Педагогика факультеті «Педагогика және психология» кафедрасы
Тақырып:Психологиядағы эмперикалық әдістер
жүктеу/скачать 3,74 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әңгіме әдісі
| Тақырып:Психологиядағы эмперикалық әдістер.
Қарастырылатын сұрақтар: 1.Бақылау. 2.Әңгіме. 3.Архивті әдіс. Мақсаты: Студенттерге психологиядағы эмпирикалық әдістер жөніндегі түсініктермен таныстыру, бақылау, әңгіме, архивтік әдістерді таныстыру. Дәрістің мазмұны: 1.Эмиперикалық әдістер қатарына бақылау әдісі жатады. Психологияда бақылаудың 2 негізгі формасы өзін-өзі бақылау және гентроспекция. Өзін-өзі бақылау немесе гентроспекция өзінің ішікі психологиялық проценттерін бақылау олардың сыртқа көрінісі үздіксіз жүзеге асырылады. Психологияда өзін-өзі бақылау арқылы жанамалы түрде жүріп жатады. Кейбір жағдайда түйсік, қабылдау, ойлау 2 түрлі бағытқа бөліненді. Сыртқа және ішкі объективті және субъективті бірлігінде объективті бақылау негіз болып саналады. Сондықтан сананың біздің түсінігіміз бойынша өзін-өзі бақылау біз психологияның негізгі әдісі деп таба алмаймыз. өзін-өзі бақылауды психологияның негізгі әдісі деп тану бұл Рене Декарт және Джон Лооктың психологиядағы психиканы түсіндіруде негіз болады. Идеалисттік психологияның өкілдері адамның психикалық құбылыстың зерттеуде оның өзі берген мәліметтерді орын алады. Психологияны зерттеу барысында бақылау негізін объективті әдістер мен жүргізулер керек. Объективті бақылау яғни сыртқы бақылау зерттеудің барлығын да көп тараған түрі және қарапайым түрі. Бұл әдіс психологияда және басқада ғылымдар арасында кеңінен қолданылады. Психологиядағы объективті бақылау реакцияға және сыртқа іс-әрекетке емес ол психологияның мазмұнына бағытталған. Объективті бақылау әдісінің негізігі артықшылығы психологиялық процестерді шынайы жағдайда зерттеуге мүмкіндік береді. Бақылау – «ішкі және сыртқы эксперимент» лабараториялық , психолог педогогикалық деп бөлініп қарастырлған. Ол іс-әрикет өнімнін зерттеу тәсілдерін бөліп көрсетті. Олар әңгіме (клиникалық) және анкета. Бақылау – бұл объектінің мінез-құлқы арнайы мақсат көзден, ұйымдастырылған қабылдау және тіркеу. Бақылау психологиялық әдістердін ескі әдісі бағыты табылды . Ғылыми әдіс ретінде Б ХІХ ғ. Аяғынан бастап клиникалық, әлеутетік, педогогикалық психологияда және даму психологияда қолдана бастады. ХХ ғ. Басынан бастап бұл әдіс еңбек психологияда, яғни адамның мінез-құлқының ерекшелігі ерекше мәнді болған салаларда қолданыла бастады. Сондай-ақ «сыртқы басеттілік сақтаудың ерекшелігі бар. Жүйелі емес және жүйелі бақылау деп ажыратады. Жүйелі емес бақылау – балалық зерттеу кезінде жүргізеді. Этнпсихологияда, даму психологияда, әлуметтік психологияда кең қолданды. Жүйелі бақылау – белгілі жоспар бойынша жүргізеді зерттеуші мінез-құлықтың тіркелетін ерекшелеуін көрсететін, немесе сыртқы ортаның шарттарын топтасьырады жүйелі бақылау жоспары квази эксперименті және корреляциялық зерттеу сәйкес келеді. Бақылаудың бәрін бірдей (сплашной) және таңдап алып бақылау деген түрлері де бар. Бәрін бірден бақылауда зерттеуші бақылауға қажет мінез-құлқының ерекшелігінің барлығын бірдей тіркейді. Таңдап алып бақылау- ол мінез-құлықтын белгілі бір параметріне, типіне назар аударады. Бақылау-приборлар қолдану арқылы жүргізіледі аудио-видио аппаратар схема карта т.б. жату мүлкін . Бақылау қорытындысын тіркеу бақылау процестерінде уақыт өткеннен кейде жүзеге асырыла береді. Сонғы жағдай бақылаушының есте сақтауына байланысты. Бақылау жүргізудің екі варианты бар: 1. Бақылаушылар мінез – құлқының тіркеліп отырғандығын біледі. 2. Тіркеліп отырғандығын білмейді. Мысалы: айнасы жалпы камерадағы қылмыскерлердің тобы.т.б. Қандай жағдайда болмасын психологиялық тұлғасының ролі ерекше. Оның кәсіби маңызды сапалары. Ашық бақылау жүргізілген кезде адамдар психологиялықа үйреніп кетеді де өздерін көрсетуде жасанды тәсілдер қолданбайды. Бақылау жүргізу процесінде мына этаптардан табылады. Бақылау объектісі таңдалады (объекті немесе ситуацияға) Бақылау тәсілі және мәліметтерді тәсілі таңжал Бақылау жоспары құрылады (ситуация – объектісі) Қорытындыны өңдеу әдісі таңдалады. Алынған информация, интерпритацияларды және өңделеді. Бақылау кемшіліктері: 1 Қолданғанды бұрмалауы мүмкін, яғни өзінің гипотизасын дәлелдеу үшін. 2. Ол шаршап ситуацияға байамай қалады жазу барысында қателер жібереді А.А.Ершов бақылаудың мынадай қателерін бөліп көрсетті. 1. Голоэффект. Бақылаушының жалпыланған әсері мінез-құлқы дөрекі қабылдауға әкеледі және қарапайым өзгешеліктерді байқайады. 2. Кешерімділік – эффектісі болып жатырғанға әрқашанда жағымды баға беру тенденциясы 3. Орталық тенденция қателігі бақыланатын мінез-құлқа орта баға беруге ұмтылу. 4. Корреляция қателі мінез-құлықтың бір белгісіне баға, екінші белгісінің негізінде беріледі. Мыс: интелектке баға сөйлеу жылдамдығымен беріледі. 5. Констраст қателігі – бақылаушылырының бақылаушыларды өзінің бітістеріне бітітерді көрсетуі. 6. Алғашқы әсер қателігі гендивид туралы аяғынан әсер әрі қарайғы мінез-құлықты бағалауды және қабылдауды анықтайды. 2.Әңгіме әдісі – басқа жаратылыс ғылымдарында зерттеу субъектісі мен объектісі арасында қарым-қатынас мүмкіндігі болмағандықтан бұл әдістер психологиядағы адамның мінез-құлықы зерттеуде қолданатың ерекше әдіс болып табылады. Екі адам арасындағы делосы барысында адамдарның біреуі екіншісін психологиялық ерекшеліктерін анықтауын әдіс-психологияда Әртүрлі бағыттағы және әртүлі мектеп психологы бұл әдісті өз зерттеулгенде кеңінен қолданады. Ол жерде және оның мектебінің өкілдерін, яғни гуманлитік психияторды айтып кетуге болады. Эксперименталдық эксперимент әдісінің құрылымына қосымша және ретінде кіреді. Экспериментін бірінші этабын зерттеуші зерттелушіге зерттеуші туралы информация жинағанда оған нұсқау бергенде және эксперименттің соңғы этабында эксперименттен кейінгі митерьно қолданады. Зерттеушілер «клиникалық әдістің» құрамды бөлігі «клиникалық әңгіме» және «бетпе-бет» мақсатқа бағытталған сауалнама-интервюді ажыратады. «Клиникалық әңгіме» тек клиника ғана жүргізілмейді бұл термин тұлғанның тұтастығын зерттеу әдісінен кім бекітілді. Бұл әдіс барысында зерттеуші зерттелуші туралы және оның индивидуальдық тұлғалық ерекшеліктері туралы өмір жолы оның санлы және бейсаналы әрекетінің мазмұны туралы толық мәлімет алуға ұмтылады. Клиникалық әңгіме ерекше жабдықталған бөлмеде өтеді. Клиникалық әңгіме әдісі психологиялық кеңестің және тренингтің құрамына кіреді. әңгіме барысында зерттеуші тұлға мінез-құлқы мен ерекшеліктерін туындауына болжам ұсынады және оны тексереді. Болжамды тексеру барысында зерттелушіге тапсырма немесе тесттер беруге болады. Бұл жағдайда әңгіме клиникалық экспериментке айналады. Клиникалық әңгіме барысында алынған мәлімет экспериментатордың өзі немесе эксперименттен кейін есінде сақталған мәліметтер негізінде ассистентжаза алады. Сауалнаманың мақсаты; сыналушыдан обьективті және субьективті айғақтар туралы ақпарат алу. Психологиялық зерттеулерге қолданылатын әдістері екі негізгі түрге бөлінеді: 1) «бетпе-бет сауалнама алу –белглі бір жоба бойынша зерттеуші жүргізетін сұхбат; 2)сырттай сауалнама алу-өз бетінше арналған анкеталар. Ауызша сауалнама алу психологиялық зерттеулерде дәстүрлі қолданылатын әдіс болып табылады, әртүрлі ғылыми мектептер мен бағыттардың психологтары ертеден бері пайдалануда. Саулнамалар қолданылатын психологиялық зерттеулер аумағы; -зерттеудің алғашқы кезеңінде, барлау жобасы бойынша жұмыс үрдісінде, сұхбат ғана қолданылады. Сұхбат мәліметтері арқылы зерттелетін мәселеге қатысты айнымалылар белгіленіп, жұмыс жорамалдары ұсынылады; - сауалнама зерттелетін айнымалылардың байланысын өлшеуге мүмкіндік беретін мәліметтерді алу үшін, бастапқы ақпараттарды жинаудың негізгі амалы болады; -Басқа әдістер, сауалнаманың басқа бір түрі арқылы алынған мәліметтерді ұлғайту және қадағалау, нақтылау үшін қолданылады. Сұхбат екі түрге бөлінеді: стандартты ждәне стандартты емес. Стандартты сұхбаттың сауалдары мен олардың реті алдын-ала анықталады, олар барлық сыналушылар үшін бірдей. Зерттеуші сауалнамаларды өзгерте алмайды. Ал стандартты емес сұхбатта, керісінше сауалдарды өзгертуге болады. Әңгімелесу әдісі – жеке тұлғаның психологиялық ерекшеліктерін, мінез-құлқын, қызығушылықтары мен биімділік деңгейін, іс -әрекет түрткілерін талдау арқылы терең тануға мүмкіндік береді. әңгіменің өзі жоспардың еркін құрылуы мен пікірдің алмасуымен ерекшеленеді. әңгімелесу көмегімен зерттелушінің өмір сүру жағдайы, болып жатқан оқығалар мен қоршаған ортаға деген қатынасы, ұмтылыстарымен жетістіктері туралы көптеген мәліметтерді жинақтауға болады. Әңгімелесуді тиімді жүргізу үшін көптеген талаптарды ескеру керек. Әңіме барысында зерттеуші зерттелушімен ашық қарым-қатынас орнатып, эмоциялық реакцияларын еркін көрсетіп, сенімділікпен, өзара түсіністік байқауы керек. Зерттеуші әңгіме барысында мейірімді достық қарым-қатынас ұстанып психологиялық оқшаланумен қарым-қатынас кедергісінің пайда балуына жол бермеуі керек. Қойылған мақсатқа жету үшін, бірінші зерттеушіні қызықтыратын мәселелер туралы сөз қозғап, содан соң зерттеу қажет ететін мәліметтерді алған жөн. Әңгіме басқа әдістер көмегімен алынған мәліметтерді дәлелдеу немесе жоққа шығару үшін жоспарланады. 3.Архивті әдістің материалы ретінде , хаттар, күнделіктер, өмірбаяны, бала шығармашылығын туындылары, қолтаңбалары, және тағы басқалары қолданылады. Американыдқ ғылыми әдебиеттерді архивті деген термин жиі қолданылады. Бұл әдіс те зерттеушінің өзекті мінез-құлқын бақылап өлшемейді.Ол оның күнделікті жазғандарын, еңбек, оқу және шығармашылық іс-әрекет өнімдерін талдайды. Көп жағдайда бұл әдісті іс-әрекет өнімін талдау немесе проксиметрикалық әдіс деп те атайды. Зерттеуші тексті іс-әрекет өнімін әр түрлі мақсатпен зерттеу жүргізеді. Бұл әдіс қатарынабиографиялық әдіс жатады. Бұл шығармашылық тұлға психологиясында қолданылады. Ол әдіс барысында өмір жолдарының ерекшеліктері зерттеледі. Архивті әдістің бір түрі контент анализ. Бұл құжатты талдау қатал талдау және өңделген түрі. жүктеу/скачать 3,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|