі  қорғанса, 
келесілері  шабуыл жасайды (2-сурет).
пайда
(2-сурет). Технологиялық айырылым
Дэл  осы  уақытта  бір  технология  өзінің  шегіне  жеткенде  келесі  жаңа 
технология  пайда  болады  да,  жаңа  технология  тугызады.  Технологиялық 
айырылымның  нэтижесінде  жаңа  өнім,  жаңа  үрдіс,  ягни  инновацияга  алып 
келеді.
Р.Фостердің 
теориясында 
инновация 
-  
бұл 
«технологиялық 
айырылымның» жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің жэне  басқарудың 
жаңа  эдісінің  пайда  болуының  нәтижесі.  Нақты  өмірде  өнім-инновация  жэне 
үрдіс-инновация  бір-бірімен  байланысты  үрдістер.  Жаңа  өнім,  жаңа  өндіріс 
әдістерін, сонымен қатар жаңа технологияларды талап етеді.
Технологиялық  кезеңдерді  инновациялармен  тыгыз  байланыстырушы 
галымдардың бірі А.Ансофф.  Ол  технологиялық кезеңдердің түрлерін анықтап, 
өнім  өндіру  техногиясының,  сүраныс  жэне  үсыныстың  өмір  кезеңдерін  бір 
бірімен  байланысын  аптып  көрсетті.  Ол  4  циклмен  үштастырылган:  өнім, 
технология, 
сүраныс 
кестелерін 
үсынады. 
Технологияның 
өзгеріс 
тэуекелділігіне байланысты, ягни бір технологияның  басқа технологияга ауысу
13

жиілігіне байланысты,  оларды негізгі үш типке:  түрақты, жемісті жэне  өзгерісті 
деп бөледі
3-суреттен  түрақты  технологияны  көреміз.  Мүнда  негізінен  сүраныстың 
барлық  өмір  кезеңінде  технология  өзгеріссіз  қалады.  Бүл  технологиялар  түрін 
өндіріс саласының бірінші  кезеңдеріне жатқызуға болады.
Олар  XIX  ғ.  соңында  негізделіп  XX  ғасырдың  50  жылдарында  өздерінің 
кемеліне  жетті.  Нарықтық  кемелдену  мен  молықтыру  кезеңдерінде  сүраныс 
модификация  есебінен  канағаттандырылады,  үсынылатын  өнім  өзгеріссіз 
қалады да, тек жекеленген параметрлері  мен  бүйым конструкциясы жақсарады, 
бүл  технологиялық инновация есебінен болмайды.
Өнім-инновациясы, үрдіс-инновациясының сүраныспен байланысы.
3-сурет.  Түрақты технология
4-сурет  жемісті  технологияны  көрсетеді.  Жемісті  технологияда  жаңа тауар 
шығару  экономикалық  өсудің  басты  факторы  болып  табылады.  Жемісті 
технология  кезеңінде  кэсіпкерлер  өндіріске  белгілі  бір  уақытта  инновацияны 
енгізіп отыруы қажет.
уақыт
4-сурет.  Жемісті технология
14

Жаңа  қасиетке  ие  тауар  нарықты  тез  жаулап  алуы  мүмкін,бірақ  оның 
өмірлік  циклы узак болмайды.  Себебі  бэсекелестіктер  де  осы  шамалас  тауарды 
нарыққа  ендіруі  мүмкін.  Нэтижесінде  кэсіпкерлер  үнемі  инновация  енгізу 
қажеттілігі сезіледі.
5-сурет  өзгермелі  технологияны  кескіндейді.  Бүл  жерде  жаңа  өнімдермен 
бірге  нарыққа  бірін  бірі  алмастыратын  базалық  технологияның  енуін  байқауға 
болады.  Фостер  теориясы  технологияның  алмасуы  «технологиялық  үзіліс» 
болып табылады.
Инноватика теориялары экономикалық даму теорияларының контекстерінде 
де 
қарастырылады. 
Көптеген 
ғалымдар 
мен 
кәсіпкерлердің 
ойынша, 
экономикалық дамудың жетекші факторлары білім, интеллект, инновациялар.
5-сурет.  Өзгермелі технология.
¥ Ө Ц  
- үсыныстың өмірлік циклы
— — — - 
төц 
- технологияның өмірлік циклы
..................  
ӨӨЦ 
- өнімнің өмірлік циклы
XX  ғасырдың  50  жылдары  атақты  американдық ғалым  Роберт  Солоу  алғаш 
рет  экономикалық  дамудың  негізгі  факторы  ретінде  ҒТП-ға  көңіл  аударады. 
Осындай  түжырымды  басқа  да  экономистер  жасады:  Джон  Кендрик,  Эдвард 
Денисон, сонымен қатар Саймон Кузнец.  Саймон Кузнецтің ойынша сүранысты 
қанағаттандыратын  үлттық  өнімнің  өсуі  технологиялық  үдеріспен  жүзеге 
асады.
Кейіннен  Э.Денисон  экономикалық  өсу  факторларының  сипаттамасын 
жасады,  23  фактордың:  4-і  капиталға,  1-і  жер,  қалған  14-і  ҒТП-ның  жемісі  деп 
анықтап берді.
Қазіргі  кезде  инновацияның,  инновациялық  үдерістің,  инновациялық 
қызметтің  мэнін  түсіндіруде,  осы  мәселені  шешудің  эдістерінде  эр  түрлі  ой- 
пікірлер  қалыптасқан.  1970  жылы  АҚШ -тық  ғалым  Т.К.  Ргіпсе  -  «инновация  -  
кэсіпорында  немесе  одан  тыс  жерде  жаңа  өнімдер  мен  техникалық  эдіс-
15

тәсілдердің  енгізілуі»  дейді.  «Ғылыми-техникалық  прогресс»  сөздігінде  (1987 
жыл) 
«инновация» 
-  
«жаңа 
заттар, 
технологиялардың 
эзірлемелерін 
дайындауға,  оларды  таратуға 
жэне  уйымдастырудың  жаңа  формаларын 
енгізуге бағытталған шығармашылық қызметтің нәтижесі» делінген.
Кейінірек,  1990  жылы  Б.  Санто  (Венгрия)  инновация  «қоғамдық- 
техникалық-экономикалық 
үдеріс», 
яғни 
идеялар 
мен 
шығармашылық 
нэтижелердің 
практикалық 
қолданылуынан 
кейін 
өнімдер 
мен 
технологиялардың  ең  жаксы  қасиеттеріне  алып  келеді.  Егер  ол  экономикалық 
пайдаға,  табысқа  бағытталса,  оның  нарыққа  шыгуы  қосымша  кіріс  көзі  деп 
түсіндіреді.
ТМД  галымдары  да  инновацияның  мэнін  нақтылауда  өз  үлестерін  қосты. 
1991  жылы  украиндық  галым  В.Л.  Саллин  «иновациялық  өндіріс  -   гылыми- 
техникалық  жаңартпалар  негізінде  жүзеге  асатын  өндірісті  түсіндіреді». 
Соңгысы  қазіргі  түсінікте  жаңалықтармен,  гылыми-техникалық  шешімдермен 
жэне 
рационализациялаумен 
байланысты 
өндіргіш 
күштердің 
барлық 
жетілдірулері, қайта қүрулары мен өзгертулерін түсінсек болады.
1992  жылы  ресейлік  галым  А.  Фонотов  инновациялық  үдерістің  «өндіріс, 
алмасу,  түтыну  сияқты  кешенді  қатынастарды  түгел  қамтитын  идеяның  пайда 
болуынан  оның  коммерциялық  жүзеге  асуына  дейінгі  таратылу»  ерекшелігін 
атап көрсетті.
1994  жылы  екінші  ресейлік галым  Н.М.  Болынаков  инновацияны  «өндіріс 
шығындарын  төмендетуге  жэне  еңбектің  элеуметтік  жагдайларын  өзгертуге 
мүмкіндік 
беретін 
өнімнің  жаңа  немесе 
жақсартылган  түтынушылық 
қасиеттерінің,  сонымен  қатар  жаңа  техника  мен  технологияның,  еңбекті 
үйымдастыру  мен  өндірістің  жаңа  формалары  мен  әдістерінің  енгізілу 
нэтижесі»  деп  көрсетеді.  1997  жылы  Ю.П.  Морозов  «инновация  -   нақты 
қогамдық  қажеттіліктерді  қанағаттандыратын  жэне  түрлі 
эсер  беретін 
(экономикалық,  гылыми-техникалық,  элеуметтік,  экологиялық)  мүлдем  жаңа 
немесе  жетілдірілген  қүралдар  мен  өнімдерді  (жаңартпалар)  күру,  игеру  жэне 
енгізудің қорытынды нәтижесі» дейді.
Казіргі  кезде  қолданылып  жүрген  Ресей  оқулықтарының  бірінде  В.Г. 
Медынский  инновацияларды  жаңа  ендірмелердің  практикалық  қолданылу 
жолымен  тауарлардың  (өнім,  қызмет)  ең  жақсы  қасиеттерінің  пайда  болуына 
алып келетін қогамдық, техникалық, экономикалық үдерістер деп көрсетеді.
С.Ю.  Глазьев  болса,  «Инновация-  қолданбалы  сипатқа  ие  соңгы  нэтижеге 
нақты  багытталган,  эрдайым  белгілі  бір  техникалық,  элеуметтік-экономикалық 
эсерді  қамтамасыз  ететін  күрделі  үдеріс.  Инновациялар  өз  дамуында 
(инновациялардың  өмірлік  циклы)  идеядан  ендіртпеге  дейінгі  қозғалысында 
формасын өзгертіп отырады» деп анықтайды.
Пригожин  А.В.  инновациялардың  нақты  эрі  оригиналды  жіктелуін 
үсынды.  Ол инновацияларды былай бөлді:
•   жаңалық  типі  бойынша:  материалды-техникалық  жэне  әлеуметтік,
экономикалық 
жэне 
үйымдастырушы-басқарушылық, 
қүқықтық 
жэне 
педагогикалық;
16

•   жүзеге  асыру  механизмі  бойынша:  бірлікті,  диффузиялық,  аяқталған  жэне 
аяқталмаған, сәтті жэне сәтсіз;
•инновациялық 
элеуеті 
бойынша: 
радикалды, 
біріктірілген
(комбинированные), модифицирленетін;
•   инновациялық  процесс  ерекшеліктеріне  сэйкес:  ішкіұйымдық  жэне 
ұйымаралық;
•   тиімділігі  бойынша:  өндіріс  пен  басқару  тиімділігі,  еңбек  жағдайларының 
жаксаруы жэне т.б.
Инновациялар  түсінігі  жөнінде  қазақстандық  мамандардың  өз  пікірлері 
бар.  1996  жылы  С.Б.  Абдыгаппарова  «инновация  -  шаруашылық  жүргізуші 
субъектілермен  зерттемелерді,  эзірлемелерді  ғылыми  негізделген  идеяларды 
енгізуді  қамтитын,  мемлекеттік  жэне  нарықтык  реттеу  арқылы  қоғамның  өмір 
сүру  деңгейін  жоғарылатуға  бағытталған  нәтижеге  жету  процесі»,-  дейді.  Ал 
2006  жылы  Н.А.  Барлыбаева  өзінің  «Қазақстанның  үлттық  инновациялық 
жүйелері:  перспективалары  мен  даму  механизмдері»  атты  монографиясында 
мынандай  түжырымға  келеді,  Нарықтық  табыстар  ең  алдымен  инновациялық 
қызметке  қатысушылардың  жаңаша,  креативтік  қасиеттеріне  байланысты 
болады.  Солай  бола  түра,  инновация  «технологиялық  секірісте»  не  болмаса 
«нарықтық  сүранысты  туындатушы»  да  емес,  олардың  өзара  бірлескен 
қатынасынан пайда болған қүбылыс деп түсіндіреді.
Сонымен  инновацияларды  ғылыми  түрғыда  зерттеудің  эволюциясын 
талдау  нэтижесінде  «инновация»  категориясына  мынадай  қасиеттер  тэн  деп 
айтуға болады:
•  инновация -  кәсіпкердің инновациялық қызметі арқылы инновациялық тауар 
немесе қызмет көрсету ретінде нақты өмірге  енген  интеллектуалды еңбектің 
нэтижесі;
•  инновация -  бүл нарықтық тепе-теңдікті бүзатын бэсекелік күш;
•  инновация  пайдалы  эсерді  қамтамасыз  ететін  жаңа  не  жетілдірілген  тауар 
немесе үдеріс;
•  инновация экономикалық өсудің факторы.
Талдауга арналган жагдай.
Инновация үлгісі -  дербес  компьютер
X X  г.  40 жылдарынан  бастап  есептеуіш техниканың  дамуы  өте куатты 
компъютерлер  жасау  багытында  өрбіді.  Олар  электр  энергиясын  көп 
тутынды,  үлкен  залдардагы  орынды  алды.  Ережеге  сай,  тутынушы мен  Э ЕМ  
арасында  делдал-багдарламашы  турды.  ЭЕМ-ге  руцсатты  кеңейту  ушін  бір 
жүйелік блокца.  бірнеиіе монитор жалгады.  70 жылдары  ЭЕМ ж үйесі туралы, 
есептеуіиі  ресурстарды  біріктіру  туралы  мәселе  цозгала  бастады.  Нацты 
жагдай  басцаиіа  болды:  тіпті «аналыц» Э Е М м ен  цатынас  техникалыц және 
багдарламалыц  цамтамасыз  етудің  жетіспеушілігінен  циындау  болатын. 
Мысалы,  ең  царапайым  деген  сүрацтардың  өзінің  жауабын  монитордың 
алдында  үзац  күтуге  тура  келді,  себебі  орталыц  Э ЕМ   ресурстары  бул 
уацытта  басца  мониторлармен  жумыс  жасауга  кететін,  көбінде  уацыт
17

аңпараттарды  ЭЕМ-иеи  мониторга  және  кері  аударуга  кететін.  Алгаищы 
дербес 
компъютерлер  «Алътаир  8800»  1974  жылы  пайда  болды  Бірац  ол 
техникалыц  тургыдан  күнделікті  днрбес  пайдалануга  ыңгайсыз  болды. 
Алгаиш нда  цогам  оларды  цымбат,  сирек  ойынишцтар  ретінде  цабылдады. 
Бірац  1976  жылдың  өзінде  жиырма  мыңнан  астам 
дербес  компъютерлер 
сатылды,  оның  төрттен  бірін  өзінің  цызметтерінде  ЭЕМ-нің  жаңа  түрін 
пайдалангалы  жатцан  адамдар  сатып  алды.  1977  жылы  50 мың  персоналды 
компъютер  пайдаланылды,  ал  бес  жылдан  соң,  ягни  1982  жылы  5 млн.  дербес 
компъютер цолданыста болды.  Өсімі  100 есе' Бүл саладагы  фирмалар иіапшаң 
өсе  бастады.  Негізі  1977 жылы  небары  2500 мың  доллар жалпы  капиталымен 
цаланган  «Арріе  (  отриіег»  фирмасының  алты  жылдың  ішінде  жылдыц  сату 
көлемі  1  млрд.  долларга  жетті.  Үлкен  Э ЕМ   иіыгаратын  фирмалар  жаңа 
дербес  компъютерлердің  жетістіктерін  болжай  алмай,  бірден  цайта  цүрыла 
алмады. 
Компъютер 
өнеркәсібінің 
дамуының 
цате 
болжануының 
экономикалыц  салдары  X X   г.  80  жылдары  байцалды:  «ІТЕЬ»,  «ІСЕ»
фирмаларының  жүздеген  млн.  доллар  залалы  және  «ІВМ»  фирмасының 
миллиардтаган  доллар  жогалтцан  пайдасы.  Нәтижесінде  1980  жылдың 
цараиіасында  ірі  компъютер  фирмаларының  бірі  «ІТЕЬ»  банкрот  деп 
жарияланды.  1974  -   1978  жылдарда  жалпы  табысының  төрт  есе  өскеніне 
және  690  млн.  долларга  жеткеніне  цараліастан,  бүп уацытца  дейінгі  царызы
1,2  м.ірд  долларга  жетті.  Ал  «ІВ М »  фирмасының  жалпы  табысы  алгаш  1979 
жылы  төмендеді,  бірац  фирма  дер  кезінде  тиімді  әрекет  пайдалануга  көиіті. 
1981  жылы  12  тамызда  «ІВМ »  фирмасы  өзінің  алгаш  дербес  компъютерін 
иіыгарды. 
Компъютер  техникасын  өндірушілердің  техникалыц  саясатты 
дүрыс  жүргізе  білмеуінен  X X   г.  80  жылдарының  екіниіі  жартысында 
Қазацстан рыногы  компъютер  импортерлеріне  аиш ц рынок  болды.  Ең  бірінші 
Қазацстан  рыногын жаулап алуиіы  -  «ІВ М » мен  сонымен бірлескен  фирмалар. 
Кезінде  «Арріе  Сотриіег»  фирмасына  өз  өнімдерін  КСРО-га  иіыгаруга  АҚІІІ 
үкіметі рүцсат  бермеді.  Кейінірек рүцсат  берілген  кезде мүлде  кеиі  болатын, 
себебі бүлуацытта рынокты  фирманың  бәсекелестері жаулап алган болатын. 
«Макинтоиіи» әрең дегенде цазацстандыц рыноктың  кіиікентай үлесін жаулап 
алды.  «Арріе  Сотриіег»  басца  фирмаларга  цараганда  компыотерлерді  көп 
мөлшерде  шыгарады,  жалпы  элемдік  шыгарылымның  10-12%-ын  цүрайды. 
Бірац,  «ІВ М »  фирмасы  басца  дербес  компъютер  иіыгаратын  фирмалармен 
бірлесіп жүмыс жасайды  да,  ал «Арріе Сотриіег» жалгыз өзі жүмыс жасады. 
«Арріе  Сотриіег»  фирмасының  өнімдерінің  техникалыц,  багдарламалыц 
артыциіы. /ыцтарына  царамастан,  «ІВ М »  фирмасының  өнімдерінің  позициясы 
артыц  екенін  байцайсыз.  «Арріе  Сотриіег»  үшін  бірінші  орынды  үстап 
цалганнан  гөрі,  алга  озып  иіыгу  жеңіл  болды.  2007  жылы  «Арріе  Сотриіег» 
компаниясы  компъютерлер  нарыгынан  гөрі  турмыс  техникасын  жасауга 
көшкенін  жария  ету  уиіін  атын  «А рріе»  деп  өзгертті. 
Қазір  әлемдегі  ең 
инновациялыц 
компаниялардың 
біріниіісі, 
көшбасшысы 
болып 
өзінің 
инновациялыц  технологиясы  мен  эстетикалыц  дизайнымен  ерекиіеленетін 
іРосІ,  іРасі өнімдерінің арцасында «Арріе» компаниясы  саналады.
18

Талдауга арналган сүрақтар:
1.  Компъютерлер  жасау  саласының  дамуына  цандай  факторлар  кері,  цандай 
факторлар тиімді әсер етті.
2.  Неліктен  «Арріе»  компанияеы  дербес  компыотер  жасаудан 
уялы 
телефондар  мен  іРод,  іРад  жасауга  ауысып  отыр.  Сенің  ойыңиіа 
компъютер жасау салосыиың болаиіагы цандай болады?
3.  Қазацстанда компъютер жинау,  жасау саласын  дамытуга мумкіншіліктер 
бар ма?
1.3.  Инновация классификациясы
Инновация  ғылыми-техникалық  зерттеу, 
өндіріс, 
маркетинг  жэне 
менеджмент  сияқты  эр  түрлі  салаларда  жүзеге  асады. 
Қазіргі  күнгі 
әдебиеттерге сай инновацияларды  жалпы үш түрге жіктейміз:
1.  Инновация 
-  
өнім 
(өнімдік 
инновация), 
инновациялық 
қызмет 
нәтижесінде модернизацияланған немесе тіпті жаңа өнім рынокқа шығарылады, 
әрине  ол өнім  өндірушіге  көп пайда  әкеледі,  өйткені  оның жаңалығы көп  (жаңа 
функциялары бар, ыңғайлы, экологиялық таза, имидж).
2.  Инновация  -   үдеріс  (технологиялық  инновация),  шығарылатын  өнім 
өзгермейді,  бірақ  бүрын  белгілі  өнім  жаңа,  ресурсты  үнемдей  алатын 
технологиямен жасалынады.
3.  Үйымдастырушы  -   басқару  саласындағы  инновация,  бүл  инновациялар 
компанияның  үйымдық  қүрылымын  өзгертуге  немесе  үйымның  жаңа  түрлерін 
ойлап табуга жатады.
Өнім-инновациясы  ең  көп  таралган  жэне  барлық  кэсіпорындарда 
қолданылады.  Біреулерде  өнім  ассортиментінің  кеңеюі,  ал  басқалар  үшін 
өнімнің түтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық  инновацияның  мақсаты  өнім  сапасын  жогарылату  үшін, 
өзіндік  қүнды  төмендету  жэне  шыгарылатын  өнім  ассортименті  мен 
номенклатурасын  кеңейту  мақсатында  жасалатын  инновациялар  болып 
табылады.
Үйымдастырушылық  инновациялар  фирманың  барлық  деңгейлерінде 
қызметкерлер 
мен 
бөлімшелерді, 
жаңа 
бөлімдерді 
үйымдастырумен 
сипатталады.
Инновациялар  нарыққа  немесе  өндірістік  үдеріске  жаңадан  енгізілген 
жагдайда 
ғана 
жүзеге 
асырылган 
болып 
есептелінеді. 
Сондықтан 
технологиялық  инновациялардың  екі  типі  ажыратылады.  Олар:  тауарлық- 
өнімдік, үдерістік.  Өнімдік инновациялар жетілдірілген немесе жаңа өнімдердің 
ендірілуін  қамтиды.  Үдерістік  инновациялар 
жаңа  немесе  жетілдірілген 
өнімдер  мен  өндірісті  үйымдастыруды  игеру  болып  табылады.  Осы  жағдайда 
американдық  жэне  жапондық  инновациялық  жүйелерінің  айырмашылыгын 
ескере  кету  керек.  АҚШ-та  барлық  инновациялардың 
үдерістікнімдік  болса, 
Жапонияда бүл көрсеткіш кері қатынаста.
Инновациялар  гылыми-техникалық  прогрестің  (ҒТП)  нәтижесі  ретінде 
онымен 
тығыз  байланыста.  ҒТП  ғылым  мен  жаңа  заңдылықтардың,
19

құбылыстардың  қоршаған  ортаның  жаңа  қасиеттерінің  жаңалықтар  табудың 
есебінен  еңбек  өнімділігін  арттырудың  өндіріс  пен  технологияны  жетілдіруді 
арқасында  бәсекеге  қабілетті  өнім  өндірісін  қамтамасыз  етудің  факторы  болып 
табылады.  Сонымен,  жоғарыда  аталған  инновацияларды  жіктеуді  талдау 
нәтижесінде  келесідей 
1-кестеде  көрсетілгендей  инновацияларды  жіктеуді 
усынуга болады:
1-кесте.  Инноваңияның негізгі түрлерінің классификациясы
Критерий
Инновацияның 
негізгі түрлері
Анықтамасы
Жаңалық
деңгейі
бойынша
Базистік 
(сігазііс 
іппоуаііоп)
Ғылым 
мен 
технология 
жетістіктеріне  негізделген,  нарықта 
бүрын  соңды  болмаған  заттар.  Бүл 
инновациялардың  пайда  болуы  жаңа 
саланың  қалыптасуына  ықпал  етеді 
(алғашқы 
автомобильдің 
пайда 
болуы, 
алгашқы 
персоналды 
компьютер, 
алгашқы 
интернет, 
алгашқы телефон)
Модификациялық
(іпсгетепіаі
іппоуаііоп)
Базистік  инновациялардың  түрленуі, 
қызметінің  жақсаруы  (кір  жуғьтітт 
машинаның  автомат  болып  өзгеруі, 
персоналды компьютердің ноутбукке 
ауысуы)
Имитациялық
1 
ғана 
функцияның 
өзгерісі. 
(алгашқы  үялы  телефонга 
видео, 
фотоаппарат қызметін қосу)
Қолданылу
сипаты
бойынша
өнімдік
инновациялар
Ж аңа немесе жетілдірілген  өнімдерді 
өндіруге багытталган
технологиялық
инновациялар
Ж аңа 
немесе 
жетілдірілген 
технологияларды 
жасау 
мен 
пайдалануга багытталған
элеуметтік
инновациялар
Ж аңа 
күрылымдарды 
қүру 
мен 
жүзеге асыруға бағытталган
Пайда 
болу
стимулы
бойынша
Ғылым  мен техниканың дамуына байланысты  (интернет, 
компьютер, ғарышты зерттеу)
Өндірістік  қажеттіліктерге  байланысты  (ресурстар  мен 
энергияны үнемдеуге қажетті технология)
Нарықтық 
қажеттіліктерге 
байланысты 
(бэсекеге 
қабілетті өнімдер жасау)
Пайда 
болу 
көзі  бойынша
«өсіру»
инновациясы
өзіндік 
ғылыми-техникалык 
потенциалга  сүйене  отырып  жаңа 
өнім не технология жасау
20

«имитация»
инновациясы
өз  елінің  нарығына  бейімді  шетелдік 
инновацияларды игеру
Тиімділік 
түрі бойынша
Экономикалық тиімділік экелетін инновациялар
Еылыми-техникалық жаңалық экелетін инновациялар
Әлеуметтік тиімділік экелетін инновациялар
Экологиялық эффектісі бар инновациялар
Келтірілген 
инновациялардың 
жіктеуі 
бізге 
жаңалықтар 
мен 
жаңашылдықтарды  енгізу  үдерісі  алуан  түрлі  екендігін  көрсетіп  отыр. 
Сондықтан,  үйымдастырудың  формалары,  инновациялық қызметке  эсер  етудің 
ауқымдылығы мен эр түрлілігін көрсетеді.
Сонымен 
қатар 
инновацияларды 
жіктеуге 
экономикалық 
теория 
мектептері  де  үлес  қосқан.  Институционалды  мектептің  зерттеушілерінің 
айтуынша,  инновацияларды  мына  түрлерге  жіктеуге  болады:  қогамдық  игілік, 
клубтық игілік, жеке игілік.

жүктеу/скачать 4,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: