Патофизиология пәні, мақсаты мен міндеттері және оларға жету

204
және паратгормонмен реттелінеді. Д-витамині ашішектің 
жоғарғы 
бӛліктерінде 
кальцийдің 
қанға 
сіңірілуін 
қадағалайды. Ал паратгормон қан сарысуында иондалған 
кальцийдің деңгейін кӛтереді. Ол сҥйектерден кальцийдің 
босап шығуын арттырады және оның несеппен сыртқа 
шығарылуын азайтады. Сонымен қатар паратгормон Д 
3 
– 
гормоны (кальцитриол) тҥзілуін арттырады. Осылармен қатар 
кальцийдің 
алмасуын 
реттеуге 
тиреокальцитонин 
және 
біршама аз мӛлшерде соматотропин, кортикостероидтар, 
тироксин, инсулин қатысады. Иондалған тҥрі организм 
тіршілігінде ең маңызды орын алады. Ацидоз кезінде, 
мысалы, қантты диабет, ӛспе ӛсуі кезінде, кальцийдің 
иондалуы жоғарылайды, ал алкалоз кезінде, мысалы, ӛкпе 
гипервентиляциясы кезінде, керісінше тӛмендейді, яғни 
кальций бейтарап тҥрде болады. Кальцийдің тіршілікте 
маңызы ӛте зор. Ол барлық жасушалардың іштеріндегі 
ӛтетін ҥрдістерге, олардың митоздық жолмен бӛлінуінен 
бастап 
апоптозға 
және 
тіршілігін 
жоғалтуға 
дейін 
қатысады. 
Оның 
қатысуымен 
әрекет 
ету 
потенциалы 
қалыптасады, 
жасуша 
мембранасындағы 
рецепторларға 
гормондық дабыл беріледі және жасушалардың белсенді 
қозғалыстары болады. Осылай ол жасуша ішінде ӛтетін 
ҥрдістердің маңызды реттеушісі ретінде қаралады. Кальций 
жасушалар мембранасының ӛткізгіштігін реттеуге, жҥйке, 
бҧлшықет және без тіндерінде қозу туындату, синапстар 
арқылы серпіндерді ӛткізу ҥрдістеріне, ет жиырылуының 
молеулалық тетіктеріне
қатысады. Кальций иондары 
миоциттерге еніп, ет талшықтарының жиырылуын туындатады. 
Тыныштық жағдайда ет жасушаларының ішінде бос кальций 
ӛте аз, мардымсыз (жасуша сыртындағы мӛлшерінен 10000-
100000 есе аз) мӛлшерде болады, оның басым бӛлігі жасуша 
сыртында немесе кальцийді жинақтайтын саркоплазмалық 
торшалардың іштеріндегі қорларында жинақталады. Бҧл аз 
кальций бҧлшықет талшықтарын мҥлде босаңсып кетуінен 
сақтандырып, олардың белгілі межеқуатын (тонусын) ҧстап 
тҧрады. Жасуша мембранасының ӛткізгіштігі жоғарылауы 
нәтижесінде жасуша ішіне енген кальций иондарының бір 
бӛлігі миозинмен байланыста болатын АТФ-аза ферментінің 
белсенділігін 
арттырады. 
Осыдан 
АТФ 
молекуласының 
ыдырауынан пайда болған энергияны пайдаланып, актин мен 
миозин араларында кӛпіршіктер қалыптасуынан ет талшықтары 
жиырылады. 
Кальций бірқатар ферменттік ҥрдістерді бақылайды, 
макроэргиялық 
молекулалардың 
тҥзілуіне 
әсер 
етеді. 
Кальций сіңірілуі қиынға соғатын элементтердің біріне 

205
жатады. Тағаммен бірге тҥсетін кальцийдің қосылыстары іс 
жҥзінде суда ерімейді. Асқазанның қышқыл сӛлінің әсерінен 
олардың бір бӛлігі еритін қосылыстарға айналады. Кальций, 
фосфор қышқылының бір негізді тҧздары тҥрінде ҧлтабарда 
сіңіріледі және оның сіңірілуіне май, май қышқылдары, Д 
витаминінің мӛлшері ҥлкен әсер етеді. 
Кальцийдің қандағы қалыпты мӛлшері 2—2,5 ммоль/л-дей, 
егер одан кӛбейсе, онда фосфор мӛлшерінің азаюына әкеліп 
соғады және керісінше болады, яғни қанда кальцийдің 
мӛлшері азайса онда фосфордың мӛлшері кӛбейеді. Сӛйтіп, 
кальцийдің деңгейі ӛзін-ӛзі реттеп тҧрады. Д витаминінің 
қатысуымең кальций мен фосфор қанға тҥседі, қанда олардың 
арақатынасы ҥйлескен деңгейде болады. Егер белгілі бір 
себептермен кальцийдің қандағы мӛлшері кӛбейетін болса, 
онда 
қалқаншасерік 
безде 
паратгормонның 
ӛндіріліп 
шығарылуы тежеледі де, қалқанша бездерде кальцитониннің 
ӛндірілуі артады. Осының нәтижесінде кальцийдің қандағы 
мӛлшері қажетті деңгейге келеді, сонымен қатар фосфордың 
да деңгейі қалыпты кҥйге кӛшеді. 
Кальций мен фосфордың тҧрақты деңгейі кальцитонин және 
паратгормон арқылы реттеліп отырады. Кальцитонин — 
қалқанша бездің С-жасушалары тҥзетін гормон және оның 
қандағы кальцийдің мӛлшерін азайтатын қасиеті бар. 
Паратгормон — қалқаншасерік безде ӛндіріледі де, ол 
керісінше, қандағы кальцийдің мӛлшерін кӛбейтеді. 
Организмге кальций мен фосфор тағамдық заттармен бірге 
тҥседі. 
Олардағы 
кальций 
мен 
фосфордың 
ҥйлесімді 
арақатынасы 1 : 1,25 ке теңеледі. Тағам қҧрамында 
фосфордың мӛлшері кӛп болып, кальций аз болса, онда 
кальций 
бҥйрек, 
ішек 
тамырларында, 
коронарлық 
артерияларда жиналады. Мҥндай жағдай негізінен тек 
балықпен және уылдырықпен тамақтанудан болуы мҥмкін. Бҧл 
дерт ересектерде ғана емес, сонымен қатар балаларда да 
дамуы ықтимал. Кальцийдің ішектерде кӛп сіңірілуі ӛсіп 
келе жатқан жас балаларда, жҥкті және бала емізетін 
әйелдерде байқалады. Ал, Д гиповитаминозы, ӛт жолдары 
бітелгенде, май қышқылдарының ыдырауы бҧзылғанда ашішек 
қабынуы 
кезінде, 
керісінше 
кальций 
мен 
фосфордың 
сіңірілуі 
қиындайды. 
Оксалаттары 
кӛп 
және 
майлы 
тағамдарды 
артық 
пайдаланғанда, 
ҧзақ 
іш 
ӛтулері 
кездерінде кальцийдің сіңірілуі мҥлде болмауы мҥмкін. 
Кальций алмасуынның бҧзылыстары гипокальциемия және 
гиперкальциемия деп аталатын екі тҥрде кездеседі. 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: