Хрестоматия

243 
РАБҒУЗИ 
Бұрһанеддинұлы қазы Насреддин Рабғузидің «Рабғузи 
қиссалары» («Қисса Рабғузи») атты кітабы 710 жылы қыжырада, 
жаңаша жыл санауы бойынша 1310 жылы жазылған. Рабғузи 
кітабы – ежелгі араб, парсы елдерінде туып, бірден-бірге 
ауысып келе жатқан шығыстық сюжеттердің жиынтығы. Кітапта 
табиғат, дүние құбылыстары, жаратылыстың пайда болуы 
жайындағы мифологиялық әңгімелер, халифтар, пайғамбарлар 
туралы аңыз-қиссалар, ертегілер, өлеңдер бар. Рабғузи 
сюжеттерінің 
біразы 
қазақ 
ертегілерінде 
айтылады. 
Революцияға дейін Қазан, Ташкент қалаларынан бірнеше рет 
басылып шығып, қазақ арасында танымал болған. Бұл 
шығарманың ең ескі көшірме қолжазбалары Лондондағы 
Британия музейінің кітапханасында, М.Е. Салтыков-Шедрин 
атындағы көпшілік кітапханасында сақталған. Төмендегі 
аударма Қазан баспасы бойынша жасалынып отыр («Қисас-ул-
әнбиа 
Рабғузи», 
Қазан: 
Императорлық 
университет 
баспаханасы, 1910 жыл.). 
НУХ ’АЛАЙҺИ С-САЛАМ ХИКАЯЛАРЫ 
Транскрипциясы 
Нух ’алайһи с-салам гузар бигузар махала йумахала 
йүрүп насихат уа мууа’ изат қылур ердилар. Кафирлар таш 
уа хишт бирла урур ердилар. Аһир алам мунажат 
қылдылар ки: Илаһи тофан суни йипарурмән деп уа’да 
қылып ердиң ол иш масир болмады деп. Хатаб келди ки: 
Ей Нух жами’ жануарлардин бир жуфт алып кимәга 
салғыл. Таңла бәла йипарурмән деди. Нух ’алайһи с-
саламмен йалғуз мунча уа хашар жануарларни қандағ 
тутармән дедилар. Фарман келди ки: Таңла һәмма 
жануарлар кимә қашида жуфти бирла хазир болур деп. Нух 
’алайһи с-салам һәмма жануардин башы пил айағы 
мурчағача парандадин башы самруғ айағы пишағача 

244 
жуфти бирла алып кимәга киргүздилар уа һәм миуаларни 
уруғыны алдылар уа сексан мусулман һәммалары 
кирдилар. Алқисса бу кеча бәла йипарурмән деп таң 
атқунча һиш асри заһир болмады. Таң атқанда минажат 
қылдылар ки: Илаһи уа’да қачан болур. Хатаб келди ки: Бу 
кеча бир кафир бидар ерди. Аның үчүн бәла йипармәдим 
деп. Шул заман афтаб туғар уақыты ерди. Бир кемпир 
тандурда нан пишуруп турар ерди нагаһ тандурдин су чыға 
башлады. Андин кейин һәмма йердин су чықты. Асмандин 
йағды йер йүзи толды. Кафирлар қачып тағқа чықтылар. 
Алар ишанган баланд тағдин су қырық кез йоқары турды. 
Нух ’алайһи с-саламни катта оғуллары Кан’ан ерди. Ол 
шишагерликни билур ерди. Өзи кафир ерди. Нух ’алайһи 
с-саламни сөзларига унамады. Шишадин сандуқ қылып 
ичига бираз та’ам алып кирип олтурды. Аны һәм су һалак 
қылды. Кимәга һәммадин бурун чугуртка кирди. Андин 
кейин жануар кирди. Ешәкни қуйруғыдин шайтан тартып 
киргали қоймады. Нух ’алайһи с-салам нимага турарсән 
мал’ун киргил тедилар. Ешәкдин илгәри шайтан йүгүрүп 
кирди. Нух ’алайһи с-салам көрдилар ки шайтан 
кирипдур: Сени мунда ким йол берди дедилар. Шайтан 
айды: Мен уақытни тапа алмай турар ердим. Киргил 
мал’ун дедиңиз. Мал’ун мендурмән ешәк мал’ун емәсдур. 
Аның үчүн мен кирдим деди. Нух ’алайһи с-салам һиш 
нима демадилар.
Хикайат. 
Шайтан 
мал’ун 
йүзүмни 
уруғыны 
уғурлады. Һиш уча била таба алмадылар. Һәмма 
хайуанатлардин сурдылар һишқайсысы билмади. Ахир 
шайтанны туттылар. Айды: Уруғынға үч мәрта су 
қуймақны меңа берсаңиз тапып берай деди. Нух ’алайһи с-
салам қабул қылдылар. Йүзүмни уруғыны тапып берди. 
Уақыты ки кимәдин чықтылар. Барча уруғны ектилар. 
Йүзүмни үч суыны шайтан ла’ин суғарды. Аууал тулки 
қаны бирла андин шерни қаны бирла андин тоңғузни

245 
қаны бирла суғарды. Аның берган суыдин чағыр болды. 
Һәрким чағыр ичса ол тулки болуп көрмәгән киши бирла
достлук ағаз қылур. Андин маст болғанда йолбарыс дек 
болур. Һәмматы дархош болуп һәркимге бир нимәрса
берүр. Андин мастрақ болса тоңғуз дек йүрәклик болуп 
һиш ишдин қорқмас. Һәр қисм иман ишләр садир болур. 
Шайтан берган сулар фиғылыдур. Андин соң Нух ’алайһи 
с-салам 
еки 
мәрта 
су 
бердиләр. 
Бири 
беһишт 
ранжбибилдин ерди андин шырыны пайда болды. Бири 
салса билдин андин сар гапийа болды. Бу нимәрсалер Нух 
’алайһи с-саламни хасийатларыдур. Бу нимәрсаләр һәр 
үйда болса ол үйдин һәркез фаришта ким болмис 
депдурлар.
Хикайат. Кимәни ичида үч нимәрса йоқ ерди: бири 
мушуқ бири сычқан бири тоңғуз. Бу үч нимәрса кимәда 
пайда болды. Кимә ичи хайуанат нажасидин бәдбой болды. 
Нух ’алайһи с-салам минажат қылдылар: Илаһи бу 
бәдбойлығдин сеңа ғибадат қыла алмайдурмән. Хатаб 
келди ки: Пилни арқасыны сылағыл деп. Аны арқасыны 
сылап ердиләр дамыны қымырлатты тоңғуз түшти. Ол 
кимәдаги нажасларны йеп таза қылды. Шайтан тоңғуз 
пишанасыны сылап ерди бурныдин сычқан түшти. Қачып 
йүрүп кимәни тешти. Су чыға башлады. Кимә толуп 
келадур. Һәммаларыдин һуш кетти. Нух ’алайһи с-салам: 
Илаһи нима ’илаж қылурмән деп мүнажат қылдылар Хатаб 
келди ки: Бу сычқан ичидур йолбарысни пишанасыны 
сылағыл деп. Аны пишанасыны сыладылар бурныдин 
мушуқ түшти. Сычқанны тутуп йеди. Андин соң Нух 
’алайһи с-салам айдылар: Бир кимерса болғай му кимәни 
тешүкини тапып беркитгай. Йылан айды: Агар ошбу 
хидмат бежакилтурсам нима берүрсиз. Нух ’алайһи с-
салам айдылар: Нима тиласаң берүрмән. Иылан айды. 
Нимәни гөшти шырын болса шуны бериңиз. Нух ’алайһи 
с-салам қабул қылдылар. Йылан кирип излап тешүкни 

246 
тапып хилқа болуп йатты. Су тоқтады. Киргән суны сачып 
ада қылдылар. Тешүкни мум бирла беркитип хатир жами’ 
болдылар. Уақыты ки кимәдин чықтылар. Йылан келди ки: 
Йа Нух меңа қылған уа’даңни бериң деди. Нух ’алайһи с-
салам аруни буйурдылар: Барып әр нимәрсани гөштини 
татғыл. Қайсы нимәрсани гөшти шырын болса йыланға 
берәлүк. Ол барып адамни гөштидин татлығ гөшт йоқ екан 
деп келүр ерди. Қарлуғач барып сурды ки: нимәни гөшти 
татлығ екан. Ару айды: Адамни гөштидин татлығ гөшт йоқ 
екән. Қарлуғач айды: Ей брадар тилиңни чықарғыл мен 
татып бақай деди. Тилини чықарған һаман үзүп алды ару 
гонг болуп ғыңышлап барды. Қарлуғач һәм арқасыдин 
келип турды. һәр хиз сөз сурсалар ғыңшып қарлуғачқа 
қарайдур. Қарлуғач айды ки: Йапанда меңа учрап бақани 
гөштидин татлығ нимәрса йоқ екән деп. Хала кеч 
келганига қорқуп сөзлай алмас. Нух ’алайһи с-салам 
йыланға бақани буйурдылар. О замандин бу заманғача 
йылан тапса бақаны йер болмаса топырақ йер. Йылан 
билди ки қарлуғач адам фарзандига йахшылық қылды ару 
меңа болушти деп. Йылан қарлуғачқа душман болды. Ол 
сабабдин қарлуғач адам фарзанди билә бир үйда депдур. 
Алқисса Нух ’алайһи с-салам алты ай суда турдылар. 
Андин кейин худай та’ала йерга әмир қылды: Ей йер 
суларыңни йутғыл уа көкка әмир қылды: Ей көк йағмағыл. 
Йер суыны йутты. Асман йағмады. Худай та’аладин нада 
келди ки: Ей Нух кимәңни бир тағда турғузурмән. Анда 
һәмма баланд тағлар үмид тутты бизда тохтайдур деп. 
Әмма Жуда тағы пәст ғана ерди. Ол үмид тутмады. Кимә 
барып анда тохтады. Алқисса Нух ’алайһи с-салам 
айдылар: Ким бир кишн барып хабар келтүрсүн йер 
йүзүдин су арыпдур му йа йоқ му. Ол заман қарға барай 
деп айды. Нух ’алайһи с-салам өзүңга кефил бергил 
дедилар. Қарғаға хорус кефил болды. Қарға барып суда 
һалак болған өлүкларни көрүп йемәкка машғул болды. 

247 
Келмади. Хорус кефил үчун кимәни башыға чықып 
қанатларыны қағып қычқырды қарға келмади. Нух ’алайһи 
с-салам қарғаны орныға хорусни ушладылар Ол сабабдин 
учмас болды. Умид билан қалды. Андын кейин. Нух 
’алайһи с-салам қарғаға дуғайбад қылдылар: худай та’ала 
сеңа қатығлығ била емгак қорқунчыда ’умур берсүн. 
Қарғани қорқунчылық болмағы уа палид нимәрсаләрни 
йемаги 
шундин 
қалды. 
Андин 
кейин 
көкүрчүнни 
йибардилар. Тез хабар келтүргил йерга қонмағыл дедилар. 
Қабул қылды. Барып бир йерни қуруғ хийал айлап қонды. 
Айағы балчық болды. Ол са’ат йанып келди. Айағындағы 
балчықны көрдилар. Аның үчүн айағы түклүг болды. 
Андин кейин хақ кепутарни буйурдылар. Ол барып қуруғ 
йерга қонды. Ғазаб суыны сасығлығыдин айағы қызыл 
болды. Зәйтунни баргини тишлап келди. Нух ’алайһи с-
салам ду’а қылдылар: Адамлар үйда сеңа отан берсүн уа 
меһирбан болсун деп. 
Хикайат. Нух ’алайһи с-саламниң қызлари бар ерди. 
Аңа төрт йердин төрт күйәу чықты. һәммасыға хуп 
берайин дедиләр. Бир күнда төрт йердин қызны алғалы 
келдиләр. Нух ’алайһи с-салам хайран болдылар. Шул 
халда Жабра’ил ’алайһи с-салам келип айдылар: Ей Нух 
худай та’ала салам айды мала ’икалар дуруд йибарур. 
Саламдин соң айтадур: Итни ешәкни қызны бир үйга 
қойсун. Мени қудратимни көрсүн. Нух ’алайһи с-салам 
андағ қылдылар. Ерта билан көрсалар төрт қыз 
олтурупдур. 
Нух 
’алайһи 
с-салам 
өз 
қызларыны 
танымадылар. Бир қызны беһиштидин йибарип ерди. Бу 
төрт қызны күйәуге бердиләр. Билмадиләр ки өз қызлары 
қайсы күйәугә түшти. Бир тухфа алып қызларыны көргали 
бардылар. Күйәуләрыдин сурдылар: хатуныңызны фиғлы 
уа хуйы нечүкдур. Күйәуләры айды: Хуп йахшы. Лайкин 
та’ам йемайдур деди. Билдилар ки ол хурдур. Андин йана
бирини уйига бардылар. Сурдылар: Хатуныңызны фи’лы 

248 
уа хуйы нечүкдур. Күйәуләры айды: Бир ижар ешәк дек 
йатур. Ма’лум болды ки: ешәк екән. Үчүнчига бардылар. 
Сурдылар: Хатуныңыз нечүк деп. Айды: Ит дек меңа һүрар 
деди. Билдилар ки: ит екән. Андин төртүнчига бардылар 
хатуныңыз нечүкдур дедилар. Күйәуләры йахшылықта 
кеми йоқ фарман брадардур. Билдилар ки өз қызларыдур. 
Алып келгән нимәрсаләрыны бердиләр. 
Аудармасы 
Нух алайһи с-салам (Алланың нұры жаусын) бір 
махалладан екінші махаллаға (көше, аудан) жортып жүріп
[Құдай туралы] үгіт-насихат, уағыз айтатын еді. [Ал]
кәпірлер [оны] таспенен, қышпенен ұратын. Ақырында 
мінәжат қылды: «Илаһи, «топан су жіберемін» деп уәде 
қылып едіңіз, ол іс жүзіне аспады ғой». [Алладан] жауап 
келді: «Ей, Нух, бүкіл жануарлардан бір жүфт (еркек пен 
ұрғашы) алып кемеңе сал. Таңсәріде бәле жіберемін». Нух
алайһи с-салам: «Мен жалғыз өзім осыншама қисапсыз
жануарларды қалай ұстаймын», – деді. Жарлық келді: 
«Таңсәріде барлық жануарлар жұбымен кеменің қасында
дайын тұрады». Нух алайһи с-салам барлық жануарлардан
басы – піл, аяғы құмырсқаға шейін, құстардан басы – 
Самұрық, аяғы шіркейге шейін жұп-жұбымен кемеге 
кіргізді. Және [барлық] жеміс ағашының ұрығын алды. 
Сексен [кісі] мұсылман [болған еді] барлығы кірді. 
Әлқисса, «осы кеште бәле жіберемін» деп еді, таң атқанша 
еш белгісі болмады. Таң атқан соң мінәжат қылды: 
«Илаһи, уәде қашан орындалады?» [Алладан] жауап келді: 
«Бұл түні бір кәпір ояу болды, сол үшін бәле жібермедім».
Сол сәт күн шығар уақыт еді. Бір кемпір тандырда нан 
пісіріп тұр еді, кенеттен тандырдан су шыға бастады. Одан 
кейін барлық жерден су шықты. Аспаннан [жаңбыр] 
жауды, жер жүзі [суға] толды. Кәпірлер қашып тауға 

249 
шықты. Олар сенген биік таулардан су қырық кез жоғары 
тұрды. Нух алайһи с-саламның үлкен ұлы Канан еді. Ол 
шыныдан бұйым жасауды білетін, өзі кәпір болатын. Нух 
алайһи с-саламның сөздері [оған] ұнамады. Шыныдан 
сандық жасап, ішіне біраз тағам толтырып, кіріп отырды. 
Оны да су жалмады. Кемеге бәрінен бұрын шегіртке 
(кейбір деректерде құмырсқа) кірді. Одан кейін жануарлар 
кірді. Есектің құйрығынан шайтан тартып кіргізбей қойды. 
Нух алайһи с-салам: «Малғұн, неғып тұрсың, кір!» – деді. 
Есектен бұрын шайтан жүгіріп кірді. [Шайтанға кемеге 

жүктеу/скачать 1,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: