Хрестоматия



Pdf көрінісі
бет28/38
Дата07.02.2022
өлшемі1,21 Mb.
#96909
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   38
Байланысты:
kyraubaeva alma ezhelgi duir debieti khrestomatiia

(Аударған Берікбай Сағындықов) 
АЛТЫН ОРДА – ҚЫПШАҚ ДӘУІРІНДЕГІ 
ӘДЕБИЕТ (ХІІІ-ХІV ғғ.) 
«КОДЕКС КУМАНИКУС» 
(«Қыпшақтың жазба кітабы») 
«Кодекс Куманикус» (куман – қыпшақ деген сөз) – XIII 
ғасырдың екінші жартысында құрастырыла бастап, ХІV 
ғасырдың басында (1303 жылы) аяқталған кітап. Қолжазба екі 
бөлімнен тұрады: 1) латынша-парсыша-куманша сөздік, 2) 
куманша-немісше-латынша сөздік. Сөздіктің көлемі 164 бет. 
Онда сөздердің бірнеше тілдегі мағынасымен қатар, 50-ге тарта 
жұмбақ, діни хикая бар. Діни хикаялар христиан аңыздарынан 
алынып, кумандар арасында христиан дінін уағыздау мақсатын 
көздеген. 
Қолжазбаның жалғыз данасы Венециядағы Марк әулиенің 
шіркеуінде сақталған. Төмендегі текстер көне готикалық 
шрифтімен жазылған қолжазбаның К. Гренбек бастырған 
тұпнұсқасы бойынша берілді (1936 ж. Копенгаген, алғы сөзі мен 
түсініктері – неміс тілінде). 
ЖҰМБАҚТАР 
Транскрипциясы 
1)
Тап-тап тамызық,


231 
тамадырған тамызық,
көлең (ешіп), көйедірген тамызық.
Ол – көбелек(дір). 
2)
Біті-біті, бітідім, беш ағачқа бітідім,
Көнесу (в) ум йу (в) урдым,
Й (ібе) кі (мі) бекін чырмадым.
Ол – қынадыр. 
3)
(Көл)де қара қула йувсапдыр. 
(Ол й(а) шлықдыр. 
4)
И (і) тіп, й (і) тіп, й (ы) рғалмас,
ічіндегі чайқалмас.
Ол – уру(дыр). 
5)
Сілевсін йағы (н) сілкіп болмас,
сырма тонун бүгүп (бол) мас.
Ол – (йумуртқа (дыр). 
6)
Ақ үй, мама, авзу йоқ.
Ол –  йумуртқа (дыр). 
7)
Алан-булан тув турур,
айры ағачдан йав тамар,
кулан-алан тув турур,
қув ағачдан йав тамар. 
(...) 
8)
Күн алдундан елчі келійір
көміш бырғытан келій (і) р,
ай алдундан елчі келій (і) р
алтун бырғыт (ан) келій (і) р.
Ол – (...) 


232 
9)
Буту, буту узун,
бутундан ары қол (ы) узун.
Ол – үзүм. 
10)
Ап-ақ (алы) йабовлы,
алтун башлы, чоқмарлы.
Ол – турнадыр. 
11)
Сенде, менде йоқ,
сеңгір тавда йоқ,
үтлү ташда йоқ,
қыпчақта йоқ.
Ол – қуш сүтдір. 
12) Қочқар мү(йі)зі қойурмақ
қойурмақтан қойур (мақ),
теге мү(йі)зі тій(і)рмек –
тійрмектен тійрмек – 
(екі) мү(йі)зі тең. 
Ол – (...) 
13)
Узун ағачы башында
урғун(у)л атлы куш олтурур,
ана атама(ға) ер керек, 
екі учунат (асма) керек. 
Ол –  ту(мақ). 
14)
Узун ағач башында
улу бітів бітідім,
кемсен овлу келгей деп,
кенсін туруп сақладым. 
Ол – қа(рмақ) біле балық(дыр). 
15)
Ақча қайда қышламыш, –


233 
Қанлы йерде қышламыш,
Қаны нечік йуқмамыш, –
Қап ортада қышламыш.
Ол қарын йав(ы)дыр. 
16) Беш башлы елчі келій (і) р. 
Ол – етіктен беш бармақ(ба). 
17) Тав үстінде талашман,
тайағы бар беш батман.
(Ол – түлкүшігін түп)дір. 
18) Араба чақ, 
таш араба я чақ. 
19) Сы(ы)йыр сырты,
қой қон еті. 
Ол – керегідір. 
20) (Көк)че улағым кегенде семірер.
Ол – кавун. 
21) (Ке)че барыр қара улақ,
ерте келир қара (улақ).
Ол – тү(ңлік) 
22) (Бір)учу қыш қышлар,
бір учу йай йайлар.
Ол – сыры(қ). 
23) Олтурғаным – оба йер,
басқаным – бағыр чанақ.
Ол – үзенгі. 


234 
24) Чапчачық үстүнде чапчачық.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   38




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет