3. Ұжымшылдық және топ өмірі. Балаң жастық - өзіне-өзі талдау жасайтын шақ қана емес, сонымен бірге нағыз “ұжымшылдық ” шақ . Кішкентай жеткіншекке ұжымшылдық өмірге қатысқаны, басқалармен бірге болғаны жетіп жатыр . Жоғары класс оқушысы үшін бәрінен маңыздысы құрбы-құрдастарының мұны қабылдауы, топқа өзін қажет сезінуі, онда белгілі бір бедел мен құрметке жетуі. Ұжымдағы статустың төмен болуы, әдетте, барынша алаңдатады; құрдастары онша бағаламайтын жасөспірімдердің жеке басын өзгертуге тырысуы басқалардан гөрі анағұрлым жиі кездеседі.
Социометриялық зерттеулер кластарда біртіндеп белгілі бір поляризация болатынын көрсетті : бір жағынан , неғұрлым танылғандар, ал, екінші жағынан, талдау бәрінен аз түсетіндер сараланады. Осының өзінде бұл статус, әсіресе ұнамаушылық барынша тұрақты болып, көбіне кластан класқа көшіп отырады. Мұның өзі жарыс жағдайын туғызып, көптеген психологиялық проблемалар жасайды. Жағдайы біршама жақсы балаларда да проблемалар туындайды. Кейбіреулері өздерінің беделін жоғары кластарда өздерін ығыр қылып, жеке қаситтеріне үйлеспейтін болып көрінетін рольдерге (мәселен, кластың сайқымазағы) негіздейді. Бірақ жолдастарының күткен үміті жанбаса рольді қалай өзгертуге болады? Басқа рольде өзіне сондай ұнаған әрі бойың үйреніп қалған танымалдылыққа жете аласың ба? Осыдан бұрын жасөспірімдік кезде топтағы өзінің жағдайына көбіне көңіл толмаушылық және өзін-өзі бағалаудың сәйкессіздігі келіп шығады.
