Ономастикалық хабаршы №1 (31) 2016

60

ХАБАРШЫ

Ономастикалық

Орталық Азиядағы түрік  халықтарының жерін жаулап, бодандық қамытын  мой-

ына ілген Ресей империясының қанды қасап жорықтары елді мекен, жер атаула-

рында өздерінің отаршылдық қанды іздерін қалдырды.Қазақ жеріне жан-жақты 

анталай  ұмтылған  осы  басқыншы  жаулардың  арасында  жергілікті  халықтың 

діні  мен  діліне,  тілі  мен  ұлттық  салт-санасына  жауыға  тиіскен,  әсіресе,  араб-

тар мен орыстардың саяси-идеологиялық  миссионерлік  бағыттағы әрекеттері  

жергілікті халықтың ұлттық ділінен тайдырып, маргиналдық санадағы тобырға 

айналдырып  жібере  жаздады.  Ал  социалистік  жүйені  ұстанған  кеңес  үкіметі 

тоталитарлық  зорлау,  қинау,  жазықсыз  жазалауды  өмірге  ендіру  арқылы  бір 

қалыпқа  түсірілген «үйретінді» менталитетті қалыптастырудың  нәтижесінде 

(Т.Бұрбаев.  Ұлт  менталитеті.  Астана,  2001,  26  бет)  тоталитарлық  топонимді 

жү зе ге  асырды.  Осы  арқылы  халықты  тарихи  жадының  бір  саласы  ретінде 

қалыптасқан  тұрақты тарихи ұлттық ұғымына айналған елді мекен, жер атаула-

рын зорлықпен өзгертіп одан қол үздірді» [11,20-21].

Осы  бір  көлемді  үзіндіден  жалқы  есімнің  ұлт  менталитетіне  байланысты 

екенін  байқап отырмыз. Біріншіден, мейлінше саясиланған қоғам идеологиялық 

мәні бар есімдердің туындауына, аталуына негізгі себепкер болады, ал саналы 

қойылған  атау  –  сол  қоғамның  «үйретінді»  менталитетін  қалыптастырудағы 

бір ден бір құралы болып табылады. Осы көрсетілген екі жағдайда  да жалқы 

есімнің (топонимнің, антропонимнің) концептілік табиғаты көрініп тұр, демек 

жалқы есімнің ұлт ділімен, менталитетімен байланысты екені заңды құбылыс.

Қазақ қоғамының лингвоәлеуметтік жағдайының өзгеруіне байланысты қазақ 

жеріне,  еліне  социализм  жүйесі  орныққаннан  кейін  жаңа  көп  жағдайда  саяси 

мәні бар антропонимдік концептілер лингвотанымдық өрісте, кеңістікте орын 

алды. Сол жаңа мазмұндағы  антропонимиялық концептілердің  тілдік көрінісі 

ретінде төмендегідей антропонимдерді келтіруге болады. Т.Жанұзақовтың мәлі-

ме ті бойынша: 1) орыс тілінен енген антропонимдер – Алексей, Андрей, Арка-

дий,  Александр,  Ефим,  Ждан,  Борис,  Валерий.  Владимир,  Вильтан,  Вильжан, 

Гепан, Денис, Мирон, Петр, Сергей, Анна, Валентина, Галина, Зоя, Лида, Лиза, 

Лика, Ирина, Нина, Мария, Рая, Лариса, Рада, Светлана т.б. Орыс және интер-

националды сөздерден өрбіген кісі есімдері – Генерал, Маршал, Октябрь, Со-

вет,  Съезд,  Доктырхан,  Фермахан,  Колхозбек,  Совхозбек,  Армия,  Солдатбек, 

Ким, Мэлс, Мая, Мира, Мирагуль; 2) орыс тілі арқылы енген интернационалдық 

есімдер  –  Август,  Артур,  Базен,  Эдуард,  Диас,  Карл,  Марат,  Спартак,  Сократ, 

Сунят, Роман, Ричард, Эрнст, Дина, Жанна, Анжела, Анелия, Арагония, Доло-

рес, Калантай, Марго, Клара, Маргарита, Роза, Софья, Элеонора, Эльмира т.б. 

3) «КССР» халықтары тілдерінен енген есімдер – Абрек, Арсен, Камо, Серго, 

Шота,  Тайыр,  Тарас,  Габдулла,  Жалил,  Салават,  Альфия,  Бэла,  Дила,  Дилара, 

Карима, Зухра, Лола т.б. 4) қазақ тіліндегі жаңа есімдер – Әдебиет, Ауданбек, 

Мәдениет, Өндіріс, Талап, Жігер, Тілек, Бейбіт, Жеңіс, Кеңес, Майдан, Нұрлан, 

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: