Топырақтану
Топырақтың су режимі –
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Pdf көрінісі
|
topyra tanu t m blisov
| 7.3 Топырақтың су режимі – топыраққа ылғал тҥсуі, оның таралуы,
әртҥрлі физикалық ӛзгерістерге ҧшырауы және ылғалдың топырақтан шығындалу қҧбылыстарының жиынтығы. Су режимін сандық ӛлшеммен сипаттау су балансы, ал су режимінің санды тҥрде кӛрсетілген элементтерін су режимінің элементтері деп атайды. Су балансының жалпы теңдеуі:
В
+ В ОС
+ В ОР
+ В Г + В К + В
ПР + В
Б = В
ИСП + В
Т + В
И + В
ПС + В
БС + В
1 ,
мҧнда В
О – судың бастапқы қоры; В ОС
- атмосфералық жауын-шашынның қосындысы; В ОР – суару кезінде тҥскен судың мӛлшері; В Г – груннтық судан тҥскен су мӛлшері; В К
- конденсацияланған судың мӛлшері; В ПР – жер ҥстінен келген судың мӛлшері; В Б – топырақ ішінде қапталдан (қабырғадан, жақтан) келген су мӛлшері; В ИСП
-топырақтың ҥстіңгі қабатынан буланған су мӛлшері;
В Т – десукция; В И
- грунт астына инфильтрация; В ПС –жер бетіндегі ағын; В БС – топырақ ішінде қапталдық ағын; В 1 – зерттеу соңындағы соңғы су қоры.
Су балансын есептегенде топырақтағы су қорын әр генетикалық қабатқа есептейді, содан кейін қосады. Су қорын келесі теңдеумен есептейді:
ЗВ (т/га) = W * dV * h, (2) мҧнда ЗВ – h қабатындағы су қоры W – салмақталған ылғал ,% d V – топырақ тығыздығы, г/см 3
h – қабатың қалыңдығы, см. Топырақтағы су қорын су бағанасының мм айналдыру ҥшін, м 3 /га-ғы су мӛлшерін 0,1 кӛбейту керек. Г.Н.Высоцкий ылғалдану коэффицентіне қарай су режимін 4 тҥрге бӛледі: шайылымды, мерзімді шайылымды, шайылымсыз, тершу тҥрі. Бҧл су режим тҥрлеріне Роденің ҧсынысы бойынша екі тҥр қосылды – тоңды тҥрі және ирригациялық.
жылдық
жауын-шашынның мӛлшері
буланушылығынаң артық болатын аудандарда (кҥлгіндер, шымды-кҥлгіндер, қызыл және сары топырақтар). Мерзімді
буланғыштықтың мӛлшері шамамен бірдей жерлерге тән. Ылғалды және қҧрғақ жылдардың ауысып отыруы шайылымды және мерзімді шайылымды
49
су режимдерін тудырады (сҧр ормандық топырақтар, орманды дала аймағының кҥлгінденген және сілтісізденген қара топырақтар). Шайылмайтын түрі – жылдық жауын-шашынның мӛлшері топырақтың булануынан аз болатын аумақтарға тән, атмосфералық жауын-шашын грунтты суларға жетпейді (дала қара топырақтары, қара қоңыр топырақтар, шӛлейттің қоңыр топырақтары, шӛл топырақтары). Тершу түрі – су режимінің шайылмайтын тҥрінде грунттық немесе жер асты сулары жақын орналасқанда кездеседі (гидроморфты сортаңдар). Тоңды түрі – кӛпжылдар бойы (мәңгі) тоңданған аудандарда кездеседі. Жердің тоңданған қабаты әрі қарай суды жібермейді, ҥстінде артық ылғал байқалады, соңынан топырақ глейленеді (топырақ кескіні кӛкжасыл тҥсті, кейде қызғылт дақты шҧбарлау болады), сондықтан барлық топырақтар глейлі болады.
7.4 Су режимін реттеу тәжірибесі егіншіліктің ӛзіндегідей ертеден келе жатқан тарихы бар, ол аумақтардың топырақ-климаттық жағдайлары мен дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне негізделген. Сонымен бірге агротехникалық, агромелиоративтік, гидромелиоративтік, ормандымелиоративтік және басқа да шаралар қолданылады. Қҧрғақ дала және шӛлді аймақтарда негізі шара – суару, ал ылғалдануы тҧрақсыз аймақтарда ӛте аса қажетті шара – ылғал жинау және сақтау. Оларға қар тоқтату және қар суларын ҧстау (ықтырма себу, беткейлерге кӛлденең ӛңдеу, ҥзбелі қарық (борозда) жҥргізу. Сонымен қатар су режимін реттеуде егін қорғау орманды жолақтары, таза парды енгізу және топырақты тығыздау және т. б. шаралар қолданылады. Ылдалдылығы жеткілікті және шамадан тыс болатын аймақтарда негізі шара – артық суды әкету, ол ҥшін дренаждар қҧру және т.б.
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|