Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

101 
Қазіргі ғылымдардың даму аймағында іргелі даярлық алған 
мамандарды талап етеді соған байланысты мамандар даярлауда 
ғылымдар синтезін есепке алудың қажеттілігі туындап отыр. 
Осыған байланысты ерекше маңызды мынадай 
қарама-қайшылық
байқалады: бүкіл білім берудің мазмұны түгелімен және толықтай 
ғылымдардың функционалдығы мен бӛлінуі принципіне құрылған, 
бірақ сол мезгілде ғылыми білім құрылымының дамуында оның 
интеграциялану тенденциясы басты болып табылады.
Интеграцияның 
педагогикалық 
қыры 
И.П.Яковлевтің 
еңбектерінде кӛрініс тапқан. Ол жоғары мектеп және қоғамның 
дамуына ортақ интеграциялық тенденцияларды анықтай отырып, 
сонымен қатар жоғары оқу орнындағы интеграциялық процестердің 
пайда болу ерекшеліктерін қарастырады. Онда оқу процесіндегі 
кейбір сапалық ӛзгерістерді жобалауға деген ұмтылыс бар.
И.П.Яковлев интеграцияны қоғамның, ғылым мен білімнің 
дамуындағы жетекші тенденция ретінде қарастыра отырып, білім 
берудегі интеграцияның барынша жетістікпен жүруіне қажетті 
шарттарды анықтаудың зор маңызын, оның жоғары мектептегі 
мамандарды даярлаудың сапасын арттыруға тигізетін әсерін 
кӛрсетеді. Автор жоғары мектептегі интеграциялық процестердің 
ӛзіндік ерекшелігін айта келіп, ал «білімнің синтезі мен 
кооперациясының жоғары мектеп жағдайы үшін жоғары мектептің 
мамандар даярлауы мен ғылыми зерттеулерін жетілдірудің 
маңызды факторы ретінде негіздеуді, теориялық талдаудың 
қажеттілігі туындайды» деп кӛрсетеді. Ол 
тҧлғаны жан-жақты 
және ҥйлесімді дамыту тҧжырымдамасы
дегеніміз тұлғаның 
интеграциясы теориясы деп жариялай отырып, «оның тұлғалық 
және қоғамдық қызығушылығының бірлігі тұрғысынан да, әрі оның 
барлық қырлары мен қасиеттерінің бірлігі мен ӛзара тәуелділігі, 
яғни тұтастығы тұрғысынан да деп кӛрсетеді.
Интеграциялық процестердің рӛлін кӛтеру жоғары мектептің 
тұтастығының ӛсуімен тікелей байланыстырылады. Бұл ӛсудің 
негізгі бағыттары жоғары мектеп қызметінің кӛптүрлілігімен: 
кәсіптік, 
әлеуметтік-саяси, 
қоғамдық 
және 
жүйелілікпен 
байланысты. Жүйелілік қызметті интегралдық деп қарастыратын 
болсақ жоғары мектеп бүкіл әрекетінің қоғамның басты міндеті 
жан-жақты дамыған тұлғаны қалыптастыру міндетін шешуге 
жинақтайды және бағыттайды. 

102 
И.П.Яковлев «Тұтас тұлға» ұғымын аша отырып, барлық әрекет 
түрлерінде жоғары белсенділікті және олар арасындағы үйлесімді 
қатынастағы тұлға деп есептейді. Ол әрекеттің барлық түрлерінің 
сәйкес келу, толықтыру және олардың бірлігі принципі негізінде 
қалыптасады. Тұлғаны қалыптастыру процесінде сыртқы ортаға 
оның барлық құраушыларының ӛзара әсерлесуіне, оның адаммен 
ӛзара қарым-қатынасына ерекше кӛңіл бӛлінеді.
И.П.Яковлев 
ӛзінің 
әмбебаптық 
және 
үйлесімділіктің 
органикалық бірлігіне сүйенетін тұтас адам тұжырымдамасы 
негізінде «интегралдық бейінді» маман моделін – тұлғаның кәсіби 
қалыптасу негізін жасады. Мұндай маманға әмбебап-синтетикалық 
білімдер және әмбебап-қызметтік іс-әрекеттерді игеру тән. 
«Интегралдық бейіндікті» меңгерген маманды қалыптастыруға 
кӛшу тӛмендегі процестермен байланысты:

біріншіден технологияның әмбебаптануы,

екіншіден ӛндірістің ғылыммен интеграциясы,

үшіншіден 
зерттеушілік, 
ұйымдастырушылық, 
педагогикалық 
сияқты 
әртүрлі 
қызметтердің 
мамандық 
мазмұнында орын алынуында.
Автор сонымен қатар ӛз еңбектерінде жоғары мектептің 
ғылыммен және ӛнеркәсіппен интеграциясы проблемасын 
қарастырды. Негізінен ұйымдастыру жағына кӛп кӛңіл бӛледі. Ол 
нақты процесс тұлғаға «қызмет» ету үшін ӛндірістің, ғылымның, 
білім 
беру, 
басқарудың 
барлық 
құралдарын 
біріктіру, 
интеграциялау талап етіледі деп дәлелдейді. Ол еңбектерде жоғары 
оқу орны ішілік кооперация және интеграция мәселелері 
қарастырылып ӛз шешімін табады. Сонымен қатар, жоғары оқу 
орнының ғылыми мекемелермен интеграциясының ерекшеліктері 
кӛрсетіліп, 
«оқу-ғылыми-ӛндірістік» 
кешендердің 
жіктемесі 
беріліп, «білім беру-ғылым-ӛндіріс» жүйесін қалыптастырудың 
теориялық-әдіснамалық және технологиялық-әдіснамалық негіздері 
сипатталады. 
Жоғары мектептегі интеграциялық процестерді технологиялық 
қамтамасыз етудің арнайы мәселесіне тоқталатын болсақ, мамандар 
даярлаудағы интеграция ӛз кезеңінде оқу процесіндегі әдістер, 
формалар мен құралдардың белгілі-бір ӛзгерісіне алып келетіндігін 
кӛрсетеді. Бұл ӛзгерістердің мәні оқыту мен тәрбиенің бір-бірімен 
нашар байланысқан формалары мен әдістерінен мамандардың білім 
мен әрекетінің синтезі мен әмбебаптылығы міндеттеріне сәйкес 

103 
келетін кең кӛлемдегі ӛзара байланысты кешеніне кӛшу одан әрі 
олардың органикалық жүйеге интеграциялануы ретінде кӛрсетуге 
болады.
Дизинтеграциялық оқыту технологияларына мысал ретінде 
лекциялық және практикалық сабақтар бір-бірінен алшақ екендігі, 
лекцияда теориялық проблемалардың абстрактілік-кеңейтілген 
жағы басым да, ал практикалық сабақтар – міндеттік оқуға 
бейімделген. Бұл студенттердің жалпығылыми және практикалық 
білімдері арасындағы алшақтық туғызады. 
Тәрбие мен оқытудың әртүрлі тәсілдері, әдістері, жолдарын 
біріктіру және қолдану мәселесі, алдымен мазмұндық интеграцияға 
қатысты, яғни интеграцияланған курстар, пәндерді интеграциялау 
(«білім беру»), олардың құраушылары – білімді, іскерліктерді және 
т.б. яғни білімнің интеграция мазмұнымен байланысты болып 
келеді. 
Шетелдік педагогикалық әдебиеттерде мазмұндық интеграция 
мәселесіне де кӛп орын беріледі. А.Блюм оқыту мазмұны 
интеграциясының 
әртүрлі 
дәрежелерін 
қарастыра 
келіп, 
координацияланған процесс және бағдарламалар бойынша бір 
аймақтан алынған білім басқа аймақтан алынған білімге негіздеп 
құрады. Бұл тұрғыда әртүрлі сипаттағы аралас бағдарламалар 
тиімді болып келеді: а) кеңейтілген пәнаралық бағдарлама, ә) 
«байланыстырушы бағдарлама», б) бірізді бағдарлама. Мұның 
алғашқысы – бірнеше пәннің бір пәнге құрастырудың нәтижесі. 
Оған мысал ретінде «Әлеуметтік пәндер» пәнін алуға болады. Оған 
тарих, география, экономика, социология, құқықтану, антропология 
кіреді. «Байланыстырушы бағдарлама» бірнеше пәннің бір пәнге 
қосылуын кӛздейді, бірақ бір жүйе құраушы пән негізінде 
құрылады. 
Бағдарлама бойынша логикалық тұрғыдан келу басым: онда бір 
тақырып бірінен кейін екіншісі бірізді беріледі. Мысалы қала 
тарихын ӛту процесінде алдымен экономикалық мәселелер 
туындайды. Одан соң – географиялық, экологиялық және т.б. 
«Бірізді бағдарламаны» жүзеге асыру формасының бір түрі – 
интегративті оқу күні деп аталады. Шетелде «іріблоктық» 
құрастырылған бағдарламалар пәнаралық тақырыптар негізінде 
жасалады. 
Интеграцияның амальгамдық бағдарламалары жоғары дәрежеде 
қолданыс тапқан. Оларда білім салаларының координациясы 

104 
немесе құрастырылуы емес, нақты ӛмір жағдайларын барынша 
жақындатылған жобалар негізге алынған. Мысалы: ойын алаңының 
жобасы, азаматтық қоғамды дамыту т.б. жобалары. Жобаға идея 
сапасында қазіргі ӛмірдің оң мағыналы әлеуметтік проблемасы 
ретінде – жатсыну алынуы мүмкін. Бұл жағдайда оны екі есептік 
нүктеден, 
яғни 
баспа 
беттерінде 
жазылатын 
әлеуметтік 
құндылықтар және кӛркем әдебиетте ұсынылатын кӛзқарастарды 
салыстыру тұрғысынан қарастыру маңызды. 
Аталған бағдарламалардың түрлері ғылымның, техниканың, 
мәдениеттің, әртүрлі аймақтарының ӛзара бір-біріне енуінің 
тереңдігін 
сипаттайтын 
интеграция 
дәрежесін 
кӛрсетеді. 
Интеграциялық бағдарламаларында тӛмендегілерді біріктіру 
кӛзделген.
1) қиылысатын пәндерді: химия және физиканы физикалық 
химияға; тіл мен тарихты тіл тарихына т.б.
2) әртүрлі жаратылыс ғылымдарын; 
3) іргелі және қоғамдық ғылымдарды; 
4) жаратылыс ғылымдары мен философия; 
5) жаратылыс және қоғамдық ғылымдар; 
6) шет тілдері және олардың мәдени ортасы.
Олай болса интеграцияның шегі жоқ екен. Оған шет елдердегі 
интегративтік курстар, жобалар интеграциялық курсы жобасында, 
ӛз «ӛзегіне» физика, жаратылыс ғылымдарын ала отырып тарихпен, 
философиямен, ӛнер және әдебиетпен интеграцияланады. Сондай-
ақ университеттің ғылыми жобасы астрономия, физика, химия, 
биология, геологияны біріктіреді және осы пәндер үшін ортақ 
(жалпы) категорияларды әртүрлі позициялар қарастырылатын 
категорияларды меңгеру мақсатын қояды. Бір қызығы, аталған курс 
дедуктивтік интеграция аталған пәндердің мәліметтерін ӛзіне 
біріктіретін, жалпы тақырыптардан тұратын, құрастырушы 
тәсілмен қалыптасады.
Ал, екінші бӛліміне негізінен жүйелеу тән, яғни олардың 
әрқайсысының ерекшелігіне кӛңіл бӛлудің қажеттілігін дәлелдейді. 
Бірақ кӛрсетілген айырмашылықтар жалпы міндеттерді орындауға 
кеселдік келтірмейді. Ол міндеттер: а) қоршаған дүниенің белгілі 
бір құбылыстарын бӛліп алып кӛрсету іскерлігі және оған ғылыми 
түсінік беруге үйрету; ә) білім алушылар құбылыстарды ӛз бетімен 
талдауға мүмкіндік беретін жалпы ұғымдар жүйесіне үйрету; в) 
дүниені эксперименттік тану әдістерін және проблемаларды ӛз 

105 
бетімен шешу жолдарын іздестіруге; ғылыми дүниетанымның 
мәдени 
құндылықтарын 
түсінуге 
үйрету. 
Интеграцияның 
мүмкіндіктерін жеке пәндердің басқа пәндермен интеграциясынан 
да кӛруге болады. 
Батыс 
елдеріндегі 
қазіргі 
интегративтік-педагогикалық 
идеяларының бірі – 

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: