Хрестоматия
жүктеу/скачать 1,21 Mb. Pdf көрінісі
|
kyraubaeva alma ezhelgi duir debieti khrestomatiia
|
(Аударған Берікбай Сағындықов) АХМЕТ ЯСАУИ 147 Ахмет Ясауи – XI ғасырдың аяғында туып, 1167 жылы қайтыс болған ақын. Қазақ жерінде, Ұлы Жібек жолының бойындағы, шығыс мәдени қарым-қатынастарының ұлы нүктелерінің бірі болған Түркістан қаласынан шыққан. Түркістан қаласын бұрын Ясы деп атағандықтан, Ясауи болған. Ақынның «Диуани хикмет» («Даналық кітабы» немесе «Парасатты сөздер жинағы») атты өлең кітабы шығыста кең тараған сопылық поэзия дәстүрінде жазылған. Кітаптағы адамгершілік, әдептілік, ынсап, қанағаттылықты дәріптейтін өлеңдер, шешендік ақыл-нақыл сөздері дидактикалық үлгіде айтылып, өзінен кейінгі Сыр өңірі бойында жасаған Сүлеймен Бақырғани, Ахмед Йүгінеки сынды ақындарға дәстүр болған. Ахмет Ясауидің сопылық жолын ұстаған өз өмірі де, кітабындағы өсиеттері де дінге берік болу, адалдықпен өмір сүріп, адамды сүюге арналған. Қазақ ішінде ғана емес, бүкіл Орталық Азия мұсылмандарының рухани ұстазы болғандықтан, ол кісіні Әзіреті сұлтан Қожа Ахмет Ясауи деп атаған. Ел өлеңдерін әндетіп айтып, қолжазба күйінде көп таратқан. Революциядан бұрын Қазан, Ташкент қалаларынан бірнеше рет жарық көрген. 1917 жылдан бері басылған жоқ. Төмендегі аударма 1911 жылғы Ташкент баспасы бойынша жасалды. «ДИВАНУ ХИКМЕТ» Транскрипциясы Хикмат 79 Тариқатқа шари’атсыз кирганларни Шайтан келип иманыны алур ермиш Ошбу йолни пирсиз да’уа қылғанларни Сарсан болуп ара йолда қалур ермиш Тариқатқа сийасатлығ муршид керак Ол муршидка и’тиқадлығ мурид керак Хизмат қылып пир ризасын тапмақ керак 148 Мундағ’ ашық хақдин үлүш алар ермиш Пир ризасы хақ ризасы болур достлар Хақ та’ала рахматиндин алар достлар Рийазатда сирр сөзидин билур достлар Андағ қуллар хаққа йавуқ болур ермиш Ошбу йолға ай пирадар пирсиз кирма Хақ йадыдин лахза ғафил болуп йүрма Ма суаға’ ақыл ерсаң көңүл берма Шайтан ла’ин өз йолыға салар ермиш Айа достлар һиш билмадим мен йолумни Са’адатқа бағламадым мен белимни Ма суадин һиш йығмадым мен тилимни Наданлықым мени расуа қылур ермиш Шари’ атни тариқатни билай десаң Тариқатни хақиқатқа өлай десаң Бу дарийадин дур уа гауһар алай десаң Жандин кечан хаслары алур ермиш ’ашық қуллар кеча күндүз һаргиз тынмай Бир са’аты хақ йадыдин ғафил болмай Андағ қулни субхан егам зайи’ қоймас Да’а қылса’ ижабатлығ болур ермиш Уаһ дариға кечти ’умурум ғафлат билан Сен кечүргил гүнаһларым рахмат билан Қул Хожа Ахмад сена йанды хасрат билан Өз өзига өзи йанып күйар ермиш 80 ’ариф ’ашық шауқы бирла қийамат күн Худайыға бахш уа жауап қылур ермиш Бу ’аламда тартқан хор уа жапаларын Көксин йаруп хақ қашыға салар ермиш Бу ’аламда қылдың мени халиққа расуа Дидарымни көрсатай деп қылдың шайда ’алам халқын душман қылып салдың ғауға 149 Худайыға барып ’ариза болар ермиш Дидарымни арзу қылсаң кеча йатма Бу дунийаниң та’масыдин зәрра татма Халдин сурса наданларға сырни сатма Мундағ ерлар файз футух алар ермиш Дидарымни талап қылсаң ’арышқа баққыл ’арш устида аһың бирла отлар йаққыл ’уммат болсаң Мухаммадға қапуқ қаққыл Субхан егам чын ’ашықни санар ермиш Ешитип ’ашық рақсуа сама’ урғай Йети көкдин малайиклар йығылып келгай ’арш курси лаух қалам дад айлағай Йер тебранип хаққа зары қылар ермиш Ай йер уа көк ’ашықлардин хазар қылың Отлуғ аһы чықар болса хазир болың Көкка бақып на’ра тартса туруң Бир аһ урса ’алам йексан болар ермиш Чын ’ашықлар за’иф болуп салам қылғай Қудрат билан перда ичра ’алик алғай Дидар үчүн күйганларым кел кел дегай Лутфин көрүп чын ’ашықлар тилар ермиш Саффан саффан ’ашықларға нада келгай Йүз йегирма мың ’ашық текин сафы болғай Жаннат кир деп илаһимдин нада келгай Жаннат кирмай дидарыны көрар ермиш Нада келгай малайикка занжир салғыл Занжир салып махшар каһда алып йүргүл Дидар үчүн күйганларым ма’лум қылғыл ’ ашықлары бихуд болуп йүрар ермиш Айтқанларын қылған ’ашық дидар көргай Уасал болуп махшар ара дауран сүргай Афғаныдин йети дузах үрнап йанғай Малак келип аңа тағзым қылар ермиш ’ашықларни һайбатыдин малак қачғай 150 Қорқуп барып дузах ичра отлар сачқай Уаһим бирла заһар зақум тойа ичкай Қудратыға хайран болуп қалар ермиш Малаклардин ’ашықы көп ай бихабар Бир аһ урса ’алам болур зир уа забар Заһид ’абид салаклардин ’ашық бетар ’ашықсыз адам уаллаһи йолда қалар ермиш Қул Хожа Ахмад дидар излап кәда болғыл Кечкил аһл ’айалиңдин жада болғыл Аллаһ хақы болар душман расуа болғыл Жада болған дидарыны көрар ермиш 81 Келиң йығлың закир қуллар зикир айталың Закирларни худа бишик сүйар ермиш ’ашықсызларни иманы йоқ ай йаранлар Дузах ичра тынмай дайим күйар ермиш Махаббатлығ ’ашықларни худа сүйди Аның үчүн дунийа ’ақибын талақ қылды Жандин кечип йашын сачып ’ашық болды Руз махшар дидарыны көрар ермиш ’ашықларни чын достыға жаны қурбан Шауқы бирлан аны излап қылур афған ’ашиқ саудасы башқа түшса жаны ойран Шайда болуп аны изап йүрүр ермиш ’ашық болсаң кеча-күндүз тынмай йығла Пир муған хидматыға белиң бағла Күйүп пишип дарды бирла көксүң дағла Дағда кеткан уасалыны көрар ермиш Хақни сүйган ’ашықлары тапты мурад Йалған ’ашық болуп йүрма таңла уйат Қылычдин тез қыл көпрүкни аты сират Йалған да’уа қылған өтмай қалар ермиш ’ашық болсаң йалған да’уа қылма зинһар 151 Йалған да’уа қылғанлардин худа безар Қаһар егам қаһар айласа аты қаһар Қийамат күн йүзи қара қопар ермиш ’ашықлары кеча йығлап сахар қопар Сирр шарабын ичкан ’ашық сырны йапар һәрким сөкса белга тепса қолын өпар Андағ еранлар файз футух алар ермиш Махаббатдин хабар алған жанни билмас Башин кетса тайары йоқ жанни билмас ’ашық қаламы зауқ та’амы нанни билмас һу һу тейү зикрин айтып йүрар ермиш ’ашықларни көзи карйан бағры барйан Паруасы йоқ намусы йоқ йүрүр ’урйан Ел көзига тофрақдин кем сыры панһан Жаны бирла йадын айтып йүрар ермиш Тоғры йүрган ’ашықлардин худа разы ’ашықлар иши асан емас қылма базы Йалғанчылар ’ашыкмин дер Аллаһ қазы Иманни пучук пулға сатар ермиш ’ашықлықни асан иши баш бермаклик Мансур сифат өздин кечип жан бермаклик Маутуан қабил инна тамаутуан хақ болмаклық ’ашықлары өлмас буруң өлар ермиш Сауда қылсаң ахиратни саудасыны Башқа алма бу дунийани ғауғасыны ’амал қылғыл жаннат алғыл ма суасыны Жаннат алған дидарыны көрар ермиш Құл Хожа Ахмад ’ашық болсаң жандин кечгил Андин соңра шуақ шарабин тойа ичкил Күнаһыңни сабақ қылып мунда учғыл ’ашықлары ужмақ ичра учар ермиш 87 ’ашық сыррыны байан қылсам бу ’аламда 152 Бихабарлар ешитип қулақ тутқаны йоқ Хақ йадыны кимга айтай һамма ғафил Му’минмин деп бу дунийадан өтканы йоқ Ишан шейх хожа мулла дунийа излар Ол сабабдин падишаһларға йалған төзлар Айа хадис сөзин қойуп мални көзлар Хақ йолыда һаргез михнат тартқаны йоқ Дунийа тығып хақни сүйган тапты мурад ІІІауқ шарабын ичкан ’ашық шауқы зиад Қийамат күн казабларни йүзи уйат Иалғанчылар хақ йадыны айтқаны йоқ Ахир заман шейхлар иши һәмма рийа Руз махшар рийалары болғай куаһ Шейхмин тейу мунча һауа мунча бина Аллаһ үчүн зәрра сауап етканы йоқ Ишанмин деп түрлүк та’ам терип йегай Йахшыларны көзга илмай мен мен дейди Дунийа малын алып барса сүйүнүп алғай Уаллаһи-биллаһи менменликдин өтканы йоқ Сажадаға ким олтурса фақир болсун Мухаммад дег тофрақ сифат хақир болсын Рийазатда реңи руй заһир болсын Хақ Мустафа елга қатығ баққаны йоқ Хулқлар қылып халайиққа сөзлар айтты Йүз мың кафир бутдин кечип динга қайтты Хулуқларыдин ’алам һәмма нурға батты Андин соңра иман ислам кетканы йоқ Банда болсаң хулуқлар қылып уммат болғыл Андин соңра иман ислам қолға алғыл Сахар уақытда хаққа йығлап зары қылғыл Аллаһ сахи һиш ким нумид қайтқаны йоқ Еки ’алам шаһи турур бир йахшы хулуқ Хулуқларыдин Хақ Мустафа болды улуғ Хақ та’ла айат берди мимма хулуқ 153 Ғафил адам айат ешитип уқғаны йоқ Хулуқ мимма’ин дафиқ қатып айды Мустафаға умматларға оқуп байды Йалған уммат уа’дасыдин қайтып тайды Субхан егам гунаһыдин өтканы йоқ Мәйхана деп ешитип қулақ кирган емас Еранларни хизматыны қылған емас Пири камал макаммални көрган емас Йалғаншы дур уахдат мәйдин татқаны йоқ Жандин кечкан чын ’ашықлар дунийа демас Нафси өлүк аб та’ам ғамин йемас Бу дунийада сауда уа зийан болса билмас Дунийа келип жалуаһ қылса баққаны йоқ Махаббатлығ диуананиң нишаны бар, Жан уа дилда ’ашық дардиниң байаны бар На дардларни кимни көрса күманы бар Баязид дег һәр күн өзин сатқаны йоқ ’ашық болсаң бағрыңда йоқ көзниң қаны Ай нарса жабаһыңда йоқ ’ашық нишаны Хизмат қылсаң пири муған дарниң каны Хизмат қылмай дар канига батқаны йоқ Булһошлар ’ашықмын деп көп лаф урур Бихабарлар қайда барса дүкан түзир Йалған сүрлап бу дунийани дурин сурар Дунийа излап табаныға тиганы йоқ Хақдин қоруқмай мен мен деган шаһлар қаны Ай күнга да’уа қылған маһлар қаны Кеча йығлап сахар турған хублар қаны ’ибрат алып қан зардаб төкканы йоқ Қуруқ заһид хақ ’ашықны көзга илмас Жаннат излап дидарыны талап қылмас ’ашықларни наласыға қулақ салмас Бу дунийани арқа ташлап атқаны йоқ Қул Хожа Ахмад қулмин деса қулум дегил 154 Андин кейин бандаликка муқабыл болғыл Махаббатни майданыда баш ойнағыл Баш ойнамай хақ уасалыға йетканы йоқ 88 ’ашық да’уасын меңа қылма йалған ’ашық Ғашық болсаң бағрың ичра көз қаны йоқ Махаббатни шауқы бирла жан бермаса Зайи’ кечар ’умуры ани йалғаны йоқ ’ашық бағыни махаббат тартып көгартмасаң Хорлық тартса шум нафсиңни өлдүрмасаң Аллаһ дейү ичқа нурни толдурмасаң Уаллаһи-биллаһи сенда ’ашықни нишаны йоқ Хақ зикрини мағиз жандин чықармасаң Үч йүз алтмыш тамурларың тебранмасаң Төрт йүз қырық төрт сунқарларың кел қылмасаң Йалғанчы дур хақка ’ашық болғаны йоқ Нафсидин кечип қана ’атни пиша қылған Һар ким тепса разы болуп бойун сунған Йахшыларға хизмат қылып ду’а алған Андағ ’ашық махшар күни арманы йоқ Рахат ташлап жан михнатын хошлағанлар Сахарларда жанын қинап ишлаганлар Һай һош ма уа менни ташлағанлар Чын ’ашық дур һаргез аны йалғаны йоқ ’ашық дардини би дардларға айтып болмас Бу йолларни ’ақибасы көп өтүп болмас ’ашық гауһарын һар намардқа сатып болмас Бихабарлар ’ашық қадрини билганы йоқ ’ашықа түштүң отқа түштүң күйүп өлдүң Паруаны дег жандин кечип ахкар болдуң Дардка толдуң ғамға солдуң телба болдуң ’ашық дардини сурсаң һаргез дарманы йоқ Башың кетар бу йолларда хазир болғыл 155 ’ашық йолыда өлмас бурун зинһар өлгил Пир айтағын махкам тутуп хидмат қылғыл Хидмат қылған һаргез йолда қалғаны йоқ ’ашық ермас жананыға жан бермаса Диһкан ермас кетман чапып нан бермаса Мунда йығлап ахиратда жан бермаса Йолда қалған буй худа алғаны йоқ Ай бихабар ’ашық аһлидин байан сурма Дард истагил ’ашық дардига дарман сурма ’ашық болсаң заһидлардиң нишан сурма Бул йолларда ’ашық өлса тауаны йоқ Заһид болма ’абид болма ’ашық болғыл Михнат тартып ’ашық йолыда садиқ болғыл Нафсыны тығып даргаһыға лайық болғыл ’ашықсизларни һам жаны йоқ иманы йоқ ’ашық саудасы кимга түсса расуа қылур Парту. Салып хақ өзига шайда қылур Мажнун сифат ’ақлын алып Лайла қылур Аллаһ хақы бу сөзларни йалғаны йоқ Қул Хожа Ахмад жандин кечип йолға киргил Андин соңра еранларни йолың сүргил Аллаһ дебан хак йолыда жаның бергил Бу йолларда жан бермасаң имканы йоқ 89 Хажат ермас ’ашық дардиға да’уа сурмақ Ойран етип кеткан ермиш да’ уасы йоқ Жаның қыйнап йашың ақып һошың кетип ’ашық дардидин достлар қатығ бәласы йоқ һар ким күйар жанға алар ’ашықни отын Жаны күйса а’засыдин чықар түтүн Бағры аны сад пара дур йоқ тур бутун Халиққа заһир көрүнүп турған йарасы йоқ Жандин кечмай тапмай һарким жанананы 156 Көрүп һиммат қылмақ керак паруананы Көрүп билип отқа урды өз жаныны Сауда уа зийан бирла һаргез паруасы йоқ Анча йүрдүң анча турдуң ай бихабар Нафси шайтан ишларыдин қылғыл хазар Биздин бурун телим каруан қылған сафар Айта кеткан бу дунийани офасы йоқ Айтып өткан еранлардин йолни сурғыл Сахарларда өра қопуп чар зараб урғыл Һу сухбатын қурған йерга өзүң урғул Йолға кирган еранларни һауасы йоқ Қул Хожа Ахмад айды достлар ешитиң муни Каф тағы дег ташлар тегса чықмас үни Кимга айтып қимга иығлай ашық дардини? Уаллаһи-биллаһи ’ашық дардини да ’уасы йоқ 90 Хош ғайбдин йатүшти йахшы сөзүм табаррүк ’ашық болсаң ай талиб рийазатда белиң бүк Түн кечалар ухламай йаш орнига қаның тек Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Арслан бабам айдылар талибларда йоқ ихлас Пириң хазир болғанда не хажат Хизир уа Илиас Пирга қадам қойғанда йа айтма ғус алғиас Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Талибмын деп айтурлар уаллаһи биллаһи на инсаф Намахрамға бакарлар көзларида йоқ инсаф Киши малын йейүрлар чун диллары емас саф Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Пир хидматын қылдық деп талибмын деп йүрарлар Йейип харам харишни көлбарыға урурлар Көзларида намы йоқ халқа ичра кирарлар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Закирмин деп зур урар чықмас көзидин йашы 157 Дилларыда ғамы йоқ нәга ағрығай башы Макар уа хила қылурлар ма ’лум худаға иши Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Талибмин деп айтурлар көңлида йоқ зәрра нур Чын талибни сурсаңыз ичи ташы гауһар дур Хақа ’айан сырлары йемишлары сафа нур Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Суратлары софы нақш қийаматдин қорқмаслар Фасих фажур хисали күнаһлардин һүркмаслар Айа тасбих елигинда йығлап йашын төкмаслар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Айа тасбих елигинда зуннар йахшы билсаңиз Хақ ризасы бу турур ’ашық саудасын қылсаңыз ’ашықын алып махшарда расуа болып турсаңыз Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк ’ашықа қадам қойғанлар хақ дидарын көрарлар Муса сифат махшарда хақдин сауал сурарлар Сармаст болуп усалыда һу зикрини қурарлар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Инша Аллаһ ешитканни хақдин тилап алурмын Шайтан йолыдин алып хақ йолыға салурмын Мадад қылса Мустафа күнаһларын тилармын Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Арслан бабни сурсаңыз пайғамбарға и ’тибар Сахабалар улуғы хас банда ’и кардигар Йатқан йери наһамуар барказа’ и хор зар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Чаһаршанба күн ешитип нагаһ хазрат бардылар Арслан бабни үйига үлкүн миһман болдылар Йатқан йери наһамуар көрүп хайран қалдылар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Ол Мухаммад Мустафа туруп ду’ а қылдылар Малайиклар амин деп елигин ачып турдылар Шундағ уммат бердиң деп хақ шукрини қылдылар 158 Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Сахабалар айдылар Арслан баба дур атыңыз ’арабларни улуғы пакиза дур затыңыз Тарбийаттан фарыз дейди фаржа салып йатыңыз Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Ахир заман умматлар нақш қылур үйларин Нафс һауаға қуанып бузар һар дам хойларын Шан шауқатлар билан барпа қылур бойларын Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Ахир заман умматлар дунийа фани билмаслар Кетканларни көрубан андин ’ибрат алмаслар Еранларни қылғанын көрүп көзга илмаслар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Йахшы йоллардин азып йаман йолға ауышқан Шайтан ла’ ин пирим деп даманыға йапушқан ’азазилни пирим деп ерта ахшам көрүшкан Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Иман исламын алып өлмаймын деп күлүшкан Өлмаймин деп дунийада маулим бирлан урушқан Ғафиллық бирла һар дам ’умурыны парбад берган Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Уақты етса’ азра’ ил аманатни бер дергай Шайтан ла’ ин пирим деп жан берарда көрмагай Иман исламын алуп хал дилин сурмагай Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Тоба қылса тобасын маулим қабул қылмағай Аллаһ деса хожасы қолын тутуп алмағай Харам’ асийан карһин пирга барып чечимагай Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Йети йашда Арслан баб Түркстанға келдилар Башым қойуп йығладым халим көрүп күлдилар Мың бир зикрин үргатип меһрибанлығ қылдылар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Калим қылдым хурмадин меңа уахшат қылдылар 159 Айа би адаб көдак деп ’аса алып сүрдилар Уахшатыдин қорықмадым меңа бақып турдылар Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Ағзың ачқыл ай көдак аманатың берайин Мазасыны йүтмадым ач ағзыңға салайын Хақ расулни буйруғын уммат болсам қылайын Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Ағзым ачтым салдылар хурма иси қылды маст Еки ’аламдин кечип уаллаһи болдум хақ параст Хожа мулла йығылды алып йүрди даст бадаст Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Бабам а’йды ай балам такаллиф қылмадың меңа Беш йүз йыл камимда сақлап ердим мен сеңа Мазасыны сиз алып талафин бердиңиз меңа Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Бабам айды ай балам қашымда тур өлайин Жаназымни оқуп көм жан тасдиқ қылайын Мадат қылса Мустафа ’алиинға кирайин Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Йығлап айдым ай баба йаш көдакмин билмасмин Көрүңизни қазлармын көтарип сала алмасмын Хақ Мустафа суннатын көдакмин билмасмын Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Бабам айды ай балам малайиклар йығылғай Жабра’ ил имам болуп өзгалар таби’ болғай Мика’ ил уа Исрафил көтарип көрга қойғай Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк Қул Хожа Ахмад сөзүңни наданларға айтмағыл Сөзни айтып наданға пучук пулға сатмағыл Ачдин өлсаң намарддин һаргез манат тартмағыл Арслан бабам сөзларин ешитиңиз табаррүк |