Қарияның «жігіттің сүйкімсіз мінезі

28 
 
 
18.  Мәтін бойынша жігітгің «жол 
қысқартайық» деген сөзінің мағынасы 
A) Басқа жолмен жүру 
B) Бір-бірін қонақ ету 
C) Бір-бірін арқалау 
Д) Бір-бірімен әңгімелесу 
Е) Тынығып, демалу 
19.  Мәтіндегі жігіт пен карияның іс- 
әрекетіне қатысты нұсқа 
A) Жолаушыны жол сынайды 
B) Көңілсіз жұмыс - өнімсіз 
C) Жер тозса - тақыр, ер тозса - пакыр 
D) Сабақты ине сәтімен 
Е) Қысқа жіп күрмеуге келмейді 
20.  Жігіт айтқан «кесапатты төрт сөздің» төртіншісінің мазмұнын анықтайтын 
мақал 
A) Үйіне келгенде, үйдей өкпеңді айтпа 
B) Қонақ қойдан да жуас, май берсе де жей береді 
C) Ескі дос келгенде, жаңа достың көзінен жас шыгады 
D) Жарлының аузы аққа тисе, мұрыны канайды 
Е) Бала - артта қалған із, Бақыт - ұзатылған қыз 
1129  нұсқа 
1-МӘТІН 
Бір үзім нан 
Подъезден шыққан кішкентай қыз қолындагы жұқа дорбаны эрең көтеріп, қоқыс 
жәшігіне окелді де, аудара салды. Жапырақгай-жапырақтай кесілген, жартылай 
желінген агіпақ нандар! 
Мұны көзі шалып қалған Ғаббас қария: 
-  Әй, бадам-ау, обал емес пе? - дегенше қыз подъезд есігіне зып беріп кіріп кетті, 
Нұржан мектептен қайтып келе жатқан. Көрші қарияның ренжіп, басын шайқап 
отырғанын көріп: 
Ата, кімге ренжіп отырсыз? -деп сұрады. 
-  Е-ей, балам-ай! Біреу тойып секіреді, біреу тонып секіреді. Сонну сұрапыл Ұлы Отан 
соғысы жылдары біз он-он бір жастағы бала едік. Қарнымыз тойын тамақ та ішпейміз. I 
Іанды мвлшерлеп береді. Жегіміз кеп, тәбетіміз тартып тұрса да сұрамаймыз... Қазір 
ше? Нанды қадірлемейміз Қатып қалса, қоқыс жәшігіне әкеп тастаймыз. Ысырапқа жол 
беріп, аяқасты стеміз. Олай жасауға болмайды. 
1. Әңгіменің дұрыс реті 
1.  Кішкентай қыз 
2.  Нан үзімдері 
3.  Нұржан 
4.  Ғаббас қария 
5.  Естелік 
A) 3,4,5,1,2 
B) 4,5,1,2,3 
С) 2,3,4,5,1 
D) 1.2,4,3,5 
Е) 1.2,3,4,5 
2.  Қарияны ренжіткен жағдай 
A) Нанды молшерлеп бергені 
B) Қыздың қарт адамға көңіл бөлмеуі 
С) Сұрапыл соғыстың есіне тусуі 
 
D) Жастардың ысырапқа жол беруі 
Е) Заманның, уақыттың өзгергендігі 
 
2 мәтін 
Ұрпақ заманынан қозбаса... 
Мұрат үнемі әкесінен нені болса, соны сұрайтын. Әкесі де оған өте ыждағатпен жауап 
беретін. Бірде ол әкесінен: 
- Әке, неге осы ат жүргенде алдыңғы аяқтары баскан ізінен артқы аяқтарының басқан 
ізі асын түседі? - деп сұрады Әкесі: 
- Балам, ол солай. Алдыңгы аяқтары басқан ізден артқы аяқтары басқан ізі озып түсіп 
отыратын қасиет тек жүйрік, бәйге аттарында ғана болады. Оны сен аңғарған екенсің, 
демек, сенен де бір акылды адам шыгар. Ол тағы: Бұрын шыққан құлақтан кейін 
шыққан мүйіз озатынының да белгісі, - деді. 
Бала: 
-  Бұрын шыққан құлақтан кейін шыққан мүйіз оза ма? Неге?- деп сұрады әкесінен. 
Әкесі: 

29 
 
 
- Иә. балам. Мәселен, құлақтуа бітеді. Ал мүйіз болса малдың төлі туғанда болмайды. 
Кейін, үлкейе келе, біртіндеп все келе қүлактан да озып, ұзарып кетеді. Өзің карашы, 
ана ала тайыншаның туғанда мүйізі бар ма еді? Жоқболатын. Ал құлагы ше? Құлағы 
бар болатын. Бір айдан кейін мүйіз шыга бастады. Келер жылы мүйізі құлағының 
әлдеқайда ұзын болып өседі. Сен акылдысың. Демек, Ақбақайдың артқы аяғы алдыңғы 
аяғынан озып түскеніндей, ала тайыншаның туғанда жоқ муйізінің туғанда бар 
кұлағынан асқанындай, сен де үлкейгенде қатарыңнан озасың, балам. Олай етпесең, 
сенің менен туған ұрпақ болғаның қане? Ұрпак заманынан озбаса қатарынан озбағаны 
да. Мен сенің менен озғаныңды қалаймын, - деді әкесі. 
3.  Баланың әкесіне қатысты сипаттама 
A) Сымбатты 
В) Сабырлы 
С) Адал 
О) Еңбекқор 
Е) Көңілді 
4.  Әкесінің «Ұрпақ заманынаң озбаса, қатарынан озбағаны да. Мен сенің менен 
озғаныңды қалаймын» деген сезінің мағынасы 
А) Барлық қырынан әкесінен де жақсы болып өссін дегені. 
B) Өнер білім таңдауда абай бол дегені. 
C) Ақылы жасына сай болсын дегені. 
D) Дене білімі әкесінен ірі болсын дегені. 
Е) Қатарынан қалмай өссін дегені 
5.  Мәтіндегі әкенің соңғы сөзіне 
қатысты мақал 
А) Жаксы бала - әкеге құт. 
B) Тілі тәтті - көңілі қатты. 
C) Шешінген судан тайынбас. 
D) Күш атасын танымас. 
Е) Талайлымен таласпа. 
6. Әкесі неге риза болды? 
А)Баласына орынды ақыл айтқанына 
В) Баласынын білімпаздыгына 
С) Баласының аттың сырын білстіндігіне 
D) Жақсы мысал табылғанына 
Е) Антқан сөзін баласы жерге 
тастамағанына 
3-мәтін 
Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір 
Осыдан бес жарым ғасыр бұрын Жәнібек пен Керей султандар Әбілқайыр ханнан 
бөлініп, жүректерінде азаттық пен бостандықтың жалыным жанған елін ертіп, Батыс 
Моголстаннын Шу мен Талас өзендері аралығындағы Қозыбасы аймағына 
қоныстанды. Осындай тарихи оқиғаның бастауы болған бұл шежіреге толы өңірдің 
тауы мен тасы, әрбір баскан жері аңызбен өткен қезеңдерден сыр шертеді 
2.  Мұхаммед Хайдар Дулатидін "Тарих-и Рашиди атты еңбегінде көрсетілген Керей мен 
Әз Жәнібектің алғашкы хандық қүрып, ту тіккен жері -Шу бойындағы Қозыбасы. Ол 
шоқы Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналаскан. Шу өзенінің арнасы сол 
кезде Қозыбасы биігіне жақын болыпты. 
3.  Қозыбасы, Қозыбашы - атауына келер болсақ, тарихи түп дерек көздеріндегі Қазақ 
мемлекеті құрылган аймақ. Этимологиялық мағынасы қозының басындай ғана тау- 
төбелі жерлерді білдіреді. Жетісу өңірінде бірнеше Қозыбасы бар. Мұхаммед Хайдар 
Дулатидің «Тарих-и Рашиди» кітабында Қазақ хандыгының кұрылған жері - Шу бойы 
мен Қозыбасыда деп айтылады. Шу бойы мен Қозыбасы тауы - тарихи-географиялық 
тұрғыдан алғанда XIV- XV ғасырларда билік еткен Моғолстан мемлекетінің батыс 
бөлігіндегі өңір. Бұл ерте заманнан бар жер атауы Қазақ хандығы осы Қозыбасыда 
шаңырақ көтерген. 
4.  Көне тарихқа үңілсек, Талас пен Шу езендерінің аңғарлары ерте заманнан адам 
баласының тұрағы - мекені болғандығын айғақтайтын белгілерге көптеп жолығамыз. 
Тарихи дерек көздеріне үңілсек, Батыс Турік қағандығыігың бастапқы жері Іле, ІІІу 
және Талас өнірлерін қамтыган. Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы түрлі 
мезгілде Шу өңіріндегі Суябта, Баласагұнда және Меркіде орналасты Бұл қалалар өз 
заманында қайнаған саяси өмірдің куәсі болды. 
5.  Осындай ғасырлар қойнауынан бастау алатын қазақ халқының қалыптасуы 
Қазақстан аумағында ежелгі замандардан бері үздіксіз жүрген этноүрдістсрдін заңды 
қорытындысы екені ғылымда дәлелденген тұжырым. Этногенез үрдісі арбір тарихи 
кезеңде өзіне тән айрықша белгілермен ерекшеленеді Сондай ерекше кезеңге XIV - XV 

30 
 
 
ғасырлардагы этноүрдістер жатады. Бул кезеңнің басты белгілерініе біріне - казақ 
халқының этнос ретіндс тарих теріне шыгуы жатса керек. 
6.  Байырғы Қазақ даласын ғасырлар бойы мекендеп келе жаткан туркі- оғыз текті 
ұлыстар негізінде қалыптасқан ортақ тіл. дәстүр, территория, менталитеттегі байырғы 
этностың қайтадан «қазақ» деген жана атпен тарих сахнасына шыккан кезі. Яғни, 
бұрыннан әртурлі аталып келген этнос (сақ, ғұн, уйсін, түрік, огыз, түркеш, қыпшақ, 
т.б.) жаңа этнонимге ие болды. Жаңадан 
пайда болган «қазақ» этнониміне байланысты, олардын мемлекеті «Қазақ хандығы» 
деп аталды, Жаңа атауға және жаңа статусқа ие болды. Демек, XV гасырдың 
алпысыншы жылдарында-ақ, Қазақ хандыгы ұлттык кұрамы, аумақтык тұтастығы, 
мемлекеттік басқару жүйесі, сондай-ақ ішкі-сыртқы саясаты жағынан қалыптасқан 
мемлекет ретінде өмір сүріп тұрды. Әрине, оған қазіргі тандағы халықаралық 
қатынастар жүйесіндегі «меммлекет» өлшемімен қарауға болмайтын. Онын үстіне, 
«мемлекет» деген ұғымның өзі тарихи мәнге ие. Оған ұдайы даму, кемелдену 
негізіндегі тарихи үдеріс ретінде қарау керек. Өйткені, Қазақ хандығы құрылған XV 
ғасырда дүниежүзіндегі барлық елдер. яғни мемлекеттер біздің бүгінгі ұғымымыздагы 
мемлекеттік олшемге жауап бере алмайтын. Демек, Қазақ хандығы алгаш кұрылған 
күннен бастап, сол кездегі Еуропа мен Азияның кез келген елімен тең тұра алатын. 
7.  Мәтінде кездесетін Баласағун, Меркі, Суяб қалаларына байланысты 
ңұсқаны көрсетіңіз? 
А) Батыс Түрік кағандығының саяси орталығы болған. 
В) Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. 
С) Қозыбасы аймағында қоныстанған. 
D) Еуропа мен Азияның кез келген елімен теңдесе алады. 
Е) Батыс Моғолстан, Шу, Талас өзендері бойында орналасқан. 
8. Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз 
A) «Қозыбасы» атауының этимологиялық мағынасы қандай? 
B) Қазақ хандыгы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді? 
C) Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды? 
D) Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімніи еңбегінде айтылған? 
Е) Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы қашан, қайда тойланды? 
9. Мәтіннен 1 және 2-белігінің мазмұн жагынан сәйкестігін табыңыз 
A) «Қазақ» деген жаңа аттың тарих сахнасына шыққан кезі туралы айтыдады. 
B) Ежелден қазақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сез болады. 
C) Қасистті Мойынқұмның төл тарихы туралы айтылады. 
D) Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады. 
Е) Қазақ хандығының алғаш кұрылған жері туралы айтылады. 
10. 
Мәтіннің қазақ елінін жаңа атауга, жаңа статусқа ие болғандығы туралы 
айтылатын белігі
 
A) 1 
B) 3 
C) 2 
D) 4 
Е) 5 
11. Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы 
1.  Қозыбасы - Жамбыл тауындағы шоқы 
2.  Қазақ хандығы XV ғасырда қалыптасты 
3.  Қазақ халқыны» негізін түркі-оғыз текті ұлыстар құрады 
А) Екінші мен үшінші 
B) Тек екінші 
С) Үшеуі де дұрыс 
D) Бірінші мен үшінші 
Е) Бірінші мен екінші 
12. Мәтін мазмұнының реттілігі 
1.  Жәнібек пен Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі 
2.  Жаңа этнонимнің пайда болуы 
3.  Алғаш ту тіккен жер 
4. Қозыбасы атауы 
А) 1,3,4,2 
В) 2, 4, 3, 1 
C) 3, 4, 2,1 
D)4, 2, 1,3 
Е) 1,2,3,4 

31 
 
 
4-мәтін 
 
1.1465-1470 жылдяр - хандықтың құрылған емес, нығайған уақыты, халықтың өз 
тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Туптеп 
келгенде, мұның бәрі қазақ тарихының бастауын мүмкін болғанынша кейіндету 
талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандығының құрылуы 
ЖӨНІНДЕ 
бірден-бір дерек 
«Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүйенетін болсақ, Қазақ хандығының негізін қалаушылар 
Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан 
кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындағы Қозыбасы дейтін қоныста 
дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері — 
ХІУ-ХҰ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. 
Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрған қозының 
басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. 
2. 
Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізге оғыргызылып, хан көтеріліпті. 
Керейдің нақты қай жылы қайтыс болғпны белгісіз. Одан соң Жәнібек хан амір 
жүрғізсді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек 
тұсында болса керек, жаңа хаңдықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы 
Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша 
тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар,- ақылды әрі 
әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай ғана Жәнібек хан дел 
аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. 
3. 
Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана 
емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін 
салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері 
Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз 
Шоқан, қайраткер Әлихян Бокейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей 
ұрпақтары. 
4. 
Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді 
болашақ ұрпақгың еншісінде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күиде қазақ халқын 
картадан ғана смес, оны жср байлығы мен экономикасы дамыган алдыңғы қатарлы 
мемлекетгердің санатыііяіі көруі - Елбасымыздың көрсген саясатыныц жсмісі. Сонау 
Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім хаішың сскі жолы» жэне 
Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» 
стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға 
терағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конферсияиясының, 2010 жылы Қысқы 
Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 кормесінің өтуі қазақ халқының дүние жүзі 
алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
5. 
Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші куші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан- 
2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас 
идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - 
барша Қазақстан қоғамының осындай ұпы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, 
бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген 
құдіретті ұғымға сыйып тұр. 
13.  2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының етуі 
A) 
Елімізде еңбекқор жастарның көп екенін дәлелдейді. 
B) 
Қазақстан климатының қысқы ойындарға қолайлы екендігін дәлелдейді. 
С) Бірлігі жарысқан ұйымшыл, төзімді, төлерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
D) Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдейді. 
Е) Еліміздегі өскелен ұрпақтың салауатты өмір салтын колдайтынын дәлелдейді. 
14.  Алашорда көсемі болган Әз-Жәнібек ханның ұрпағы. 
A)Әз-Тәуке хан 
B)Хақ-Назар хан 
C)Абылай хан 
D) Шокан Уәлиханов 
Е) Әлихан Бөкейханов 

32 
 
 
15.  Мәтіндегі ойға сай мақалды аныктаңыз. 
А) Е
Л 
ерімен, ер елімен мықты. 
B)Хан екі айтса, қадірі кетеді, 
Қараша екі айтса, ары кетеді. 
C) 
Ұят - елімен күшті. 
16.  Қозыбасы агауыныц түп мағынасы 
, 
А) Қой қоздаған аласа шоқы болса керек. 
B)Қозының жайылым орынын білдірсе керек. 
 
D) 
Хан қарашасыз болмас, 
Дау арашасыз болмас. 
Е) Көргені жақсы кош бастар. 
C) 
Қозының басындай ғана төбені білдірсе керек. 
D) 
Қозы өрбіткен жер болса керек. 
Е) Қозы кош жерден көрінгендіктен 
17.  Керей мен Жәнібек хандардың тарихтағы орны 
A) 
Отарлау саясатынан құтқарушылар 
B) 
Саяси бітімгерлер 
C) 
«Жеті жарғыны» енгізген хандар 
D) 
Қазак хандығының негізін қалауашылар 
Е) Соғыс әдіс-тәсілінің білгірлері 
18.  Өткен  тарихымызға  тағзым, 
бүгінгі бақытымызға мақтаныш 
білдіру идеясы 
A)«ЕХРО-2017» 
B)«Мәңгілік Ел» 
С) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» 
Д) «Қасым ханның қасқа жолы» 
Е) «Қазақстан-2050» 
20. Мәтін мазмұнына сай тақырып 
А)Тәрбие басы - тал бесік. 
B) 
Күшті бірді, білімді мыңды жығар. 
C) 
Ел боламын десен, бесігіңді түзе! 
19. Мәтін бойынша халық санасында 
ақылды әрі әділетті әмірші ретінде 
таңбаланған хан 
A) Әбілқайыр хан 
B) Абылай хан 
C) Кенесары хан 
D) Әз-Жәнібек хан 
Е)Әз-Тәуке хан 
 
D) 
Рухы мықты ұлтымның ұлы 
жетістіктері. 
Е)Тәуелсіздік тірегі - тіл. 
 
 
1130 нұсқа 
1- 
мәтін
 
Хандық дәрежесіне кетерілген тұңгыш қазақ әйелі 
 
1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы 
Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы 
Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды. 
Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы 
патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне 
көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа 
созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі 
шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, 
Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау 
дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: 
«Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың 
бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия 
департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып 
отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған. 
1. 
Айғанымның хандық дәуірінің ұзаққа созылмауының себебі 
A) 
Орта жүзде хандық жойылған соң 
B) 
Хандықгы баласына беруіне байланысты 
C) 
Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң 
Д) Аға сұлтан қызметіне тағайындалған соң 
Е) Көкшетауда хандық билік жойылған соң 

33 
 
 
2. 
Айғанымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуының себебі 
A)Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан 
B)Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан 
C)Өте білімді, ақылды болғандықтан 
Д) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан 
Е) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан 
2- 
мәтін
 
 
Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ бередік, егер шын санлақ 
болсаң, он түрлі жауап тауып сойле»,- дейді. Сонымен жанағылар Әзірет Әлі шешенге: 
- Ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. 
Сол мезетте шешен: 
— Біріншіден, ғылым артық. Өйткені ғылым - әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - 
перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтанды, ал малды сен 
сақтарсың. Үшіншіден, ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртіншіден, 
ғылымды жұмсасан, арта береді, малды жұмсасаң, азая береді. Бесіншіден. ғылым саган 
құрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ береді. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі 
сактайды, ал малды үнемі бағып, қағу керек. Жетіншіден, ғылым қиямет кұні иесіне 
шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден ғылым 
тозбайды, жоғалмайды. Ал мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, 
ғылым көңілді нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады, ал мал масаттандырады. болған 
үстіне бола берсе екен деп дұниеқоныз етеді. Оныншыдан, ғылым кұдайға зәһәт, 
таупиық, ғибадат қылады, ал мал өз иесінің көніліне тәкаппарлық салады, - деп 
тапқырлық танытыпты. 
3. 
Ғылымның дүниеден 
артықшылығы 
A)Адамға ақыл-ой қосады. 
B)Адамныңтынышын алады. 
C)Мінезін нашар жақка озгертеді. 
П) Адамды масаттаидырады. 
Е) Досын слнаулы гана болады. 
4. 
Әзірет Әлі шешеннің сөзін ұтымды 
деп тұрған тәсіл 
A) 
Жобалап айту 
B) 
Суреттеп айту 
C) 
Баяндап айту 
Д) Салыстыра айту 
Е) Жырлап айту 
 
5. 
Мәтін мазмұнына сай мақал 
A) 
Мың малың болғанша, 
Бір балаң ғалым болсын. 
B) 
Киім кірі жуса кетеді, 
Көңіл кірі айтса кетеді. 
C) 
Атаңа не кылсаң, 
Алдыңа сол келер 
Д)Аңқау бөрі қой уркітеді 
Ақылсыз адам ел уркітеді 
Е)Мал көтерер өлімді, 
Дос көтерер көңілді 
 
 
6. 
Ғылымның адамга құрмет әкелетіні 
шешеннің нешінші жауабында 
айтылған? 
A)Үшінші 
B)Жетінші 
C)Алтыншы 
Д) Төртінші 
Е) Бесінші 
 
3- 
Мәтін
 
 
Әлем елдерінің Жаңа жылды қарсы алуы 
 
«Әр елдің салты басқа, иттері кара қасқа» демекші, Жаңа жылды тойлауда әр елдің 
түрлі салт-дәстүрлері бар. 
Болгарияда сағат тілі түнгі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. 
Дастарқанға міндетті түрде самса қойылады екен. 
Венгрияда дастарқанға үйрек пен тауық еті қойылмайды. Себебі венгерлер құстардың 
барлығын «Бақыт құсының» туыстары деп есептейді екеи. Италяяндықтар ескі 
жылдың соңғы сағаттарында ешкімнен ренжітпеуге және ешкімнен қарыз ақша 
алмауға тырысады екен. Жаңа жылдың алғашқы түнінде уйлерінен сынған 

34 
 
 
ыдыстарын, ескірген жиһаздарын аулаларына шығарып тастайды екен. 
Оңтүстік Америкадагы Эквадор елінің халқы Жаңа жылда сабаннан жасалған 
қарақшыны ескінің символы ретінде далада отқа өртеп жібереді. Францияда адамдар 
Жаңа жыл кешінде жомарт болуға тырысады екен. Бұл куні мейрамханалар адамдарды 
тегін тамақтандырып қана қоймай, кетерінде сыйлықтар береді екен. 
Үндістанда Жаңа жыл - Дивали «жарық пен оттар мерекесі» деп аталады екен. Айтса 
айтқандай, осы куні қалалар мен ауылдардың барлығы оттын ішінде тұрғандай 
жарқырап кететін көрінеді. Жарығы сөніп тұрған бірде-бір терезені кере алмайды 
екенсің. Әйел адамдар көшеге шығып, жерге түрлі оюлы суреттер салып, оларға ұн, 
топырақ сеуіп, шырақтар жағып, көркемдейтін көрінеді. 
Голландияда Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға жүзім салып пісірген сан тағамы 
қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді. 
Бирмада Жаңа жылда күн ыстық болып тұратындықтан, адамдар бір-бірінің үстеріне 
су шашып кұттықтайды екен. Сондықтан осы түні үсті-басы су болған адамдарды жиі 
ұшыратуға болады. 
Гвинеяда көшеге тіл жетектеп шығады екен. Жұрт осы пілдерді айнала билеп, ән 
салатын көрінеді 
Кубада сағат тунгі 12-ні соққан кезде 12 түйір жүзім жейді екен. 
Кытайла Жана жыл мерекесін көшеде барабандар, темір тарелкалар соғылып, 
отшашулар атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар бастайды екен. 
Ұлыбритания алғаш ашықхаттарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. 
Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр отбасы таныстарын ашықхат арқылы 
құттықғағанды ұнатады. 
Қазақстанда жыл басы - Наурыз мерекесі наурыз айында тойланады. Бұл қазіргі күн 
есебі бойынша наурыздын 22-ші жұлдызына сәнкес келеді. Бұл күні адамдар көтеріңкі 
көңіл күнде болып, бір-біріне жылы сөз, жақсы тілек айтады,ешкімді ренжітпеуге 
тырысады. Барлық үйде мерекелік дастарқан жайылады. Бұл күні күн мен түн теңеседі. 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: