Атеросклероздың патогенезі

546
полярлық липидтерден (ФЛ мен бос холестерин) тұратын 
қабықпен қапталады. Ол басқа жасушалардың мембраналарынан 
фосфолипидтік 
бір 
қабаттан 
тұруымен 
ерекшеленеді. 
Липопротеид қабығының маңызды бөлшегі болып нәруыздар 
(апопротеидтер немесе апо} есептеледі. 
Адамның 
қан 
плазмасында 
липопротеидтердің 
мына 
топтарын 
ажыратады: 
хиломикрондар 
(ХМ), 
өте 
төмен 
тығыздықты 
липопротеидтер 
(ӨТТЛП), 
немесе 
пре-β-
липопротеидтер 
(пре- 
β 
-ЛП); 
төмен 
тығыздықты 
липопротеидтер (ТТЛП), немесе β-липопротеидтер (β -ЛП); 
аралық тығыздықты липопротеидтер (АТЛП) және жоғары 
тығыздықты липопротеидтер (ЖТЛП), немесе α-липопротеидтер 
(α 
-ЛП). 
Холестерині 
көп 
тағамды 
ұзақ 
мерзімде 
қабылдағанда ӨТТЛП мен ТТЛП-де холестериннің деңгейі 
көтеріліп, үшглицеридтердің мөлшері азаяды. 
Дені сау адамдардың қан плазмасында аш қарынға 
анықтағанда әрбір 1 литріне 0,8-1,5 г. ӨТТЛП, 0,2-0,75 г 
АТЛП, 3,2-4,5 г ТТЛП, 2,7-4,3 г ЖТЛП болады. 
Липопротеидтердің нәруыздық бөлшектерін апопротеидтер 
( немесе апо) дейд3. Олар α- немесе β-глобулиндерге 
жатады. 
Апопротеиндер 
липидтерді 
еритін 
түрлеріне 
ауыстырып, қанмен тасымалдануын жеңілдетеді. Ұлпа және 
дәнекер тін жасушаларының сыртқы қабықтарында В және Е 
апопротеиндерге арнайы рецепторлар болатыны дәлелденген. 
Бұл рецепторлар апо В-сы бар (ТТЛП, АТЛП), апо Е-сы бар 
(ЖТЛП) липопротеидтерді байланыстыра алады.
Фибробластардың, артериялардың тегіс ет жасушаларының 
және лимфоциттердің сыртқы беттерінде ТТЛП бөлшектерін 
байланыстыратын арнайы рецепторлар болады. Бір рецептор 
37°С 
дене 
қызымында 
І500-7000 
ТТЛП 
бөлшегін 
байланыстырады. «Рецептор - ТТЛП бөлшегі» байланысы апо В 
-ның қатысуымен болады. Ары қарай бұл байланыс жасушамен 
мөлшермен 3 мин ішінде қоршалынып алынады. Есеп бойынша 
ұлпа және дәнекер тін жасушалары ТТЛП-мен бірге тәулігіне 
шамамен 1 г холестерин сіңіреді. 
Ядросы бар қандайда болмасын жасуша бос холестериннің 
бір бөлшегін өз мембранасын құруға немесе қалпына 
келтіруге пайдаланып, оны артынан эфирге айналдырып 
құтылуға 
тырысады. 
Әдетте 
бос 
холестерин 
жасуша 
мембраналарының міндетті құрылымдық бөлшегі болады. Жасуша 
холестерин эфирін ыдыратып, босаған холестеринді өз 
мұқтаждығына (мысалы, жасуша бөлінгенде мембрана құруына, 
стероидты гормондар түзуіне т. б.) пайдаланады. Сау 
адамда барлық плазмадағы холестериннің 2/3-сі ТТЛП-ердің 
құрамында болады. Тін жасушаларының сыртқы беттерінде 
ТТЛП-ді 
байланыстыратын 
рецепторлар 
болады. 
Тектік 

547
ақаулардың 
нәтижесінде 
отбасылық 
эссенциалық 
гиперхолестеринемия немесе гиперлипопротеидемия кездерінде 
ұлпа және тін жасушаларының беттерінде рецепторлардың 
болмауы немесе тапшылығы байқалады. Осыдан қан плазмасының 
ТТЛП-рі жасушаға мүлде түспейді немесе аз түседі. Бұл ТТЛП 
мен холестериннің деңгейі қанда көтерілуіне әкеліп, 
атеросклероз және жүректің ишемиялық ауруы ерте дамуын 
туындатады. 
ТТЛП-ге арнайы рецепторлардың жасушаларда азаюы сыртқы 
орта ықпалдарының әсерлерінен болады. Мәселен, тағаммен 
көп мөлшерде холестерин мен қаныққан май қышқылдарын артық 
қабылдағанда бауырда холестериннің тіпті аз жиналуының 
өзінде оның жасушаларында ТТЛП-ге арнайы рецепторлардың 
құрылуы тежеледі. Бұл липопротеидтердің қандағы деңгейі 
көтерілуіне әкеледі. Адамның жасы ұлғаюына қарай бұл 
рецепторлардың саны азаяды. 
ЖТЛП қаннан және жасушалардан холестеринді бауырға 
тасымалдайды. Онда ол өт қышқылдарына айналып, өтпен 
сыртқа шығарылады. Сол себепті ЖТЛП атеросклероз дамуынан 
сақтандырады, 
антиатерогендік 
әсер 
етеді. 
Басқа 
липопротеидтер, 
әсіресе 
ТТЛП, 
холестериннің 
қан 
тамырларының қабырғаларына жиналуына және атеросклероз 
дамуын әкеледі. 
- сурет. Липопротеидтердің организмдегі оралымдары. 
Кейбір заттардың ТТЛП-ге тін жасушаларының сыртқы 
беттерінде арнайы рецепторлардың түзілуін көбейтетіні 

548
байқалды. Оларға холестирамин (квестран) жатады. Осындай 
ТТЛП-ге 
бауыр 
жасушаларында 
рецепторлар 
түзілуін 
күшейтетін және холестериннің өт қышқылына дейін тотығуын 
арттыратын жаңа дәрі-дәрмектер шығару атеросклероздан 
сақтандыру мен оны емдеу, тәсілдерінде өте пайдалы болуы 
сөзсіз. 
Гиперхолестеринемия екі жағдайда дамуы мүмкін: 
● тамақпен организмге холестерин көп түскенде, олар 
ТТЛП-ді 
жасушалардың 
рецепторларымен 
байланыстыру 
мүмкіншілігінен артып кетуі ықтимал. Осыдан жануарларды 
тым артық холестерині бар тамақпен қоректендіру арқылы 
атеросклероз дамуын байқауға болады. (Н. Н. Аничков, С. С. 
Халатов); 
● 
жасушаларда 
ТТЛП-ге 
арнайы 
рецепторлардың 
аз 
болуынан липопротеидтердің алмасуы бұзылады. Бұл кезде 
гиперхолестеринемия негізінен эндогендік холестериннің 
артық тузілуінен дамуы мүмкін. Бұл жағдайда тамақпен 
холестериннің артық түсуі қандағы холестериннің деңгейін 
одан сайын арттырады. 
Бүгінгі 
күні 
«атерогендік 
липопротеидтерсіз 
атеросклероз да болмайды»— деген түсінік қалыптасқан (А. 
Н. Климов, 1987). Тек атерогендік липопротеидтер, әсіресе 
олардың 
өзгерген 
түрлері, 
артерия 
қабырғаларының 
жасушаларымен өзара әрекеттесіп, атеросклероз туындатады. 
Атеросклероз туындататын (атерогендік) липопротеидтерге: 
төмен тығыздықты липопротеидтер (ТТЛП), аралық тығыздықты 
липопротеидтер 
(АТЛП) 
және 
өте 
төмен 
тығыздықты 
липопротеидтер (ӨТТЛП) жатады. Олардың атерогендік қасиеті 
құрамында апопротеин В-молекуласы (апо В-сы) болуымен 
байланысты. 
Жоғары тығыздықты липопротеидтер атеросклероз дамуынан 
сақтандыратын болғандықтан антиатерогендік липопротеидтер 
деп аталынады. 
Атеросклероздың пайда болу және даму жолдарында,
липопротеидтердің өзгерістерімен бірге, олар мен артерия 
қабырғаларының өзара қатынастарының және өзара әсерлерінің 
бұзылыстары маңызды деп есептеледі.
Атеросклероз тұқым қуатын немесе жүре пайда болған 
гиперлипопротеид- емиялардың нәтижесінде дамиды. Оның 
даму жолдарында қан тамырларының ішкі қабығына артық 
сіңбеленуге әкелетін қанда ТТЛП мен ӨТТЛП-дің деңгейі 
көтерілуі маңызды орын алады. Бұл липопротеидтер қан 
тамырлары қабырғаларындағы жасушалармен екі түрлі жолмен 
қамтылады: 
● эндотелий жасушалары ТТЛП-ді сыртқы қабықтарындағы 
арнайы В-, Е-рецепторларымен байланыстырып, ішіне сорып 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: