озғанымды қалаймын» деген сөзінің мағынасы

22 
 
 
кезеңде өзіне тән айрықша белгілермен ерекшеленеді Сондай ерекше кезеңге XIV - XV 
ғасырлардагы этноүрдістер жатады. Бул кезеңнің басты белгілерініе біріне - казақ 
халқының этнос ретіндс тарих теріне шыгуы жатса керек. 
6.  Байырғы Қазақ даласын ғасырлар бойы мекендеп келе жаткан туркі- оғыз текті 
ұлыстар негізінде қалыптасқан ортақ тіл. дәстүр, территория, менталитеттегі байырғы 
этностың қайтадан «қазақ» деген жана атпен тарих сахнасына шыккан кезі. Яғни, 
бұрыннан әртурлі аталып келген этнос (сақ, ғұн, уйсін, түрік, огыз, түркеш, қыпшақ, 
т.б.) жаңа этнонимге ие болды. Жаңадан 
пайда болган «қазақ» этнониміне байланысты, олардын мемлекеті «Қазақ хандығы» 
деп аталды, Жаңа атауға және жаңа статусқа ие болды. Демек, XV гасырдың 
алпысыншы жылдарында-ақ, Қазақ хандыгы ұлттык кұрамы, аумақтык тұтастығы, 
мемлекеттік басқару жүйесі, сондай-ақ ішкі-сыртқы саясаты жағынан қалыптасқан 
мемлекет ретінде өмір сүріп тұрды. Әрине, оған қазіргі тандағы халықаралық 
қатынастар жүйесіндегі «меммлекет» өлшемімен қарауға болмайтын. Онын үстіне, 
«мемлекет» деген ұғымның өзі тарихи мәнге ие. Оған ұдайы даму, кемелдену 
негізіндегі тарихи үдеріс ретінде қарау керек. Өйткені, Қазақ хандығы құрылған XV 
ғасырда дүниежүзіндегі барлық елдер. яғни мемлекеттер біздің бүгінгі ұғымымыздагы 
мемлекеттік олшемге жауап бере алмайтын. Демек, Қазақ хандығы алгаш кұрылған 
күннен бастап, сол кездегі Еуропа мен Азияның кез келген елімен тең тұра алатын. 
7. Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы 
1.  Қозыбасы -- Жамбыл тауындағы шоқы 
2.  Қазақ хандығы XV гасырда қалыптасты 
3.  Қазақ халкының негізін туркі-оғыз текті ұлыстар кұрады 
A) Тек екінші 
B) Үшеуі де дұрыс 
C) Екінші мен үшінші 
Д) Бірінші мен екінші 
Е) Бірінші мен үшінші 
8. Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз 
A) Қазақ хандыгының 550 жылдық мерейтойы кашан, қайда тойланды? 
B) «Козыбасы» атауының этимологиялық магынасы қандай? 
C) Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімнің еңбегінде айтылган? 
Д) Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды? 
Е) Қазақ хандыгы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді? 
9. Мәтіннің қазақ елінің жаңа атауға, жаңа статусқа ие болғандығы туралы 
айтылатын бөлігі 
А)5 
B) 3 
C) 4 
Д)1 
Е)2 
10. Мәтін мазмұнының реттілігі 
1.  Жәнібек пен Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі 
2.  Жаңа этнонимнің пайда болуы 
3.  Алғаш ту тіккен жер 
4.  Қозыбасы атауы 
A) 4, 2,1,3 
B) 2,4, 3,1 
C) 1.2,3,4 
Д) 1,3,4, 2 
Е) 3,4,2,1 
11. Мәтівде кездесетін Баласағұн, Меркі, Суяб қалаларына байланысты нұсқаны 
көрсетініз 
A) Батыс Моғолстан, Шу, Талас өзендері бойында орналасқан. 
B) Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. 
C) Батыс Түрік қағандығының саяси орталыгы болған. 
Д) Еуропа мен Азияның кез келген елімен тендесе алады. 
Е) Қозыбасы аймағында қоныстанған. 
12. Мәтіннен 1 жэне 2-бөлігінің мазмұн жағынан сәйкестігін табыныз 
A) Ежелден казақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сөз болады. 
B) «Қазақ» деген жаңа аттык тарих сахнасына шыккан кезі туралы айтылады. 
C) Қасиетті Мойынқұмнын тол тарихы туралы айтылады. 
Д) Қазақ хандығының алгаш құрылған жері туралы айтылады. 
Е) Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады. 

23 
 
 
4-мэтін 
1.  1465-1470 жылдар - хамдыктың құрылған смес. ныгайған уақыты, халыктмц өз 
тэуелсіздігін жариялаган смсс, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Түпгеіі 
келгсндс, мүның бәрі қазақ тарихыныц бастауын мумкін болганынша кейіндсзу 
талабыныц бір көрінісі гана. Қазақ хандыгынын құрылуы женінде бірдсн-бір дерек 
«Тарих-и Рашнди» еңбсгіне сүйенетін болсак, Қазақ хандыгыныц негізін қалаушылар 
Ксрей меи Жэнібек хан Шибан эулетінен шыкқан Әбілқаныр ханмен жауласуынан 
ксйін оның билігінен бас тартып, Шу өзснініц бойындагы Қозыбасы дсйтін қоныста 
дербсс Қазақ хандығыныи туын котереді. Алғаиі туымыз тігілген Қозыбасы жері - ХГҰ- 
ХУ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлскетінің батыс бөлігіндсгі аумақ. 
Қозыбасы атауының гүп мағынасы теңірегіндсгі жоталардан оқиіау тұрған қозынын 
басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. 
2.  Қазақ хандыгы құрылганда алды.мен Керей ақ киізге отырғызылып, хан когсріліпті. 
Ксрейдіц нақты қан жылы кайтыс болғаны белгісіз. Одан соц Жэнібск хан эмір 
жұргізсді. Сірэ, қазақ жұртының Әбілқэйырды жсціп, біржола іргелснуі Жэнібск 
тұсында болса керек, жаңа хандықтын езіндік кұрылымы мен зац жүйесі дс осы 
Жэнібск заманында жонғе түскен сияқгы. Жэнібектін қазақ тарнхындаты айрықша 
түлга екендігінің бір белгісі - онын халық санасында эулиеге пара-пар, ақылды эрі 
эділстгі эмірші ретінде танылуы. Ол ұлтгық тарихымызда жай ғана Жэнібек хаи деп 
аталмайды, Әз-Жэнібск хан деп аталады. 
3.  Әз-Жэнібек - казак жұртының іргссін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан гана 
емес, сол халықгыц бар игілігіне ұнытқы болған асылы, ұлы эулеттің дс 
ІІСГІЭІН 
салушы. 
Қазақ Ордасынын кұдірстті эміршілері, қазақ халқының ұлы нсрзснттсрі Қасым хан. 
Хақ-ІІазар хан, Әз-Тэуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, улы ғалымларымыз Шоқан, 
қайраткер Әлихан Бекейхаиовтар - осы эулне Әз-Жэнібек ханның тікслей ұрпақтары. 
4.  Тұғырлы көк байрагымызды аспанда желбіретіп ұстау снді келсшегі ке.мел, білімді 
болашақ ұриақтың еншісінде. Бүкіл дунис жұзі халықтары бұгінгі күнде қазақ халқын 
картадан ғана емес, оны жер байлыгы мен экоиоміпсасы дамыган алдынгы қатарлы 
мемлекеттердің санатынан коруі — Елбасымыздык корегсн саясатыныц жемісі. Сонау 
Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханнын ескі жолы» жэне 
Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп кслс жатқан елімізде «Қазақстан - 2030» 
стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бурыи ормндалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға 
төрағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымыиыц конферснциясыныц, 2010 жылы Қысқы 
Азнядз ойындарынын, ЕХРО-20І7 кермесінің отуі қазақ халқыныц дуние жузі 
алдындагы бірлігі жарасқан, толсрантгы мемлекст екенін дэлелдеді. 
5.  Мәцгілік Ел - елдіц біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан- 
2050» стрателіясының ғана смес, XXI гасырдағы Қазақстан мемлекетініц мызгымас 
идеялық тұғыры! Жана Қазақстандык патриотизм дегеніміздіц езі - Мзңгілік Ел! Ол - 
барша Қазақстан қогамынын осындай ұлы қундылыгы. Өткен тарихымызға тағзым да, 
бугінгі бақытымызга мақтаныш та, гүлденгсн келешеккс сенім де «Мэцгілік Ел» деген 
құдіретті уғымга сыйып тұр. 
13. Қозыбасы атауының түп 
мағынасы 
A) 
Қой коздаган аласа шоқы болса керек. 
B) 
Қозы өрбіткен жер болса керек. 
C) 
Қозының жанылым орынын білдірсе 
керек. 
Д)Қозы кош жерден көрінгендіктен 
Е)Қозының басындан ғана төбені 
білдірсе керек. 
14. Керей мен Жәнібек хандардың 
тарихтағы орны 
A) 
Отарлау саясатынан құтқарушылар 
B) 
Саяси бітімгерлер 
C) 
«Жеті жарғыны» енгізген хандар 
Д)Соғыс әдіс-тәсілінің білгірлері 
Е)Қазақ хандыгының негізін 
қалаушылар 
15. Алашорда көсемі болған Әз-Жәнібек ханнын ұрпағы. 
A) 
Әлихан Бөкейханов 
B) 
Шокан Уәлиханов 
C) 
Әз-Тәуке хан 
Д)Хақ-Назар хан 
Е)Абылай хан 
16. Мәтін бойынша халыксанасында ақылды әрі әділетті әмірші ретінде 

24 
 
 
таңбаланган хан 
A) 
Кенесары хан 
B) 
Абылай хан 
C) 
Әбілқайыр хан 
 
Д) Әз-Жәнібек хан 
Е) Әз-Тәуке хан 
17. Өтксн тарихымызға тағзым, бүгінгі бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы 
A)«Қасым ханның қасқа жолы» 
B)«Мэнгілік Ел» 
C)«ЕХРО-2017» 
й) «Қазакстан - 2030 стратегиясы» 
Е) «Қазақстан-2050» 
18. 2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі 
A) 
Елімізде еңбекқор жастардын көп екенін дәлелдейді 
B) 
Бірлігі жараскан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
C) 
Еліміздегі өскелең ұрпақтың салауатты өмір салтын колдайтынын дәлелденді. 
Д)Қазақстан климатының қысқы ойынларга қолайлы екендігін дәлелдейді 
Е)Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дэлелденді. 
19. Мәтіндегі ойға сай мақалды 
анықтаңыз 
A) 
Көргені жаксы кош бастар 
B) 
Хан карашасыз болмас, Дау арашасыз 
болмас. 
C) 
Ел ерімсн. ер елімсн мыкты. 
Д) Ұят - елімен күшті. 
Е) Хан екі айтса, қадірі кетеді, Қараша 
екі айтса, ары кетеді. 
20. Мәтін мазмунына сай тақырып 
A)Ел боламын десең, бесігіңді түзе! 
B)Тәуелсіздік тірегі -тіл. 
C)Тәрбие басы - тал бесік. 
Д) Күшті бірді, білімді мыңды жеңер. 
Е) Рухы мықты ұлтымның ұлы 
жетістіктері. 
 
1128 нұсқа 
1 мәтін 
Хандық дәрежесіне кетерілген тұңгыш қазақ әйелі 
1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы 
Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы 
Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды. 
Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы 
патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне 
көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа 
созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі 
шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, 
Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау 
дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: 
«Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың 
бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия 
департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып 
отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған. 
1.  Айғанымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуының себебі 
A) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан 
B) Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан 
C) Өте білімді, ақылды болғандықтан 
D) Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан 
Е) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан 
2.  Айғанымның хандық дәуірінің ұзақка созылмауының себебі 
A) Ага сұлтан қызметіне тағайыкдалган соң 
B) Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң 
C) Көкшетауда хандық билік жойылған соң 
D) Хандықты баласына беруіне байланысты 
Е) Орта жүзде хандық жойылган сон 

25 
 
 
2- 
мәтін 
 
Албанның Алжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған 
Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалған Жиендерінің жанарынан от 
байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсірсге жүйріктін тұқымын, қолга 
ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба, нағашы 
жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. 
Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермілді. Он жеті жасынан 
Көкойнағын ойнатып, қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің 
арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 
шақырымында тұрған Ойрантебеде қалың қалмақты жекпе-жекке шақырып, бөрі 
төген қойдай дүрліктіруі. 
Бадам өзені туралы естігендер кеп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеңілген калмақ 
нояны Бадам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін кеп адам біле берменді. Кеген 
деген жер атауын да қаламақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни 
лауазым дейді. 
Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Кабанбай, 
Бегенбай сынды қазақ ерлерімен үзеңгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін 
талқандаған. 
3.  Райымбсктің ерскше ерлігін 
танытқан шайқас 
A) Гегенмен шайқас 
B) Аңырақай шайқасы 
C) Бадам-бахадүрмен шайқас 
D) Сары Мыңжанмен шайқас 
Е) Ойрантөбедегі шайқас 
4.  Баланың бәйгеде өз атын өзі 
ұрандаған әрекеті нені білдіреді? 
A) Баланың өзімшілдігін 
B) Баланын өрлігі мен рухының биіктігін 
C) Баланың атаққұмарлыгын 
D) Баланың бәйгеге деген сүйіспеншілігін 
Е) Баланың бәйгеде озғандығын 
 
5.  Мәтіннің екінші азатжолы бойынша түйін 
A) Қазактын коптеген жер атауларына елін қорғаган батырлар есімі берілген. 
B) Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп. 
C) Райымбек батырдын жастайынан байқалған жаужүректілігі. 
Д) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар. 
Е) Қазақтың кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылығымен байланысты. 
6.  Орақ батыр Райымбекке кім болады? 
A) Бала 
B) Әке 
C)Нагашы 
D) Жиен 
Е) Аға 
3- 
мәтін 
Бақытсыз бай 
Ертеде бір бай өмір сүрді. Оның туысқаны да, баласы да - жннаган мал- мүлкі мен 
акшасы сді. Содарды баладай мәпелеп күтстін. Бір күні ол жалшысынын көңілді 
күлкісін естіп, оның үйін айналшықгап тың тыңдады. Бірақ мардымды ештеңе ести 
алмады. Ол ертесіне жалшыны түннің ортасына дейін босатпай әбден жұмысқа салды 
Бірақ кешегі күлкі тағы қайталанды. Дегбірі қашып шыдамсызданған бай енді: “Мынау 
менің қазынамнан ұрлап жүр, сол үшін үйіне барып мәз болып жатыр."- деген жаман 
ойға кетті. Ол жалшысынын есігін бір теуіп кіріп барды. Сөйтсе, жалшысы екі баласын 
аркасына мінгізіп алып, өзі ат болып ойнап жүр екен. 
-  Ақымақ. бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды 
ойнатамын деп шаршанды екенсің ғой! - деп ақырды. 
-  Қожайын, осы екі балапанымды көргенде шаршау уайым дегенді ұмытып тыңайып, 
сергіп қалам, - деп байыпты қалпынан жазбай жауап берді жалшысы. 
-  Нагыз акымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба 
екен, ол ұрлаған ақшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,"- деп 
күдігінен арыла алмай-ақ қонды. 
Екінші куні жалшы тан атканша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне 
қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тағы тын тыңдалы. Құлағына шықырлаған 

26 
 
 
ақша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жаткандай естіліп кетті. Ол тағы 
да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жағына алып рахаттанып ұйықтап 
жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып 
кетті.Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысынык көңілді, сергек қалпы байга 
езін мазақ қылып тұрғандай көрінді. Бай ақыры: 
-Менін қаызымнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көнілді 
жүресің, тыққан ақшан болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы: 
-Қожайын, жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсын. 
Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күйім. 
Құланиектеніп тан атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме 
деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін. - деп жауап берді. 
Не дерін білмеген бай үн-түнсіз калды. “Япырмай шынында да мына кара құл бақытты. 
Мен сияқты қызғанатын байлығы да жок. Байлық маған бақытсыздык үшін біткен бе? 
Басым ауырып кетті”. 
Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Оның сыртынан карап тұрған бай алдынан жүгіріп 
шыккан екі баласына қызыға қарап қалды.. 
7.  Кедейдің тілегі 
A) Жақсы жұмыс бер 
B) Өміріме жеңілдік бер 
C) Мол байлыққа жолықтыр 
D) Бар байлығымнан айырма 
Е) Байдың құлдығынан кұтқар 
9. Жалшының бақыты 
A) Балалары 
B) Ақшасы 
C) Жұмысы 
D) Қазынасы 
Е) Байлығы 
11. Байдың бақытсыздығының себебі 
A) Жинаған мүлкі 
B) Отбасының жоқтығы 
C) Байлығының молдығы 
D) Кедейдің еңбегі 
Е) Кедейдің тілегі 
8. Байға күдік тудырған нәрсе 
A) Шықырлаған ақша 
B) Сылдыраған күміс 
C) Кедейдің сөзі 
D) Коңілді күлкі 
Е) Кедей балалары 
! 0. Әңгіменің түйіні 
A) Балалы үй - базар 
B) Байға құл болғанша, байғұсқа ұл бол 
C) Жаңа бай мақтаншақ келер 
D) Қайырсыз байдан қайнатқан су артық 
Е) Бай байға құяды, сай сайға құяды 
12. Байдың бойындағы қасиет 
A) Тәкаппарлық 
B) Еңбекқорлық 
C) Мақтаншақтык 
D) Қызғаншақтық 
Е) Адалдық 
4- 
мәтін 
Қарт пен тапқыр жігіт 
Бір күні бір карт адам шаһарга барып, қайтып келе жатса оны бір жас жігіт қуып жетеді, 
Ол келе жатыл: 
-  Ата, жолды кыскартайык,- дейді. 
Қарт: 
-  Жол калай кысқарады?- дейді. 
Жігіт: 
-  Жолдың қысқаруы оңай, екеуіміз бірімізді-біріміз, кезек-кезек арқаласақ болғаны.- 
дейді. Шал ішінен: 
-  Япырым-ай, мынау бір кесапатгы адам болмаса игі еді? Мені қалай арқалайды? Өзін 
қалай арқаламақшымын?- деп ойлап, жауап қайырмайды. 
Мұнан кейін жігіт те үндемей келе жатады да, пісіп тұрган егінді көріп: 
-  Ата, мына егін сіздің елдікі ме? - дейді. Қарт 
-Иә,-дейді. Жігіт: 
-  Олай болғанда, бұл желініп қойган егін бе, желінбеген егін бе?- дейді. Қарт тағы да 
бетіне бажырайып қарап қояды да: «Япырым-ай, мынанын 
бір сөзінен бір сөзі сорақы болды-ау! Бұл не айтқаны?» - деп ойлайды. 
Жолда бір елге кездсесді. Бұл елдін адамдары дүниеден өткен кісіні жерлеуге апара 
жатыр екен. Жігіт: 
-  Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе? - деп сұрайды. Қарт шыдай алмай: 

27 
 
 
-  Өлмесе жерлемейді гой! - деп жігіттің бетін қайырып тастапды. Жігіт үндемейді. 
Олар кабірге бірге барады. Шыққаннан кейін: 
-  Ата, әлгі кісі өлмеген екен, дейді. «Я, кұдай, жерленген адам қалай тірі болады?»,- 
дейді карт ішінен. 
Күн кеш болады, екеуі қарттың үйіне келеді. Қонағын үйіне кіргізеді де, қызын 
шақырып алып: 
-  Шырағым, үйге бір жігіт келді, мейман ет! Бірақ сүйкімсіз мінезі бар. Сөзінде 
кесапаты зор адам, - дейді. Қыз қонақпен сойлесіп көрсе, сөзі мағыналы екен. Қыз: 
«Япыр-ау, әкемнің айтканы осы кісі ме екен?» - деген оймен әкесіне келеді де: 
-  Әке, сізбен неше кісі келді? - дейді. 
Әкесі: 
-  Жалғыз, - дейді. 
Қыз: 
-  Онда сөзінде кесапаты зор деген адамыңыз осы болса, мұнан қандай кесапат 
көрдіңіз? - дейді. 
Қарт: 
-  Ойбай-ау, оның сөйлеген сөзінде кесапатсыз бір сөз жоқ. Әуелі ол: «Жол 
қысқартайық», - деді. Мен: «Жол қалай қысқарады?» - деп едім. Ол: «Бірімізді-біріміз 
кезек арқалап отырайық», - деді. Мұнысы былай тұрсын. Орылмаған егінді көріп: «Ата, 
мына егін желініп қойган ба, желінбеген бе?» - деп сұрады. «Орылмай тұрған егінді кім 
жеп қояды?» - дедім мен. Бұл мұнымен тұрсын. Бір ауылдан қаза тапқан кісіні көріп: 
«Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе?» - дейді. Онан шығып келе жатыр едік: «Ата, 
жаңағы адам өлмеген екен», - деді. Міне, мен оның осындай төрт кесапатты сөзін 
естідім, - дейді. 
Сонда қыз тұрып: 
-  Әке, бұл сөздер зор магыналы сөздер ғой. Сіз оның айтқан сөзіне тусінбеген екенсіз. 
Оның бірінші айтқаны: «Кезекпе-кезек әнгіме айтып отырайык, жол қысқарсын»,- 
дегені. Екіншісі: «Егін байдікі ме, кедейдікі ме?» - дегені. Байдікі болса - өз көлігімен, 
кісі жалдап жыртып, өз тұқымын себеді, өнімін ертең өзі алады, желінбеген болып 
саналады. Кедейдікі болса, ол сорлы тұқымды несиеге сатып алады, жерді көлік жалдап 
жыртады, түскен өнімі борыштан аспайды. Сондықтан ол шикідей жеп қойғанмен 
бірдей болады. Үшіишісі: «Баласы бар ма?» - дегені. Балаларын көрген ол: «Өлмеген 
адам екен»,- дегенді айтқан. Сіз ол жұмбағын шеше алмаған екенсіз, - деген соң, қарт 
қателігін мойындап, жігіттің қолын алып: 
-  Мен сенің антқан сөздеріңе түсіне алмай, ішімнен саған қатты ренжіп едім. Олай 
емес, сен ақылды жігіт екенсің, - деп, қызын соған беріпті. 
13. Қарияның жігіт туралы ойын 
өзгерткен жағдай 
A) Шаһар жолының ұзақтығы 
B) Қазақгың қонақжайлылығы 
C) Жігітгің көңілділігі 
D) Қызының өтініші 
Е) Қызының ақылдылығы 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: