Оқулық Алматы : «Нұр пресс»

құндылықтар
: 
өмір
, 
бейбітшілік
, 
еңбек
, 
денсаулық
, 
махаббат
, 
əсемдік
, 
шығармашылық
жəне
т
.
б
. – 
адамзат
қауымының
гуманистік
бастауы
болған
бұл
категориялар
мəңгілік
, 
ешбір
төңкеріс
не
идеология
, 
саясат
оларды
жоюы
мүмкін
емес
. 
Əр
тарих
кезеңде
олар
мəні
қайта
қарастырылып
, 
жаңа
көзқараспен
басқаша
бағалануы
ықтимал
. 
Жалпы
құндылықтар
арасында
педагогикалық
құндылықтар
өз
алдына
дербес
топ
құрайды
. 
Олардың
мəні
тəрбиелеу
жəне
білім
беру
қызметінің
ерекшелігі
, 
оның
əлеуметтік
ролі
жəне
жасампаздық
мүмкіншіліктерімен
анықталады
.
Педагогикалық
 
құндылықтар
 
білім
саласында
қалыптасқан
қоғамдық
дүниетаным
, 
көзқарастар
мен
педагог
қызметтері
арасында
жанама
жəне
тікелей
байланыстырушы
ретінде
, 
əрі
педагогикалық
іс
-
əрекетті
реттеуші
талаптар
(
нормы
) 
ретінде
қабылданған
.
Барша
құндылықтар
сияқты
педагогикалық
құндылықтар
да
қоғамдағы
əлеуметтік
, 
саяси
, 
экономикалық
қатынастарға
тəуелді
. 
Олар
тарих
желісінде
қалыптасып
, 
ерекше
танымдық
бейне
жəне
ұғымдар
түрінде
қоғамдық
сана
формасына
енеді
. 
Өмірдің
əлеуметтік
шарттарының
өзгеріске
келуімен
, 
тұлға
, 
қоғам
қажеттерінің
дамуымен
педагогикалық
құндылықтар
да
ауысып
барады
. 
Білім
– 
қоғамдық
құндылықтардың
аса
маңыздысы
. 
Мұның
дəлелі
– 
көпшілік
елдер
Ата
заңында
келтірілген
əрбір
адамның
білім
алуға
болған
құқығы
. 
Бұл
құқық
əртүрлі
бастау
тұжырым
, 
бағыттардың
дүниетаным
шарттарына
сəйкестендірілген
нақты
дəуір
білім
жүйесімен
қамтамасыз
етіледі
. 
Білім
, 
өз
кезегінде
, 
мемлекеттік
, 
қоғамдық
жəне
жеке
тұлғалық
құндылықтарға
ие
. 
Білімнің
мемлекеттік
тұрғыдан
құндылықты
болуының
себебі
- 
мемлекеттің
адами
-
инабаттық
, 
ақыл
-
парасаттық
, 
ғылыми
-
техникалық
, 
рухани
-
мəдени
жəне
экономикалық
мүмкіндіктерінің
негізі
– 
білімде
. 
Осыдан
, 
білімді
ел
- 
мықты
, 
мызғымас
ел
.
Білімнің
қоғамдық
құндылығы
да
жоғарыда
аталған
алғы
шарттармен
анықталады
. 
Алайда
, 
мемлекет
жəне
қоғам
тарапынан
болатын
білім
дамуына
орай
түсіністік
пен
ұмтылыс
əрқашан
сəйкес
бола
бермейді
. 
Мысалы
, 
осы
күнгі
ҚР
он
екі
жылдық
оқуға
өту
– 
мемлекет
талабы
, 
бірақ
ол
қоғам
тарапынан
түсінбеушілікке
ұшырауда
. 
4.2.
Білім
 - 
əлеуметтік
 
қажеттілік
 
 
Əрқандай
адамзат
қауымдастығының
шарты
– 
оның
мүшелігін
мойындаған
əр
тұлға
сол
қауымның
нақты
табиғи
жəне
əлеуметтік
-
тарихи
жағдайларына
байланысты
қалыптасып
, 
қабылдаған
құндылықтарын
мойындап
, 
қылық
-
əрекет
талаптарына
бой
ұсынады
. 
Өзінің
қоғамдық
қызметтерді
орындауға
қажет
қабілеттерінің
дамуына

себепші
болған
əлеуметтену
процесінде
адам
тұлғалық
кемелдену
сатысына
көтеріледі
. 
Адамның
əлеуметтенуі
оның
қоғамдағы
ауыспалы
жағдайлар
мен
шарттарға
икемдесе
білуі
ғана
емес
, 
ол
өз
ішіне
жеке
тұлғаның
дамуы
, 
өзіндік
танымы
мен
өз
мүмкіндіктерін
өз
күшімен
іске
асыра
алу
сияқты
процестерді
де
қамтиды
. 
Дегенмен
, 
аталған
процестерге
байланысты
міндеттердің
шешімі
бірде
мүдделі
, 
жүйеленген
болып
, 
бүкіл
қоғам
, 
сол
үшін
арнайы
ұйымдастырылған
мекемелердің
қолдауымен
жəне
жеке
адамның
ынта
-
ықыласына
негізделсе
, 
кейде
кездейсоқ
келеді
. 
Ал
осы
əлеуметтенуге
орай
жүргізілетін
, 
нақты
мақсатқа
бағыттала
ұйымдастырылған
басқару
процесі
білім
 
(
образование
) 
деп
аталады
. 
Білім
- 
өте
күрделі
, 
басқа
дүние
болмыстарында
қайталанбас
қыр
мен
сырға
мол
қоғамдық
–
тарихи
құбылыс
, 
оның
мəн
-
жайын
тануға
құштарлық
білдірмеген
ғылым
аз
-
ақ
. 
Педагогикада
қолданылып
келе
жатқан
білім
түсінігі
немістің
“Bildung”-”
бейне
” 
сөзі
негізінде
пайда
болған
əрі
оның
бұл
күндегі
көпшілік
таныған
анықтамасы
келесідей
:
 
кейбір
 
идеалды
 
бейнелерге
 
саналы
 
бағытталған
, 
тарихи
 
шарттарға
 
тəуелді
 
қоғамдық
 
санада
 
түбегейлі
 
əлеуметтік
 
өрнек
 – 
эталонға
 
сай
 
бекіп
, 
жүзеге
 
келетін
 
тұлғалық
 
жəне
 
рухани
 
қалыптасу
 
мен
 
əлеуметтену
 
процесі
. 
Бұл
тұрғыдан
білім
барша
қоғамдар
мен
жеке
индивидтер
өмірінің
ажырамас
бір
бөлігі
ретінде
қалыптасады
. 
Осыдан
да
ол
ең
алдымен
əлеуметтік
құбылыс
. 
Білімнің
əлеумет
өміріндегі
ерекше
сала
сипатына
ие
болу
кезеңі
білім
мен
əлеуметтік
тəжірибені
ұрпақтан
-
ұрпаққа
өткізу
процесі
қоғамның
тіршілік
əрекеттерінен
өз
алдына
бөлініп
жəне
тəрбие
мен
оқуды
іске
асыратын
арнайы
кəсіби
адамдардың
пайда
болу
дəуірінен
басталады
. 
Дегенмен
, 
мəдениетке
мұралық
ету
əлеуметтену
мен
тұлға
дамуының
қоғамдық
құрал
-
тəсілі
ретінде
білім
адамзат
қауымының
алғашқы
қадамдарымен
бірге
өмірге
еніп
, 
еңбек
əрекеттері
, 
ойлау
, 
тіл
дамуымен
бірлікте
шексіз
өркениет
жолында
өз
өрісін
тауып
келеді
. 
Алғашқы
қауым
сатысында
балалардың
қоғам
өміріне
бастапқы
араласу
заңдылықтарын
зерттеген
ғалымдардың
топшылауынша
, 
ол
дəуірдегі
білім
игеру
процесі
қоғамдық
өндірістің
нақты
іс
-
əрекетіне
тікелей
араласу
нəтижесінде
атқарылатын
болған
. 
Оқу
мен
тəрбие
, 
мəдени
құндылықтарды
əулеттен
əулетке
жеткізу
қызметтерін
орындау
əрбір
ересектің
борышты
міндеті
есептелген
де
, 
ол
міндет
балалардың
еңбек
жəне
əлеуметтік
іс
-
əрекеттерге
тікелей
араласып
отыруының
арқасында
шешімін
тауып
отырған
. 
Қоғамның
əрбір
ересек
мүшесі
күнделікті
тіршілік
процесінде
педагог
қызметін
атқаратын
болған
, 
ал
кейбір
дамыған
қауымдарда
(
Колумбия
, 
ягу
тайпасында
) 
бұл
жүктемені
, 
яғни
жас
балаларды
тəрбиелеу
негізінен
жасөспірімдерге
тапсырылған
. 
Қандай
жағдайда
да

білім
қоғам
өмірінен
ажыралмай
, 
оның
ажыралмас
бірлігіне
айналған
. 
Балалар
үлкендермен
бірге
қорек
тауып
, 
ошақ
-
отбасын
қорып
, 
еңбек
құралдарын
жасай
отырып
, 
білік
,
өнеге
үйренген
. 
Əйелдер
қыздарын
үй
шаруашылығына
үйретіп
, 
бала
бағуға
баулыған
, 
ал
ер
адамдар
ұлдарын
аңшылыққа
, 
қару
-
жарақ
ұстауға
, 
пайдалануға
тəрбиелеген
. 
Жастар
аға
ұрпақ
өкілдерімен
бірге
жүріп
, 
жануарларды
қолға
үйреткен
, 
көкөніс
өсірген
, 
сонымен
бірге
бұлттар
мен
аспан
денелерінің
қозғалысына
ден
қойып
, 
табиғат
сырларын
таныған
, 
табысты
аңшылық
, 
əскери
жеңістерге
қуана
асыр
сала
билеп
, 
əн
шырқаған
, 
тайпаластарының
бақытсыздығы
мен
ашаршылығын
, 
жеңілістері
мен
күйреулерін
бірге
басынан
өткізіп
, 
налыған
да
жабырқаған
. 
Осыдан
адам
білімденуі
комплексті
іске
асып
, 
өмір
бойы
үздіксіз
дамуда
. 
Қоғамдық
қатынастар
шеңберінің
өрістеуі
, 
тіл
мен
жалпы
мəдениеттің
дамуы
жас
ұрпаққа
өткізілуі
тиіс
ақпарат
пен
тəжірибенің
молыға
түсуіне
жол
ашты
. 
Бірақ
оны
игеру
мүмкіндіктері
шектеулі
болды
. 
Осы
қарама
-
қарсылықтың
үйлесімді
шешімі
білім
топтау
мен
көпшілік
арасында
таратуға
арналған
арнайы
əлеуметтік
құрылымдар
мен
əлеуметтік
(
институт
) 
мекемелердің
түзілуіне
байланысты
болды
. 
Əлеуметтік
құбылыс
ретінде
танылған
білім
– 
ең
алдымен
шынайы
қоғамдық
құндылық
. 
Əрқандай
қоғамның
адамгершілік
, 
интеллектуал
, 
ғылыми
-
техникалық
, 
рухани
-
мəдени
жəне
экономикалық
мүмкіндіктері
білім
беру
саласының
даму
деңгейіне
тəуелді
. 
Алайда
білім
қоғамдық
- 
тарихи
сипатта
бола
тұрып
, 
өз
кезегінде
, 
əлеуметтің
білімдену
функциясын
іске
асырушы
қоғамның
тарихи
типіне
байланысты
. 
Əр
дəуір
білімі
сол
кезеңдегі
əлеуметтік
даму
міндеттерін
, 
қоғамдағы
экономика
мен
мəдениет
деңгейін
, 
саяси
жəне
идеологиялық
талаптар
сипатын
аңдатады
. 
Себебі
аталған
факторлардың
ортасында
қоғамдық
қатынастар
субъекті
болған
педагогтар
мен
оқушылар
тұр
. 
Сонымен
, 
білім
– 
салыстырмалы
дербес
жүйе
. 
Оның
қызметі
– 
нақты
ғылыми
біліктерді
, 
идеялық
-
ізгілік
құндылықтарды
, 
ептіліктер
мен
дағдыларды
, 
əрекет
-
қылық
нормаларын
игеруге
бағытталған
қоғам
мүшелерінің
тəрбиесі
мен
оқуын
іске
асыру
. 
Ал
бұлардың
бəрінің
астарында
болатын
мазмұн
нақты
қоғамның
əлеуметтік
-
экономикалық
жəне
саяси
құрылымы
мен
оның
материалды
–
техникалық
деңгейімен
айқындалып
барады
.
Білімнің
жеке
тұлғалық
құндылығы
əрбір
адам
үшін
өз
алдына
бөлек
. 
Əсіресе
, 
бұл
өзіндік
білім
, 
оның
деңгейі
мен
сапасында
көрінеді
.
Білім
, 
əлеуметтік
-
қажеттілік
болумен
бірге
біршама
қызметтер
атқарады
. 
Ғалымдардың
пайымдауында
(
Н
. 
В
. 
Берковский
, 
А
.
А
. 
Реан
) 
білім
қызметтері
төмендегідей
:
- 
адамның
 
ғылым
 
жəне
 
мəдениет
 
əлеміне
 
енуінің
 
ең
 
оңтайлы
 
да
 
жедел
 
жолы
.
Бүкіл
дүние
қазіргі
таңда
əлем
жəне
барша
планета

азаматын
тəрбиелеуге
ұмтылыс
жасап
, 
білім
аймағында
барлық
күш
- 
қуатын
топтастыруда
. 
Дүниежүзілік
білім
кеңістігі
жедел
дамуда
. 
Сондықтан
да
əлем
қауымдастығы
адамның
жасайтын
орны
не
елі
, 
білім
игеру
типі
не
деңгейіне
тəуелсіз
жа
h
андық
білім
стратегиясын
қалыптастыру
талаптарын
алға
тартып
отыр
;
- 
тұлғаның

əлеуметтенуі
 
мен
 
ұрпақтар
 
жалғастығын
 
қамтамасыз
 
ету
 
тəсілі
.
Адамдардың
идеологиялық
көзқарасы
мен
талғамдарының
, 
əлеуметтік
танымдарының
, 
мұраттары
мен
тіршілік
климаттарының
түбегейлі
өзгеріске
түсіп
жатқан
заманда
білім
қайта
жаңғырту
мен
тарихи
жəне
əлеуметтік
тəжірибені
əулеттен
əулетке
өткізу
процесін
қалыпты
жүргізуге
мүмкіндік
береді
, 
сонымен
бірге
жаңа
саяси
жəне
экономикалық
жағдайларды
, 
қоғам
жəне
мəдениет
дамуын
жаңа
бағыттарын
жас
ұрпақ
санасына
ендіріп
, 
бекітуге
жəрдемдеседі
. 
Тек
білімнің
ғана
үйлестіру
, 
тұрақтандыру
қызметіне
бола
, 
адам
жаңа
өмір
салттары
мен
тіршілік
шарттарына
икемделіп
, 
бейімделеді
. 
- 
адамның
 
қоғамдық
 
жəне
 
рухани
 
өмірін
 , 
сонымен
 
бірге
 
жалпы
 
халықтық
 
рухани
 
сана
 
қалыптастыру
 
тетіктері
:
Білім
беру
жəне
тəрбиелеу
мекемелері
белгілі
дəуір
адамының
əлеуметтік
- 
мəдени
іс
-
əрекеттерінің
ең
жоғары
өрнек
- 
үлгілерін
шоғырландырады
. 
Осыдан
білімнің
əлеуметтік
құндылығы
білімді
де
ізгілікті
қоғам
адамының
маңыздылығымен
өлшенеді
. 
Білімнің
адамилық
(
гуманистік
)
құндылығы
əрбір
жеке
тұлғаның
танымдық
жəне
рухани
қажеттерінің
даму
мүмкіндіктерінен
көрінеді
. 
Біртұтас
білім
жүйесінің
барша
түрлері
мен
деңгейлерінде
елдің
интеллектуал
жəне
рухани
- 
инабаттық
мүмкіндіктері
жинақталып
, 
даму
жолына
түседі
. 
- 
мəдени
 
қалыпқа
 
енген
 
жеке
 
мінез
-
құлық
 
жəне
 
қимыл
- 
əрекет
 
үлгілері
 
мен
 
қоғамдық
 
өмірдің
 
бекіген
 
формаларының
 
ауысып
 
(
трансляция
) 
баруы
.
Оқу
жəне
тəрбие
барысында
адам
өркениет
дамуына
қажет
əрі
мəдени
-
тарихи
маңызы
бар
əлеуметтік
- 
мəдени
нормаларды
игереді
, 
атап
айтсақ
, 
олар
: 
адамның
əлеуметтік
топтар
мен
өндірістегі
, 
отбасы
мен
қоғамдық
орындардағы
, 
сонымен
бірге
ортақтасу
, 
жеке
тұлғалық
жəне
іскерлік
қатынастардағы
моральдық
жəне
ізгілік
талап
өлшемдері
.
- 
аймақтық
 
жүйелер
 
мен
 
ұлттық
 
салт
-
дəстүрлердің
 
даму
 
əдісі
. 
Кейбір
аудан
тұрғындарының
ерекшелігі
педогогикалық
міндеттерге
өзіндік
өң
береді
. 
Жастардың
қала
не
ауылдың
рухани
өміріне
енуі
осы
білімнің
арнасында
өтіп
жатады
. 
Аймақтық
білім
жүйесінде
бұқара
халық
арасындағы
əрқилы
əлеуметтік
топтардың
сұраныстары
ескеріледі
.
- 
тұғырлы
 
мəдени
 
құндылықтар
 
мен
 
қоғамның
 
даму
 
мақсаттарын
 
бірден
 
бірге
 
өткізіп
 
тұрушы
 
жəне
 
іске
 
асырушы
 
əлеуметтік
 
институт
(
ресми
құрылым
, 
мекеме
). 
Əлеуметтік
институттар
жас

ұрпақты
бүгінгі
қоғамда
дербес
жасауға
мақсат
бағдарлы
дайындау
жұмыстарын
іске
асырып
барады
.
- 
жеке
 
адам
 
мен
 
қоғамдық
 
өмірдегі
 
мəдени
 
ауысулар
 
мен
 
қайта
 
түрленудің
 
белсенді
 
үдеткіш
 
күші
. 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: