Патофизиология пәні, мақсаты мен міндеттері және оларға жету

219
Селен 
бауырда 
некроз 
дамуынан 
сақтайды. 
Ол 
глютатионпероксидаза және басқа да ферменттердің қҧрамына 
енеді. Сондықтан, селен организм тіршілігі ҥшін ӛте 
қажетті элемент ретінде қарастырылады. Селеннің артық 
мӛлшері уытты әсер етеді. Ол селені мол топырақта ӛсетін 
ӛсімдіктердегі цистеин және метионин амин қышқылдарындағы 
кҥкіртті алмастырады. 
МОЛИБДЕН АЛМАСУЫНЫҢ БҦЗЫЛУЫ
.
Молибденнің мӛлшері адам қанында 1,5 мкг%-дай болады. 
Ауыз суында молибденнің жетіспеушілігі тіс кариесінің 
дамуына мҥмкіндік туғызады. Молибден, пурин алмасуына 
қатысатын, ксантиноксидаза ферментінің қҧрамдық бӛлшегі 
болып табылады. Бҧл фермент ксантин және гипоксантинді 
зәр қышқылына дейін тотықтырады. Организмде молибденнің 
кӛп мӛлшерде болуы ксантиноксидазаның артық тҥзілуіне 
әкеледі және ол тіндерде, сонымен қатар буындардың 
сілемейлі қабықтарында зәр қышқылының тҥзілуі мен жиналу 
қарқындылығын арттырады. Сӛйтіп, «молибдендік» подагра 
пайда болады. 

220
 
Қышқылдық-сілтілік ҥйлесімділіктің 
бҧзылыстары 
Физиологиялық ҥрдістердің, оның ішінде ферменттік және 
зат алмасулық реакциялардың қалыпты деңгейде ӛтуі ҥшін 
қан мен тіндердің қышқылдық-сілтілік ҥйлесімділігі болуы
қажет. 
Организмнің 
ішкі 
ортасында 
қышқылдар 
(Н
+
) 
мен 
сілтілердің (ОН
•
) арақатынасы кӛптеген ҥрдістерге әсер 
етеді. Осы арақатынастардан: 
• ферменттердің белсенділігі, 
• 
мембрана 
рецепторларының 
сезімталдығы 
мен 
қимылдары, 
• мембраналардың ӛткізгіштігі,
• жасуша коллоидтарының, жасуша аралық қҧрылымдардың 
физикалық-химиялық қасиеттері, олардың суға ҥйірлігі, 
• 
гемоглобиннің 
оттегін 
байланыстырып 
тіндерге 
тасымалдауы т. с. с. кӛптеген қҧбылыстар байланысты 
болады. 
Арнайы әдебиеттерде организм сҥйықтарындағы қышқылдар 
мен сілтілердің арақатынасы қышқылдық-сілтілік баланс 
немесе тепе-теңдік деп аталып келді. Әдетте организмде 
ӛтетін зат алмасулардың нәтижесінде тәулігіне қышқылдық 
заттар 
сілтілік 
заттардан 
шамамен 
20 
есе 
артық 
ӛндіріледі. Мәселен, тәулігіне адам денесінде 20 моль 
кӛмір қышқылы және 80 моль ауада ҧшпайтын қышқылдар 
ӛндіріледі. Бҧл дегеніміз адам денесінің сҧйықтарына 1 
литрден астам қою кҥкірт қышқылын қосқанмен пара-пар 
болады. Осыған байланысты қышқылдар мен сілтілердің 
арасында ешқашан тепе-теңдік байқалмайды. Сол себептен 
орыс әдебиеттерінде қышқылдық-сілтілік жағдай деп те 
аталады. Ана тілімізде қышқылдық-сілтілік жағдай дегеннен 
қышқылдық-сілтілік ҥйлесімділік деген бҧл қҧбылыстың ішкі 
мәнін тереңірек беретіні айқын. 
Қышқыл деп Н
+
ионын (протондарды) шығаратын, ал сілті 
деп Н
+
ионын байланыстыратын заттарды айтады. 
Н
2
СОз (қышқыл) ↔ Н
+
+ НСО
3 
‾ 
(сілті) 
Бҧрын аниондардың барлығы қышқылдар деп есептелінді. 
Олар реакцияның жҥру бағытына қарай әрі қышқыл, әрі негіз 
болулары мҥмкін, Мәселен, 
Н 
3 
РО 
4
(қышқыл) ↔ Н
+
+ Н
2 
РО
4
(сілті) 
Н
2 
РО
4
(қышқыл) ↔ Н
+
+ НРО
4
(сілті) 
Н 
2
РО
4
(қышқыл) ↔ Н
+
+ РО
4
(сілті) 
Ортаның қышқылдыгы бос сутегі иондарының мӛлшерімен 
анықталады. Ішкі ортаның қышқылдануынан сақтандыру ҥшін 

221
протондарды байланыстыруда әлсіз қышқылдардың аниондары 
маңызды 
орын 
алады. 
Организмде 
бҥл 
мақсатта 
гидрокарбонаттар мен нӛруыздардың аниондары ҥлкен қызмет 
атқарады. Сондықтан оларды буферлік негіздер деп атайды. 
Сутегі иондары зат алмасудағы аралық ӛнімдерден 
(кетондық денелер, пирожҥзім, сҥт т.с.с. органикалық 
қышқылдардан) және тотығу ҥрдісінің соңғы ӛнімі кӛмір 
қышқылынан шығады. Денеде тәулігіне мӛлшермен 1 мМ/кг 
ауада ҧшпайтын қышқылдар ӛндіріледі. Тағамда нәруыздар 
кӛп болғанда кҥкірті бар аминқышқылдарынан (метионин, 
цистеин т.б.) кҥкірт қышқылы тҥзіледі. Лимонның дәмі 
қышқыл болғанымен, онда цитрат болғандықтан ол сілтілік 
әсер етеді. 
Организм 
сҥйықтарында 
және 
тіндерде 
ортаның 
реакциясын, әдетте, рН мӛлшерімен анықтайды. рН (роwег 
Нуdгоgеn — сутегінің кҥші) — сутегі иондары дәрежесінің 
ондық теріс логарифмі немесе сутегі кӛрсеткіші делінеді. 
Қалыпты жағдайда қан сары суында рН ӛте тығыз деңгейде 
ауытқиды (7,35 - 7,45). Оның тҧрақтылығы қанның т. б. 
тіндердің буферлік (ағылш. buffег — арашалау, соққыны 
әлсірету) қасиетіне байланысты. 
рН қанда 0,1-ге ӛзгеруі организмнің тыныстық, жҥрек-
қан тамырлар т. б. жҥйелердің бҧзылыстарына әкеледі. 
Қанда рН 0,3-ке тӛмендеуі ацидоздық кома дамуына, ал 0,4-
тен астам тӛмендеуі ӛлімге әкелуі мҥмкін. 
Жасушалардың ішінде рН мӛлшері әлсіз қышқылдық жаққа 
ығысқан болады. Мәселен, тыныштық жағдайдағы бҧлшықет 
жасушасы ішінде ол 6,9 шамасында, эритроциттердің ішінде 
– 7,19, қуықасты без жасушасының ішінде 4,9 –дан тӛмен, 
остебластарда 8,5 мӛлшерінде болады. Жасуша сыртылық 
сҧйықта рН мӛлшерінің 6,8-7,8 аралығында толқуы адам 
тіршілігіне ауыр қауіп тӛндіреді, ал одан асып кеткенде 
тіршілік мҥлде тоқтайды.
Сутегі 
иондарының 
деңгейімен 
рН 
арақатынасы 
тӛмендегідей болады (12-кесте). 
12 Кесте
Н
+
мӛлшерімен рН-тың арақатынасы. 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: