Өсімдік қорғаудағы биотехнология
жүктеу/скачать 1,75 Mb. Pdf көрінісі
|
өс қорғаудағы биотехнология
|
Дәрісте қарастырылатын негізгі сұрақтар: Апикалды меристеманы ӛсіру әдісі Термотерапия Хемотерапия Дәрістің мақсаты: Студенттерге ӛсімдіктерді сауықтыру әдістерін ҥйрету. Ӛсімдіктердегі вирустың бар жоғын тексеретін диагностикалық әдістердің тҥрлері мен тексеру жолдарын білу
Г.Ж. Уәлиханова. Ӛсімдік биотехнологиясы, Алматы, «Қонжық», 1996 С.Қ.Тҧрашева, Клеткалық биотехнология. Алматы, 2011 В.С. Шевелуха и др. Сельскохозяйственная биотехнология. М.: Высшая школа, 1998. Р.Г. Бутенко. Биотехнология растений. Культура клеток. М.: Агропромиздат, 1989. Д. Глик., Дж. Пастернак. Молекулярная биотехнология. Принципы и применение. Москва «Мир», 2002 В.С. Шевелуха и др. Сельскохозяйственная биотехнология. М.: Высшая школа, изд. 2-е, доп. и перераб., 2003 В.И. Зотиков., М.А. Нетесова и др. Биотехнология в растениеводстве, Акмола, 1996.
ӛсімдіктердің 10-50% тіршілігін жояды. Клетка ішіне тҥскен зиянды ағзалар ӛсімдіктегі ӛткізгіш жҥйелері арқылы таралады. Ал меристемада ӛткізгіш жҥйе болмағандықтан меристема жасушаларында вирустар болмайды. Ӛсімдіктердің апикальды меристемасын ӛсіру әдісі осыған негізделген.
Вирусты инфекцияларды жою ҥшін ӛсімдіктерді жылу (термотерапия) немесе химиялық (хемотерапия) ӛңдеуден ӛткізеді. Ӛңделуден ӛткен ӛсімдіктің апикальды меристемасын бӛліп алып ин витро жағдайында ӛсіру арқылы сауықтырылған ӛсімдік алуға болады.
Апикальды меристема культурасын ӛсіру әдісі
ауыл шаруашылығы тәжірибесінде кең тараған. Мысалы, тҧқымдық картоп, жеміс-жидек және сәндік ӛсімдіктер ӛсірумен айналысатын ӛндірістерде айтарлықтай маңызға ие.
Апикальды немесе тӛбе меристемасына екі жапырақ бастамасы бар меристемалық конус жатады. Оның мӛлшері 0,1 мм сабақтың жоғары жағында орналасқан, дифференцияланбаған клеткалардан 22
тҧрады. Вирустан сауықтырылған ӛсімдік беретін меристема бӛлігінің минималды мӛлшері 100-200 мкм-ге тең болу керек.
Ӛсімдікті сауықтырудың тиімділігі бӛлініп алынатын меристеманың мӛлшеріне тікелей байланысты. Меристема ҧлпасының мӛлшері неғҧрлым кіші болса, соғҧрлым сау ӛсімдік регенерантын алу мҥмкіндігі жоғары болады. Кӛлемі ӛте кіші мӛлшерлі меристемадан регенерация процесі нашар жҥреді. Меристема клеткаларында вирустың болмауы туралы бірнеше гипотезалар бар: 1.
Меристема клеткаларында ӛткізгіш жҥйелер
болмағандықтанмеристема клеткаларында вирус ӛте баяу таралады. 2.
Меристеманың ӛсуі вирусқа қарағанда жылдам жҥреді. 3. Кейбір авторлар меристема клеткаларында вирустың болмауын олардың метаболиттік жағдайымен тҥсіндіреді, яғни, ауксиннің жоғары концентрациясы вирустарға қажеті қосылыстар мен ферменттердің синтезін тежеп тҧрады. Нәтижесінде вирустардың репликациялану мҥмкіндігі жоғалады. 4. Кейде
вирустардың болмауы
меристема зоналарында плазмодесмалардың мӛлшерінің кіші болуына байланысты механикалық кедергілердің болуында деп тҥсіндіріледі. 2. Термотерапия (жылумен өңдеу) әдісі. Алдын – ала бактериялық немесе саңырауқҧлақ инфекцияларынан тазакартоп ӛсімдігі тҥйнектерін ИФТ әдісі бойынша тестілеуден ӛткізеді. Кейін оларды арнайы кюветтерге салып залалсыздандырылған қҧмда 28-30 о С температурада 1-2 апта, 37-38 о С температурада және 70-80 % ауа ылғалдылығында ӛнуге қояды. Кҥніне екі рет қҧмды ылғалдандырып тҧру керек, 7-10 кҥннен кейін Кноп ерітіндісімен және Мурасиге-Скуг микроэлементтер ерітіндісімен: 5 мл бастапқы ерітінді және 1 л Кноп ерітіндісінің қоспасымен қоректендіріп тҧрады. Ыстыққа тӛзімді тҥйнектерді бірден 37-38 о
болады. Жылумен ӛңдеу режимін әр сорт ҥшін экспериментальды таңдап алуға болады. Мозайкалы, ширатылу, жіптәріздес және
таяқшатәріздес вирустармен зақымдалған ӛсімдіктерді жылумен ӛңдеудің тиімділігі ӛте тӛмен. Сондықтан да қосымша биотехнологиялық әдісті қолданады, ол әдіс апикалды меритеманы ӛсіру әдісі. Жылумен ӛңдеу алдында картоп ӛсімдігінің жоғарғы ҧшын кесіп алады да гетереауксиннің (50 мг/л) ерітіндісіне 5 сағат салып қояды. Тамырланған ӛскіндерді арнайы камераларға немесе температурасы 37 о С, топырақ температурасы – 30- 32 о С , 4-6 апта бойы 16 сағаттық жарықта ӛсіреді. Жылумен ӛңдеуді кҥз және қыс мезгілінде жҥргізеді. Кӛктемде ӛсімдіктен 0,3 -1 мм-к бҥйірлік меристемасын алып арнайы қоректік ортаға отырғызады (гормонсыз МС, pH 5,7).
|