Білім және ғылым министрлігі алматы энергетика және байланыс институты Г. Х. Хожин электр станциялардың жабдықтарын пайдалану, монтаждау және реттеу оқу қҧралы Алматы 2005

абсорбция коэффициенті
деп аталады. 
Кедергіні мегомметрмен ӛлшеген кезде, ӛлшеуші қҧралдың тілі белгілі бір 
мәнге тоқтамайынша алғашқы кезден кенет нӛлге қарай, содан кейін баяулап 
оңға қарай жылжи бастайды. Тілдің бірінші ауытқуы, орамның сиымдылық 
заряд тоғының ӛтуімен, содан кейін тілдің қозғалысы абсорбция тоғының 
біртіндеп тӛмендеуімен тҥсіндіріледі. Абсорбция оқшауламаның алдыңғы 
қабаттарының кедергісі арқылы ішкі қабаттарының сыйымдылығы зарядтаған 
кезінде пайда болады. Оқшауламаның ылғалдылығы жоғарылаған сайын, оның 
қатпарлануы азаяды және абсобция тоғы тҥседі. Қҧрғақ оқшауламада ішкі 
сыйымдылығызарядталуы және абсорбция тоғының тӛмендеуі баяу жҥреді. 
Сондықтан абсорбция коэффиценті қҧрғақ оқшаулама кезінде 1,5-2 және одан 
жоғары, ол қатты ылғалдануларда 1-ге тең. 

Май және мастик толтырылған, сондай-ақ бакелитті оқшауламалардың 
кірістерінің 
жалпы 
жағдайын 
диэлектрлік 
шығындардың 
мӛлшерімен 
бағалайды. Бірақ кірістердің оқшауламаларының кҥйінің ортаща деңгейін 
кӛрсететін қолайлы кӛрсеткіш, оқшауламаның кӛлеміне тәуелді болатын 
шығындар емес, активті токтың шығындар бҧрышының тангенсі болып 
табылады: 
Бҧл шамаларды арнайы қҧралдар - ӛлшеуіш кӛпірлерімен ӛлшейді. 
Диэлектрлік шығындар бҧрышының тангенсін ӛлшеу кҥрделі оқшауламаның 
ескерту ҥрдісін бақылап тҧруға мҥмкіндік береді. Кҥрделі оқшаулама уақыт 
ӛтуімен қатпарлана бастайды, оның ішінің ығалдануына жағдай жасайтын ауа 
қабаттары пайда болады. Осы және басқа да ӛзгерістер кҥрделі оқшауламаның 
сапасын тӛмендетеді, диэлектрлік шығындарды ҧлғайтады. Барлық бакелитті, 
май 
және 
мастик 
толтырылған 
оқшауламаларды, 
сондай-ақ 
трансформаторлардың оқшауламалар кҥйінің орташа деңгейін міндетті тҥрде 
диэлектрлік шығындар бҧрышының тангенсін анықтау әдісімен бақылау керек. 
Оқшауламалардың барлық тҥрін міндетті тҥрде жоғарлатылған кернеумен 
тҧрақты немесе айнымалы ток кешенімен сынау жатады. Сондай-ақ барлық 
сынау қҧрылғылардың тҥгелінің кернеуі және сынақтарының қайталануы, 
оқшаулама жҧмыс жасайтын кернеуге және оның тҥрлері мен жҧмыс жағдаына 
тәуелді. Тҧрақты токта қолдану ең ҥздік қорытынды береді, ӛйткені бҧл 
жағдайда оқшауламалардағы кернеу нақты жҧмыс шарттарына келтіріледі. 
Кернеуді келтіру уақытының ҧзақтығы 1 минут. 
4.6-сурет. Оқшауламаны айнымалы токта жоғарылатылған кернеумен 
сынау сҧлбасы 
Жоғарылатылған кернеумен сынау сҧлбасы ӛте қарапайым және қосалқы 
станциялардың барлық жабдықтары ҥшін бірдей. Трансформатордың негізгі 
оқшауламасының айнымалы токта жоғарылатылған кернеу сҧлбасы 4.6-суретте 
кӛрсетілген. Әр ораманы кезекпен сынайды және бҧл кезде қорғау ҥшін 
разрядник қолданылады. Аспалы және тіреуіш оқшауламалардың кҥйін анықтау 
ҥшін, арнайы штангінің кӛмегімен, жҧмыс жағдайында оқшауламалар кернеудің 
таралуын ӛлшейді (4.7-сурет). Оқшауламаның біреуі зақымданған жағдайда 
кернеудің таралуы ӛзгереді. Зақымдалған оқшауламаның кернеуі азаяды, ал 
зақымдалмаған оқшауламада сәйкесінше ӛседі (4.8-сурет). 
Егер оқшауламаға келетін кернеудің тӛмендеуі 1,5-2 еседен аз болмаса онда 
оқшауламаны ауыстыру қажет. 

4.7-сурет. Штангінің кӛмегімен аспалы оқшауламаны сынау сҧлбасы 
4.8-сурет. 110 кВ-тық оқшаулатқыштар тіркесінің зақымданғаны (I) және 
тӛртінші оқшаулатқыштың зақымдануы (II) кезіндег кернеудің таратылу 
қисықтары 
Қорытынды
Бҧл оқу қҧралы электр энергетика, соның ішінде 210140-“Электр 
станциялары”, 210240-“Электр энергетикалық жҥйелері мен тораптар” 
мамандарына арналып жазылды.
Электр 
станциялардың, 
қосалқы 
станциялардың 
жабдықтарын 
монтаждау, реттеу, содан кейін оларды пайдалану ҥлкен жауапты мәселе. 
Электр станциялардың жабдықтарын жобалаудан бастап, оларды қойылатын 
орнына жеткізу, монтаждау, реттеу және пайдалану кҥрделі технологиялық 
процес. Сондықтан бҧл проблема жҥйелі тҥрде шешілуі керек.
Осы оқу қҧралында, қарастырылған сҧрақтардың негізі және оларды 
орындау принциптері келтірілген. Мысалы: электр монтаждық ҧйымдардың 
қҧрылымы және оның қҧрылысын ҧйымдастыру туралы қысқаша мәлімет 
берілген; Кҥштік трансформаторларды монтаждау және пайдалану; Электр 
станциялардағы электрлік жабдықтардың техникалық эксплуатациясын 
ҧйымдастыру және т.б. мәсәлелер жазылған.
Осы тҧрғыдан қарағанда, тҧңғышҥ қазақ тілінде ашық баспа сӛзге 
жарияланып отырған оқу қҧралы, басқа да электр энергетика 
мамандықтарына пайдалы болар деп есептелінуде.
Сонымен қатар айта кететін бір маңызды мәселе, ол қазіргі нарықты 
электр энергетика жағдайына байланысты осы қарастырылып отырған 

мәселелер туралы керекті материалдар жиналуда. Ол материалдар келесі 
басылымда баспа сӛзге жарияланады деп жоспарлануда.
Әдебиеттер тізімі
1. Пособие для изучения Правил технической эксплуатации электрических 
станций и сетей (Электрическое оборудование) /Под общ. ред. Ф.Л. Когана. – 
М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2000.-356 с.: ил. 
2. Хожин Г.Х. Электр станциялары мен қосалқы станциялар. Оқулық. 
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі. Оқулық ретінде 
ҧсынылған. – Алматы: “Ғылым” ғылыми баспа орталығы, 2002. – 312 б.: ил.
3. Васильев А.А., Крючков И.П., Наяшкова Е.Ф., Околович М.Н. 
Электрическая часть станций и подстанций: Учебник для вузов. – М.: 
Энергоатомиздат, 1990. – 575 с.: ил.
4. Неклепаев Б.Н. Электрическая часть станций и подстанций: Учебник 
для вузов. – М.: Энергоатомиздат, 1986. – 640 с. ил.
5. Зюкин А.Ф., Поконов Н.З., Антонов М.В. Монтаж, эксплуатация и 
ремонт электрооборудования промышленных предприятий и установок. – 
М.: Высшая школа, 1986, - 415 с.: ил.
6. Правила устройства электроустановок. – 7-е изд. перераб. и доп. с изм. 
– М.: Главэнергонадзор, 1999.
7. Правила техники безопасности при эксплуатации электроустановок. – 
М.: Главэнергонадзор, 1993.
8. Хожин Г.Х. Жылу электр станцияларының электр жабдықтары. Оқу 
қҧралы. Алматы: АИЭС, 2000. 57-б.: ил.
9. Нормы технологического проектирования тепловых электрических 
станций. – М.: Минэнерго России, 2000.

10. Обьем и нормы испытаний электрооборудования. – 6-е изд. – М.: Изд-
во НЦ ЭНАС, 2000.
Гамиль Хожаұлы Хожин 
ЭЛЕКТР 
СТАНЦИЯЛАРДЫҢ 
ЖАБДЫҚТАРЫН 
ПАЙДАЛАНУ, 
МОНТАЖДАУ ЖӘНЕ РЕТТЕУ
Оқу қҧралы
Редакторы Ж.А. Байбураева 
2004ж. Жин.тақ.жоспары, реті 2

Теруге берілген кҥні 15.01.2004
Пішімі 60х84 1/16
Типография қағазы №2
Оқу баспа таб. – 37. Таралымы 100 дана. Тапсырыс, Бағасы 118 тенге.
Басчуға 2005ж. қол қойылды.


Алматы энергетика және байланыс институтының 
кӛшірмелі-кӛбейткіш бюросы
480013 Алматы, А. Байтҧрсынҧлы кӛшесі, 126 ҥй