Хрестоматия

296 
ХОРЕЗМИ 
Хорезмидің толық аты-жөні, өмірбаяны белгісіз, Сыр 
бойынан шыққан ақын. «Махаббатнама» атты поэмасын екі 
тілде бірдей жазған (1353 ж., қыжыраның 754 жылы). Барлығы 
он бір бөліктен тұратын ғашықтық өлеңдердің үш тарауы – 
парсыша, сегізі – түркі тілінде. Дастан 473 бәйіттен тұрады және 
58 жол «Хикая» деп аталатын шығарманың негізгі мазмұнынан 
бөлек өлең бар. Шығармасында ақын махаббат, адалдық, 
адамгершілік жайында айтады, азға қанағат етуді, бұрынғы салт-
дәстүрлерден қол үзбеуді өсиет етеді. Хорезми бұл поэмасында 
нама жанрының өзіне дейін болмаған
жаңа мүмкіндіктерін 
ашты, байытты. Өлеңнің араб-парсы поэзиясы арқылы келген 
ғазал, қасыда, мәснауи, фард дейтін шағын жанрларын да 
қолданған. 
Поэманың араб, ұйғыр әріптерімен жазылған екі 
көшірмесі жеткен. Қазақша аудармасы араб көшірмесі бойынша 
жасалынған (Хорезми. «Махаббатнама». – А., 1985 / Аударған 
А. Қыраубаева). Төмендегі текст осы кітаптан алынды. 
«МАХАББАТНАМА» 
Транскрипциясы 
1.
Ұлығ тәңрінің атын йад қылдым,
Мұхаббат наманы бұнйад қылдым. 
2.
Екі йақту гауһар ’аламға берган,
Мұхаббат гәнжіні адамға берган. 
3.
Фәләкнің дәфтәріндін түнні бойған (йуған),
Жаһан бұнйадыны сөз үзре қойған. 
4.
Йеті қат зәр нигар әйуаны уала (мына),
Йаратты алты күнда хақ тағала. 
5.
Һауа үзре берүр шұңқырға қуны,
Толүн айдығ қылұр бір қатра суны. 
6.
Аның кім ал еңінде мең йаратты,
Бойы бірла сачыны тең йаратты. 

297 
7.
Қара топрақдын сүнбүл йаратты,
Тіканлар арасында гүл тұратты (йаратты). 
8.
Қатық ташдын қылұр гауһарны пайда,
Құрық найдын қылұр шәккарны пайда. 
9.
Йер үзре құдраты дәрйа йаратты,
Садафтын лұ’лұ-ұ лала йаратты. 
10.
Ары гүлні арының ашы қылды,
Саба йелін чаман фаррашы қылды, 
11.
Бұлұтлар йел (піл) тек күкраб йүрүрлар,
Қайу йерга бұйұрса, су ұрұрлар. 
Әуәлғы наманы айтұр 
103. Айа көрк ічра ’алам падишаһы,
Жаһан тұтты сенің хұснұң сипаһы, 
104. Пері рұхсарларның көркка байы,
Йүзүң – наурыз уа қашың – байрам айы. 
105. Көңүл шырын сөзүңга болды Фархад,
Көзүң Кәшмир жадұсұға ұстад. 
106. Қара мең ал йақыңда йарашұр,
Башым дайым адақыңқа йарашұр. 
107. Бойұң сару уа санаубар тек, белің қыл,
Офа қылған кішіларга офа қыл. 
108. ’ақықың сұұхатындын жан болұр сөз,
Қамар тек чеһраңа бақса қамар көз. 
109. Ұрұр нәргесларның науақны жанға, 
Күлар чеһраң чечактын арғауанға. 
110. Мұхаббат нары жандын кетмады һеч,
Қолұм сым алмаңызға йетмады һеч. 
111. Сарайдын барды Чын-Мачынға чауың,
Қыйа бақсаң болұр арсланлар ауың. 
112. Таббасүм қылсаңыз шәкар ұйалұр,
Тішің інжүсүдін гауһар ұйалұр. 
113. Жамалың йетті ’аламға сипаһлар,

298 
Қатыңда йер өпарлар жұмла шаһлар. 
114. Фәлак ’ышқың йолында бисар уа пай,
Ысырғаң данасы – Зуһра, йүзүң – Ай. 
115. Ләтафат мүлкіда сұлтансын, ей жан, 
Қамуқ башдын айакка жансын ей, жан. 
116. Қатық күлсаң мәгар ағзың білүргай, 
Пәрі көрса сені мендек телүргай. 
117. Сачың бір тарына мың хұр йетмас,
Йүзүңнүң нұрына мың нұр йетмас. 
118. Әгар берса сүйұрғаб хақ та’ала,
Керакмас сенсізін Фердуасы-а’ла. 
119. Көңүлнің қан қайнаб барча ташқай,
Көзүмнің йашыдын кәусар бұлашқай. 
120. Кішінің сенсізін не жаны болсұн,
Аның тек ’ұмұрның не сәні болсұн. 
121. Шәкар енің набаты Хызра ұхшар,
Айағың кімки өпса мөңгү йашар. 
122. Жамалың тек кішінің йоқ жамалы,
Дариға болмаса ерді зауалы. 
123. Қыйамат көрклүсін хұснұңға не сөз,
Йырақ болсұн жамалыңдын йауыз көз. 
124. Бүгүн йоқтұр сен ай тек көкта әсра,
Құлұң бичара Хоразмині асра. 
Екінчі намасын айтұр 
128. Сәламын гүлга елт, ей таң нәсімі,
Кім ерүр Ай-құлы, Ахтар-нәдімі. 
129. Сәламы кім көңүл жанана айса,
Йарұр көзлар сауадыдан бітіса. 
130. Сәламымны текүр ол ділсітанға,
Рахымсыз би офа жан уа жаһанға. 
131. Сәламымны текүр ол көркка байға,
Кір ұрұр чеһрасы мың та’на айға. 

299 
132. Сәламымны текүр ол хұш лықаға,
Қамұқ башдан айақ аби бақаға. 
133. Айытқыл, ей бойұң тоба бұтақты,
Құлұңның хаддын ашты иштийақы. 
134. Айытқыл, ей уисәлің үмүр бағы,
Ешікің топрағы кәусар бұлағы. 
135. Айытқыл, ей сөзі йалған жафакар,
Қарақлары қарақчы өзі ’аййар. 
136. Айыт, ей меһрің аз, ’ышуаң фарауан,
Нетер ол ағызда мұнча йалған. 
137. Айыт мендін кім ол мүскін ұрұр аһ,
Қачан енгай кеданың йүнә шаһ. 
138. Қачан қылғай көзүмні йақтау ол Ай,
Ерүр йүзі құйаш тек ’алам арай. 
139. Қачан ла’лың қадахлар нұш қылғай,
Қарашмаң бәндені мәдхүш қылғай. 
140. Зеһі фархұнда тали’ бахтийары,
Кім ол хәзрата бір күн тапса бары. 
141. Йүзүңдін білгүрүр дәулат нышаны,
Арамұң топрағы бахт ашйаны. 
142. Жаһан тұтты жамалың дад қылғыл,
Бұ мүскінні бірар һәм йад қылғыл. 
143. Сенің тек падишаның мархабасы,
Менің тек мың кәдайның хұн баһасы. 
144. Күчүм йеткінча көп қылдым офалар,
Офалық құлны асрар падишалар. 
145. Меңа сенсіз өлүмдүр бұ хайатым,
Сенің меһрің білә йоғрылды затым. 
146. Көңілга өзганың меһрін йауытман,
Йырақлық бірла мен сізні ұнұтман. 
147. Ерүрмін уаслыңа дайым талабкар,
Неча кім түн ұзұн болса таңы бар. 
148. Тапылғай мақсұдұм тапқұңда бары,
Саадат қылса Хоразмиға йары. 

300 
149. Ағыр ұйқұчы бахтым неча йатқай,
Уисалың машрықындын һәм таң атқай. 
Үчүнчі намасын айтұр 
153. Айа хұршид тек ’алам чырағы,
Мүнәууар чеһраңыз фирдаус бағы. 
154. Қамұқ көрклүклар үзре падишасын,
Мәсіх анфаслық Йүсүф лықасын. 
155. Ачылса ла’лыңыз шәкар сачылұр,
Көрүб гүл ғұнчаның ағзы ачылұр. 
156. Бойұң тек сәру йоқ бустан ічінда,
Йүзүң нұрыдын ай нұқсан ічінда. 
157. Жаһан болды жамалыңдын мүнаууар,
Зеһі хұсн уа жамал аллаһү әкбар. 
158. Қылұр зүлфұң қамұқ ’аламны шайда,
Болұр жаду көзүңдін фитна пайда. 
159. Йарар мың жан бір әшкалың фидасы,
Көзүм мардумы халыңның фидасы. 
160. Сені көрган өзіндін йат болұр,
Рухыңны көрса мың шаһ мат болұр. 
161. Екі зұлфұң көңүлларны(ң) панасы,
Ешікің топрағы жан-сәждегаһы. 
162. Рақыбың дүр тікан, сіз таза гүлсіз,
Чечак чымган ара болмас тікансыз. 
163. Шәкардын татлы сөзлі ділрубасын,
Дариға кім чечак тек би офасын. 
164. Сенің йадың қылұрмын көп ғазалда,
Кім ердім анұңа ’ашшық азалда. 
165. Меңа хаддын ашұрма бұ жафаны, 
Көзүңдін салма бұ мүскін кәданы.
166. Ешіткіл бұ ғазалда ішларыдын, 
Мұхаммад Хожабек аймышларыдын. 

301 
Бешінчі намасын айтұр 
216. Айа гүлчеһралар мәлік риқабы,
Қамұқ ’алам сенің ғамзаң харабы. 
217. Ләтафат мүлкінің сахыб қыраны,
Мууафық сурәтің бірла ма’аны. 
218. Хирадны аздұрұр ғамзаң хұмары,
Йаңақларың Халилу-л-ла нары. 
219. Сенің хұсның қамұқ ’аламда мәшһүр,
Йүзіңдін гызланыб тұр хулд ара хұр. 
220. Көңүлга жандын артұқрақ кераксын,
Пәрі уа хұрдын һәм көрклүраксын. 
221. Фәрішта көрса болғай сізга майыл,
Сізің дек кімда бар шәкл уа шамайыл. 
222. Йарар жан десалар йақұтұңызға.
Тең етман Зуһраны Харұтұңұзға. 
223. Мен әсрү би науа, сіз мұхташамсыз,
Латиф уа, назүк уа зиба сәнамсыз. 
224. Қылұр өз жаныға касд өзі байық,
Кәдайы кім болұр сұлтана ’ашық. 
225. Менің дәрдімға дәрман уәсл ерүр бәс,
Уәли һәр гез ұлашмас гауһара хас. 
226. Саба тек білмес ахыр өз чағыны,
Басар һәрдам ешікің топрақыны. 
227. Күйар көңлүм сабаның ол ішідін,
Нечүк кім күйса хырманлар йашындын. 
228. Күлар Ай хұснұңа гүл тек еңіңіз,
Қарадүр лалә көңлі тек меңіңіз. 
229. Меңа ұжмақ ерүр уәслің хұзұры,
Йүзүңдін шұ’ла ұрұр тәңрі нұры. 
230. Орамұң итларының иттихады,
Көңүллар мақсұды, жанлар мұрады. 
231. Чечак дермін йүзүңүзга, қамар һәм,

302 
Халайық сүйганын халық сүйар һәм. 
232. Сенің ’ышқың кәманды бізні тартар,
Жамалың раунақы ’аламны өртар. 
233. Ошұл күн кім сені халық йаратты,
Сені ділбар, мені ’ашық йаратты. 
234. Меңа тапқұңда һәр гез болмады сан,
Кіші ол салтанатны болмас инсан. 
235. Аның кім сыдқы болса бізга захыр,
Аны сіз теклар асрар, болұр ахыр. 
236. Неча кім берса чеһраң көзлара нұр,
Чечак тек болмағыл хұснұңға мағрұр. 
237. Сенің ’ышқыңда Хоразми йоқалды, 
Уаләкин йер йүзінда аты қалды. 
Алтынчы намасын айтұр 
241. Айа бойы санаубар, чеһрасы ай,
Құйаш йаңлығ жамалың ’алам арай. 
242. Хатың тотысы ла’л үзре қонұп бар,
Беріпдүр пістага қанд уа шәкар бар. 
243. Тұрұптұр көзда қаддыңыз хийалы,
Аныңдек кім су үзре тал ниһалы. 
244. Сенің чаһраңда, ей фирдаус саруы,
Еңін қан бірла йу (у)р чымган тазаруы. 
245. Йүзүң нұры құйашның нұрын өртар,
Сақақың шұ’ласы ’аламны өртар. 
246. Отұрсаң олтұрұр фітна, кетар ғам,
Әгар қопсаң, қыйаматлар қопар һәм. 
247. Суман тек аразың гүл дұр тікансыз,
Меңа дұзах ерүр ұжмақ сенсіз. 
248. Йүзүңүзда көрүнү(р) күзгү тек нұр,
Бойұңұзға ләтафат кисуаты түз. 
249. Тішің, ла’лың гауһар жан дүржі ічра,
Йүзүң, қашың-құйаш, ай бұржы ічра, 

303 
250. Не білүр қадрыңызны текма надан,
Гөһар қадрыны а’ма білмас, ей жан. 
251. Көзүмдін һәр заман йол тек фарауан,
Уисалың арзұсындын көп ақар қан. 
252. Көңүллар аһыдын иймангіл, ей маһ,
Кім айина тұнар көп қылсалар аһ, 
253. Жаһан тұтты қара зұлфұң бәласы,
Күйүрді халқны чеһраң йоласы. 
254. Бойұн сұндұм бұ йолда мың бәлаға,
Көңүл пәруана болды ол йолаға. 
255. Білүрсіз кім ерүр аййам-и фани,
Нелүк хаддын ашұрұрсыз жафаны. 
256. Жаһанда салтанат құллар біла хош,
Чаманның гүллары бұлбұл біла хош. 
257. Қачан кім шад есаң ғамғына рахм ет,
Әгар сұлтан есаң, мүскіна рахм ет. 
258. Сенің зұлфұң кәманды бізні тартар,
Жамалың раунақы ’аламны өртар. 
259. Болұр хаққа зийадат дида нұры, 
Қачан кім болса мен ділбар хұзұры. 
260. Сүйүрмін көзні сізні көрмак үчүн, 
Йүрүрмін йерда ізні көрмак үчүн. 
261. Құлұң не қылсұн өз хаддыны тақсыр,
Көңүл бір, қыбла бір, жанана һәм бір. 
262. Мұхаббаттын тұғар мың түрлі әсрар,
Көңүл әсрарыны жан бірла асрар. 
263. Чечак сен, бәнда сайрар бұлбұлұңдүр,
Жаны барынча Хоразми құлұңдүр. 
Йетінчі намасын айтұр 
267. Айа зеба санам шаһы қабайыл, 
Та’ ала-л-ла зеһі шәкіл уа шамайыл. 
268. Шәкар ернің қачан сөз қылса ағаз,

304 
Қылұр жан тотысы тәнларда пәруаз. 
269. Шәкарму ерніңіз, йа қанд, йа жан,
Ұйалұр ла’лыңыздын аби хәйуан. 
270. Қачан кім болса тар ағзың шәкар бар,
Саба гүл ғұнчаның ағзыны йыртар, 
271. Қара қашыңда йүз фитналар бар,
Көзүң ахұсы арысланларны аулар. 
272. Сеңа пайуаста, ей каны мәлахат,
Көзүң, қашың біла оқ-йа не хажәт. 
273. Сөзүң шырын, өзүң Хүсраудын әфзұн,
Болұр Ләйла сенің хұснұңға Мәжнүн. 
274. Білік білмак ічінда жауһарысын,
Уәли хұсн ічра жауһардын арысын. 
275. Құйаш һәр күн йүз ұрұр ол қапұққа,
Жамалың салды Йүсүфні құдұққа. 
276. Қара кірпүкүңга құндүз теңалмас,
Сақақыңны йақаң кіші өпар бәс. 
277. Дудағыңдын көңүл жан хасыл етмас,
Айақың топрағын өпсәм не йетмас. 
278. Тілармын кім йүзүңга сәжде қылсам,
Уисәлің қадрының шүкріні қылсам. 
279. Сенің ’ышқыңда бағрымдын ақар қан, 
Жамалыңның тамашасын тілар жан. 
280. Жамалыңдын хирад шәйда болұп тұр,
Ічім-бағрым қамұқ сауда толұп тұр. 
281. Қачан өлсәм сеңа қадрым білүргай,
Бұ йолға түшса Афлатон телүргай. 
282. Қарашма бірла ’ашық өлтүрүрсіз,
Сіз өлтүрган кіші өлгайму һәргез? 
283. Қылыптұр халқны шәйда кірішман,
Қыйаматлар қылүр пайда кірішмаң. 
284. Нечүк меһріңні жанымдын йуайын,
Көңүл сіздін алыб, кімга берайын, 
285. Биһамди-л-ла сенің хұснұң чағында,

305 
Йеріміз бар ешкің топрағында. 
286. Тірік болұң, шаһа, дәуран барынча. 
Құлұңызмын тәнімда жан барынча. 
287. ’Ұмыр кечті қамұқ сәуда ічінда,
Неча йүзгай кіші дәрйа ічінда. 
288. Көңүл еккі жаһанны көзга ілмас.
Сенің ’ышқың ұмұрның хасілі бәс. 
289. Жаһандын ашуну мың йыл қылды халық
Сенің хұснұңға Хоразмині ’ашық. 
290. Дауүр сізнің тұрұр дәуран барынча, 
Құлұңызмын тәнімда жан барынча. 
Тоқузұнчы намасын айтұр 
333. Айа аһу назарлар шаһрийары,
Хұсұн майданының чабүк сәуары. 
334. Қылыч ұрсаң құлұңмын жауидана,
Уәгар оқ атсаңыз бағрым нышана. 
335. Тәнім барынча сендін йүз чәуүрман,
Ешікің топрақындын баш көтүрман. 
336. Қамұқ ’ұмрұм сенің назың фидасы,
Менің көңлүм құшы базың фидасы. 
337. Ләтиф уа назүк уа Йүсүф лықасын,
Зарафат бірла ’аламда ’әләмсін. 
338. Неча кім ілмасаңыз көзга бізні,
Көңүл жан ічра асрар меһріңізні. 
339. Ғанимат тұ(р) ’ұмұр науқаны бізга,
Мубах ерүр көңүллар сізга. 
340. Жамалың мәдхідын афақ толды,
Сеңа алмақ көңүлні хатм болды. 
341. Ачық сөзі Қырық шаһдыға ұхшар.
Жамал аййамы гүл ’аһдыға ұхшар. 
342. Сені көрса кечар тәрса сәнамдын,
Ұжұдқа келмады сен тек ’әдамдын. 

306 
343. Қачан зұлфұң нәсімі Рума ескай,
Кім ол йа қашларың зүннар кескай. 
344. Меңа ’ышқың йолында қан көрүнүр,
Йүзүң айынасында жан көрүнүр. 
345. Йаратты ай бекін зеба сені хақ, 
Кім ош чеһраң берүр ’аламға раунақ. 
346. Мені қылды фәлак тек бисар уа пай,
Тағы мың йылда сендек тоғмағай ай. 
347. Жаһанның фитнасы есрүк көзүңда,
Аййан ’Иса дәмі шырын сөзүңда. 
348. Кішінің пакларға көңлі тартар,
Хұсн хұд пак даманлықтың артар. 
349. Әгар көрса сені һәм лалә солғай,
Сенің дек гүл мәгар ұжмақда болғай. 
350. Айақың өпмагын құл қылды ’адат,
Сүләйман болмады мұндақ са’адат. 
351. Уисалыңның бүгүн шүкрін қылұрмын,
Хийалың көзда ұчқанын білүрмін. 
352. Құйаш ’әксі йүзүңдін рах ічінда,
Сенің дек йоқ чечак ұжмах ічінда. 
353. Құлұң көп тұр, уали мен енчү құлмын,
Уисалың қадрыны білмас дәгүлмін. 
354. Көңүл сенсіз тіләмас тәнда жанны,
Көрар йүзүңда Хоразми жаһанны. 
Онұнчы намасын айтұр 
358. Айа намеһрибан, ’аһди бәқасыз,
Жаһан йел тек, ’ұмұр гүл тек офасыз. 
359. Қамұқ йақұт ерінлі, сөзі дүрлар,
Офасызлықны сіздін өгрәнүрлар. 
360. ’Ұмұр мехнат біле пайана келді,
Көңүл жәвруң еліндін жанә келді. 
361. Мені өлтүрді ’ышқың, бермадың дад,

307 
Барұрмын астанаңдын йар хайрбад. 
362. Көзүм көрді жамалың шеуасыны,
Көңүл татмады бағың меуасыны. 
363. Ерүр жан мақсұды ернің набаты,
Хұсұнның һәм болұр ахыр зәкаты. 
364. Сеңа та болдұм, ей жан ашына мен,
Жафаң елгіндін әсрү мүбтәламын. 
365. Салайын өзүмі өзга әдйара,
Көңүлні бағлағайын өзга йара. 
366. Тәлім гүлчеһра нәргәс көзлілар бар,
Шәкар дудағлы, шырын сөзлілар бар. 
367. Уәли көңүл құтұлмас дамыңыздын,
Қамұқ шәкар тамар дұшнамыңыздын. 
368. Бағышласаң қаным сұлтансын ахыр,
Көзүмга нұр, тәнімга жансын ахыр.
369. Дауур сізнің дүрүр дәуран барынча, 
Құлұңызмын тәнімда жан барынча. 
370. Білүрмін кім сізнің дек болмай, ей жан.
Бойұн сұндұм жафаға құлмын, ей, жан. 
371. Кіші қайда өлардын білса болмас,
Хақиқат йарыдын айрылса болмас. 
372. Хирәд бірла жаһан әфсанасымын,
Уәли зәнжырыңыз диуанасымын. 
373. Өлүмдүр бізга жанансыз тірілмак,
Мұхал ерүр тәна жансыз тірілмак. 
374. Көңүл меһрі назар йолындын артар,
Нигары жәвріні жан бірла тартар. 
375. Хұсұнны та хұвәйда қылды халық,
Хұсұн бірла офа болмас мууафық. 
376. Жафадын еңрамас бұ йолда ’ушшақ,
Офадан жәвріңіз мың қатла хошрақ. 
377. Евүрмін йүз неча кім келса мехнат,
Жафа сіздін, тағы біздін мұхаббат. 
378. Ұған Йүсүф жамалын сізга берді,

308 
Мұхаббат кимийасын бізга берді. 
379. Бұ Хоразми Мұхаббат намасыны,
’Утарид көрді, салды хамәсыны. 
Аудармасы 
1.
Ұлық тәңірдің атын жадыма сақтап,
Жазайын «Махаббатнама» жырын бастап. 
2.
Екі жарық гауһарды ғаламға берген,
Махаббат кенішін адамға берген. 
3.
Аспан дәптерінен түнді боятып қойған,
Жаһан жаратылысын сөзге ұстатып қойған. 
4.
Жеті қат зерлі айванды
64
мына
Жаратты алты күнде хақ тағала. 
5.
Ауада сұңқар жемі – жаратты қуды, 
Толған айдай қылар бір тамшы суды. 
6.
Алқызыл өңіне оның мең жаратты,
Шашын бірдей бойына тең жаратты. 
7.
Қара топырақтан сүмбіл жаратты,
Тікендер арасына гүл таратты. 
8.
Қатты тастан қылар гауһарды пайда.
Құрғақ борықтан қылар шекерді пайда. 
9.
Жер үстіне құдіретімен дария жаратты, 
Сәдептің лұғлуы лала
65
жаратты. 
10.
Таза гүлді араға азық қылды,
Самал желі көгалға қызмет қылды. 
11.
Пілдей жүрген күркіреп бұлттар ауар,
Тәңір қайда бұйырса сонда жауар. 
64
Жеті қат көк, дүниені бейнелі тілде айтып отыр.
65
Ұлу қауашағындағы жарқыраған інжу. Бұл жолдар қазақ 
ақындарының өлеңдерінде де көбіне қазақшаға аударылмай 
беріледі. 

309 
Бастапқы нама 
103. Падишасы әсем дүние, қиырдың,
Сенің жүзің жаһанды бас идірді. 
104. Пері сұлуларының көрікке байы,
Жүзің – наурыз, қасың – көктем айы. 
105. Көңілім Шырын сөзіне Фархад болды,
Көзің Камшир жәдігөйіне ұстаз болды. 
106. Албыраған өңіңе қара меңің жарасар,
Басым дәйім аяғыңа жарасар. 
107. Бойың тіп-тік қайыңдай, белің – қыл,
Опа қылған кісілерге опа қыл. 
108. Сенің айдай жүзіңе қарап қаламын,
Асыл сөзіңді естісем, оттай жанамын. 
109. Нәркес көздерің жүрекке оқтай қадалар,
Сенің жүзіңнен гүл де ұялар. 
110. Махаббат нәрі жанымнан еш кетпеді, 
Қолым сенің алмаңа еш жетпеді. 
111. Даңқың сарайдан Шын-Машынға жетті күшті, 
Сен қия бастырмай, неше арыстан ауға түсті. 
112. Әсем жымиысыңнан шекер ұялар,
Інжудей тісіңнен гауһар ұялар. 
113. Жамалың әлемге жайылды кемел, 
Сен тұрғанда батыр да, патша да жер өбер. 
114. Ғашықтық жолында естен танды көк те өзі,
Ай – сенің жүзің, Зуһра – сырғаңның көзі. 
115. Әсемдік әлемінде сұлтансың, ей жан,
Тұрған бойың мейірімдісің, ей жан. 
116. Егер күлсең, оймақ аузың ашылар,
Сонда пері көрсе, мендей есінен танар. 
117. Шашыңның бір талына мың хұр
66
жетпес, 
Жүзіңнің нұрына мың нұр жетпес. 
66
Хұр – хор қызы

310 
118. Егер берсе шапағат хақтағала,
Керек емес сенсіз маған ұжмағы да. 
119. Жүректің қаны қайнап шектен асты,
Көз жасымнан кәусарды лай басты. 
120. Кісінің сенсіз не жаны болсын,
Ондай өмірдің мәнсіз не сәні болсын. 
121. Шекер ернің хызыр науатындай,
Аяғыңды кім өпсе, сол мәңгі жасайтындай, 
122. Жамалыңдай кісінің жоқ жамалы,
Дариға, болмаса елді мол зауалы. 
123. Керемет көріктісің, шырайыңа не сөз,
Жырақ болсын жамалыңнан жауыз көз. 
124. Мына көктің, сірә, сендей айы жоқ, 
Құлың бейшара Хорезмиді есіркеші, жайы жоқ. 
Екінші нама 
128. Ей, таң самалы, сәлемімді гүлге жеткіз:
«Оның ай – құлы, жұлдыздар – қызметшісі» 
деңіз. 
129. Сәлемімді жүректен сүйгенге айтам, 
Сүйгенімді сүрме ғып көзге тартам. 
130. Сәлемімді жеткіз, сол еркімді алған, 
Рақымсыз әрі опасыз сұлу жанға. 
131. Сәлемімді жеткіз сол көрікке байға, 
«Оның жүзінен мың есе төмен, – де, – ай да». 
132. Сәлемімді жеткізер сол әсеміме,
Бастан-аяқ тірлік суы
67
бар тәнінде. 
133. Айтшы былай: «О, жұмақ ағашының бұтағы, 
Құлыңнан асқан қайғысы қашан тынады?» 
134. Айтшы былай: «О сенімен кездескен шақ – өмір 
бағы,
Есігіңнің топырағы – кәусар бұлағы», 
67
Тірлік суы (кейде «Хызыр суы» деп те аталады) – Шығыс аңызы 
бойынша, адамды мәңгі жасататын су.

311 
135. Айтшы былай: «Ол – сөзі жалған азапшы,
Өзі – аяр, көзқарасы – қарақшы». 
136. Айтшы былай: «О, сүюің аз, сұлусың 
қылымсыған,
Неге сенің лебізің мұнша жалған?» 
137. Айтшы былай: «Мүскінің аһ ұрады деп, –
Қашан енер сол сорлының үйіне кеп?» 
138. Жарық қылар көзімді қашан ол ай,
Жүзі күндей әлемнің әшекейі-ай. 
139. Қашан сенің лағыл ернің шарапқа тиіп ашылар, 
Қашан көзқарасың бендеңді ессіз мас қылар. 
140. Кім қасыңда дәйім жүрсе болып жар,
Соған ғана бақыт – арман жолығар. 
141. Жүзіңнен білінер ізгілік демі, 
Басқан жерің – бақыттың кені. 
142. Жамалың жаһанды биледі, датыңа ал,
Бұл мүскінді бірер рет жадыңа ал. 
143. Сендей падишаның бір мархабасы
68
,
Мендей мың сорлының құн-бағасы. 
144. Күшім жеткенше көп жасадым адалдық,
Адал құлға патша қылмас жамандық. 
145. Сен болмасаң, өлімге бел буғанмын,
Бастан саған ғашық болып туғанмын. 
146. Көңілге өзгенің сүюін жуытпан,
Жырақта жүрсем де мен сені ұмытпан. 
147. Жүремін кездессем деп әрдайым талаппен,
Түн ұзақ болса да, артынан таң атқан. 
148. Мақсаттың табылғай жолында бәрі,
Бақытты қылса Хорезмиді жары. 
149. Ұйқыдағы бақытым енді қанша жатар? – 
Сенімен бір жолықсам, күн шығыстан таңы 
атар! 
68
Мархаба – рақым, ету.

312 
Үшінші нама 
153. О, күн секілді әлем шырағы, 
Нұр шашқан жүзіңіз – жұмақ бағы! 
154. Барлық әсемдік әлемінің құдайысың,
Мәсіх лепті, Жүсіп сынды шырайлысың. 
155. Ашылса ерніңіз, шекер шашылар,
Сені көріп, гүл түйнегі ашылар. 
156. Сен сияқты қайың жоқ бақ ішінде, 
Ай қалады нұрыңнан күңгірт жүзді пішінде. 
157. Жаһан сенің жамалыңнан нұрланса,
Неткен көрік, неткен шырай, о Алла! 
158. Бұрымдарыңды көргенде барлық ғалам 
таңғалар.
Сиқырлы көзқарасың кісінің есін алар. 
159. Мың жан сенің сымбатыңның пидасы,
Көзімнің қарашығы – бір қалыңның пидасы. 
160. Сені көрген өз-өзіне жат болар,
Рухыңды көрсе, мың шаһ да мат болар. 
161. Қос бұрымың – көңілімнің панасы,
Есігіңнің топырағы – жан садағасы. 
162. Күндестерің – тікен, сіз таза гүлсіз,
Шешек те болмас бірақ тікенексіз. 
163. Шекерден сөзі тәтті ділрубасың
69
,
Дариға, сол шешектей
70
бей опасың. 
164. Сені еске алармын көп ғазалда,
Мен өзіңе ғашық едім қашанда. 
165. Маған шектен асырма көрсетер жүрек жапасын, 
Көзіңнен сырт қалдырма бұл мүскіннің 
қапасын. 
166. Мұхаммед Хожабектің істері мен айтқандары 
69
Сұлусың, арусың. 
70
Шешек – гүл. 

313 
хақында,
Бастайын газал, ал тыңда. 
Бесінші нама 
216. О, гүл жүзді сұлулардың сұлтаны,
Барлық әлем – көз қиығыңның құрбаны, 
217. Сұлулық сырының сайыпқыраны,
Сырт сымбатың жаныңа сай мағыналы. 
218. Ақылдан аздырар көзіңнің құмары,
Алқызыл өңге өртенер Алланың дос-жары. 
219. Сұлулығың бар ғаламға мәшһүр,
Жүзіңнен ұялып, жұмаққа тығылар хұр. 
220. Жүрегіме жанымнан артық керексің,
Періден де, хұрдан да көріктірексің. 
221. Сіздей жанды періште көрсе қызығар, 
Сымбат пен қайырымдылық сізден басқа кімде 
бар? 
222. Ерніңіз кісіге жан берер,
Зуһра қалайша сізге тең келер. 
223. Мен аса бақытсызбын, сіз бақыттысыз,
Сүйкімді әрі нәзік, әрі сәнді қалыптысыз. 
224. Сіздей сұлтанға ғашық болып, көңілін бұрғаны 
– Сорлы кедейдің өз жанына өзі қастық 
қылғаны. 
225. Сізбенен жолығысу – дертке дәрмен,
Бірақ тас қашан қосылған гауһармен. 
226. Жел өз әлін білмей жөнсіз кетеді,
Есігіңнің алдына баруға дәті жетеді. 
227. Жүрегім күйер желдің қылығын көргенде кей,
Жасыл түсіп, қырмандар өртенгендей. 
228. Ай жүзін күлкі қылар гүл өңіңіз,
Гүл бетінде қарашықтай меңіңіз. 

314 
229. Бір көрінсең болар жұмақ хұзыры,
Жүзіңнен тараған шұғыла – тәңір нұры. 
230. Сенің көшеңнің иттерімен достасу – 
Жүректердің мақсаты, небір жандар мұраты. 
231. Жүзіңді шешек дермін, ай һәм,
Халық сүйгенді хақ сүйер һәм. 
232. Махаббаттың лебі бізді тартар,
Көркіңнің шапағы әлемді өртер. 
233. Құдай сені жаратқанда – сұлу текті,
Сені- сүйікті, мені саған ғашық етті. 
234. Мені әркез санға алмадың, 
Қанша қызмет қылсам да қасыңда болмадым. 
235. Адалдық жеңер ақыр бір күн болар,
Сіз есіркейтін де күндер туар. 
236. Жүзің қанша көздерге құйса да нұр,
Шешек сынды кеудеңді көтерме құр. 
237. Ғашықтықтың жолында Хорезми өзі жоғалар, 
Бірақ оның жер жүзіне аты қайта оралар. 
Алтыншы нама 
241. Ей, қайың тұлғалы, сәулелі ай,
Күндей көркің әлемге болар арай. 
242. Лағыл ернің үстінде қонған түктер, 
Пісте ерінді қылады қант пен шекер. 
243. Бейне талдың суға түскен сәулесі,
Көзімде тұр сұлуымның бейнесі. 
244. Сенің қызыл жүзіңде, ей, жұмақ талы, 
Қырғауылдар табанын қан қылады. 
245. Жүзіңнің нұры күнді өртер,
Иегіңнің шұғыласы әлемді өртер. 
246. Сен отырсаң, уайымым кетер
Егер тұрсаң, қиямет бас көтерер! 
247. Раушан жүзіңіз – гүл, бейне тікенексіз,

315 
Мен үшін жұмақ та тозақ сенсіз. 
248. Жүзіңізден көрінер айнадай нұр,
Бойыңызға әсемдік жарасып тұр. 
249. Лағыл тісің ауыздағы дүр
71
ішінде гауһардай, 
Жүзің, қасың – шоқ жұлдыздың арасында күн 
мен ай. 
250. Қадіріңізді қайдан білсін көр надан,
Гауһар қадірін соқыр білмес қорлаған. 
251. Сеніменен кездесуге зар болып, 
Ағар жасым көзімнен парлап қан болып. 
252. Ұялмасаң аһ ұрғанда жүрегім,
Ақ жүзіңді тұмандатар лебім. 
253. Бұрымдарың жер жаһанды шырмады,
Жүзің нұры жанды өртеді, тынбады. 
254. Мойынсұндым бұл жолда мың бәлеге, 
Көбелектей жалынға түстім мен де. 
255. Дүние жалған екенін біле тұра,
Мені аямай қорлайсыз неге мұнша? 
256. Жаһанда салтанат сәні құлмен болар,
Бақ гүлдерінің сәні бұлбұлмен болар. 
257. Шат болсаң, қайғылыға рақым ет,
Сұлтан болсаң, сорлыға рақым ет. 
258. Бұрымдарың шырмауға мені тартар.
Көркіңнің сәулесі әлемді өртер. 
259. Сүйіктіме қолым жетсе жарар еді,
Көзім шырадай жанар еді. 
260. Ырзамын көзіме сізді көргені үшін,
Жүрмін жерде ізіңді көрмек үшін. 
261. Айта беріп әдемілеп не қылам, 
Жүрек біреу, құбыла біреу, сүймек біреу тағы 
да! 
262. Махаббаттың мың түрлі құпиясы бар,
71
Дүр – қобдиша.

316 
Жүрек оны жан шыққанша жасырар. 
263. Сен – шешексің, бендең – сайрар бұлбұлың, 
Кеудесінде жаны барда Хорезми шын құлың. 
Жетінші нама 
267. Табынушым, бір өзіңе бас иетін мына әлемнің 
баршасы,
О, тағала, сымбаттысың, сұлулықтың ханшасы. 
268. Шекер ернің әуез қылса ашылып,
Жанның құсы тулайды жүрегімде талпынып. 
269. Шекер ме ерніңіз я қант па, ей, жан,
Лағлыңызды көргенде Хызыр суы ұялған. 
270. Ауызыңда тәтті дәм бар, шекер менен балдайын, 
Гүлдің таңғы ашылғанын көруге ынтық 
самалдаймын. 
271. Қара қасың қиығында азап бар, 
Көзқарасың арыстанды торға салар, азаптар... 
272. Әсемдік кені бөлінбейді өзіңнен. 
Оқ не қажет, артық емес өз қасың мен көзіңнен. 
273. Сөзің – Шырын, өзің – Хұсраудан
72
да 
мырзасың, 
Ләйлі сенің жүзіңнен болар Мәжнүн. 
274. Біліктілігіңмен білімділердің жауһарысың,
Ал көріктілігіңмен гауһардың да тәңірісің. 
275. Есігіңе күннің өзі сәлем қылар әр күні, 
Сұлулығың Жүсіпті құдыққа салар қайғылы
73
. 
276. Қара кірпігіңе құндыз теңелмес,
Иегіңді жағаң сипап, сүйер-ді. 
277. Ерініңнен нәр алмады жүрегім,
72
«Хұсрау уа Шырын» дастанының кейіпкерлері.
73
«Жүсіп – Зылиха» қиссасында Жүсіпті ағалары құдыққа тастап 
кетеді. 

317 
Басқа нетем, басқан ізіңді сүйемін. 
278. Тілермін мен өзіңе сәжде қылсам деп, 
Кездескенге шүкір ғып, қадірін оның білсем 
деп. 
279. Саған деген ғашықтықтан жүрегімнен ағар қан, 
Жамалыңның
74
тамашасын қалар жан. 
280. Жамалыңнан ақыл-ессіз болып тұр,
Іші-бауырым құмарлыққа толып тұр. 
281. Қадірімді өлсем білер, таңданар, 
Ғашықтық басқа түскенде Аплатон да 
жынданар. 
282. Ғашықтықтан өлтірдің көрген жанды,
Бірақ содан көрдің бе өлген жанды? 
283. Көз қиығың көп кісіні өлтірді,
Өлгендерді қияметтен келтірді. 
284. Сүйіктімді жүректен қалай қуайын, 
Оны кімге қиып қарап тұрайын. 
285. Алланың мәртебесі ассын сенің сұлу шағыңда, 
Менің орным – есігіңнің алдында. 
286. Тірі болғын, мына дүние барында,
Құлыңызбын тәнімде жан барында. 
287. Ғұмыр өтті ғашықтықпен сүйгенге,
Ағысымен дарияның жүзгендей. 
288. Жүрек екі дүниені көзіне ілмес,
Саған деген махаббатқа өмірім бәс. 
289. Тәңір дүниені жаратпастан мың жыл бұрын, 
Хорезмиді ғашық еткен саған, күнім. 
290. Дәуренің жүрер мына дүние барында, 
Құлыңызбын тәнімде жан барында. 
Тоғызыншы нама 
333. О, гөзал көзді сұлулардың патшасы,
74
Жамал – арабша «сұлу, әдемі» деген сөз.

318 
Сұлулық майданының салт аттысы. 
334. Қылышыңды көтерсең де құлыңмын 
Атсаң егер жүрегімді нысана ғып бұрылдым. 
335. Тәнім барында сенен жүзім бұрмасын,
Аяғыңа жығылдым, бас көтермен, тұрмаспын. 
336. Бар өмірім – бір назыңның пидасы,
Жүрек құсым қыраныңның пидасы. 
337. Сымбаттысың Жүсіп жүзді, нәзіксің, 
Бар ғаламда сұлулардың жалауы боп қалыпсың. 
338. Қаншама ілмесең де көзге бізді,
Жүрегімде сақтармын мейіріңізді. 
339. Алдыңда өлу ғанибет болар маған,
Сізге үйреншік жүректер қансыраған. 
340. Көркіңнің мақтауына ғалам толды,
Саған жүрек тұтқындау заңды болды. 
341. Ащы сөзің Қырым балына ұқсайды, 
Сұлулықтың күні қысқа, гүл таңына ұқсайды. 
342. Сені көрсе тәрса
75
дінін ұмытар,
Сендей адам дүниеде жоқ шығар. 
343. Бұрымыңның хош иісі Үрімге жетер,
Қасыңды көрген жан діннен безер. 
344. Маған махаббаттың жолында қан көрінер,
Жүзіңнің айнасынан жан көрінер. 
345. Жаратты сені ай секілді сұлу ғып хақ,
Ғаламға тұрсын деді сәуле тарап. 
346. Мені аспандай таңырқатты қайғылы,
Мың жылда да сендей болмас ай нұры. 
347. Бар жаһанның қайғысы есірік етер көзіңде, 
Аллаға аян, Иса демі
76
сенің шырын сөзіңде. 
348. Кісінің көңілі пәктікке тартар,
Сенің көркің пәктіктен де артар. 
75
Тәрса – христиан дініндегі адам.
76
Діни түсінік бойынша, Иса дем салса, өлген кісі тіріледі деп ойлаған. 

319 
349. Егерде сені көрсе лала солар, 
Бір болса сендей гүл жұмақта ғана болар. 
350. Аяғыңды сүюді әдет қылды бұл құлың, 
Сүлеймен де көрмеген бұл бақыттың бір күнін. 
351. Кездескенге бүгін шүкір қылайын,
Білдім енді: көзден ұшты қиялым. 
352. Сәулең түсті шарапқа қолымдағы,
Гүл тең келмес жұмақтың бағындағы. 
353. Құлдарың көп, бірақ мен енші құлмын, 
Кездесудің қадірін білер құрбың. 
354. Көңіл сенсіз тілемес тәнге жанды,
Жүзіңізден көрер Хорезми жаһанды. 
Оныншы нама 
358. Неткен жансыз мейірімсіз, қапасыз,
Жаһан желдей, өмір гүлдей опасыз. 
359. Барлық жақұт ерінді, сөзі дүрлер,
Бұл опасыздықты үйреніп сізден білер. 
360. Ғұмырым өтті мехнатпен, тоқтауға таяу, 
Жәбірленген көңілге түсті қаяу. 
361. Мені өлтірді ғашықтық, бермедің дәт, 
Босағаңнан кетемін, хайыр, хош. 
362. Көзім тойды көркіңнің әуресіне,
Көңіл бағыңның татпады мәуесінен, 
363. Жан мақсұты бір тату ед ерініңнің науатын, 
Жақсылықтың қашан да бір зекеті болатын... 
364. Сенімен болдым, ей, жан, ашына мен,
Қолында қорлығыңның құрбан боп ем. 
365. Ниетімді бұрайын өзге жаққа,
Жүрегімді берейін өзге жанға. 
366. Не бір гүл жүзді, нәркес көзділер бар,
Шекер ерінді, шырын сөзділер бар. 
367. Жүрегім құтыла алмас торыңыздан,

320 
Шекер тамар дұшпандық ойыңыздан. 
368. Мейіріміңді түсір, сұлтансың ғой,
Көзімнің нұры, тәніме жансың ғой. 
369. Дәуренің жүрсін мына дүние барында 
Құлыңызбын тәнімде жан барында. 
370. Білемін ешкім сіздей болмас, ей, жан,
Мойынсұндым қорлыққа құлмын, ей, жан. 
371. Кісі қашан өлерін біле алмайды, 
Шын жарынан айырылып жүре алмайды. 
372. Ақыл-ойым жаһанға жақсы ат болып жайылды, 
Шынжырыңа байландым, ақыл-естен 
айырылдым. 
373. Сүйіктімсіз тірлік маған тең болады өлгенге, 
Тән не болар, жан болмаса пендеңде. 
374. Назар салсаң жүрегімде махаббатым артады, 
Ғашығымның жанары жанды өзіне тартады. 
375. Сұлулықты о басында жаратқанды құдайым, 
Сұлулық пен тұрақтылық сыйыспаған, болды, 
міне, уайым. 
376. Азапқа шыдайды ғашықтар, тартады жазаны, 
Сүймеген адалдан мың артық сүйгеннің азабы. 
377. Айтарым бейнетті тартсам да қайталап:
«Азап – сізден, тағы бізден – махаббат». 
378. Жаратушы Жүсіп көркін сізге берді, 
Махаббаттың химиясын бізге берді. 
379. Хорезми туған шолпанды көрді таң алды 
«Махаббатнаманы» жазуын осыменен доғарды. 

жүктеу/скачать 1,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: