Педагогикалық психология

1. Ғылым әдісі жайында ұғым.

2. Педагогикалық зерттеудің логикасы.

3. Ғылыми зерттеулерге қойылатын талаптар.

Педагогикалық зерттеулер бағыттары бойынша фундаментальды, қолданбалы және өңдеу түрлеріне бөлінеді. Фундаментальды зерттеудің нәтижесінде жалпылама концепциялар пайда болады. Олар педагогиканың теориялық және практикалық жетістіктерін қорытындылайды, педагогикалық модеьдердің болжамын ұсынады. Қолданбалы зерттеулер педагогикалық практиканың кейбір жақтарын терең зерттеуге, оның заңдылықтарын ашуға бағытталған жұмыстар. өңдеулер бұрыннан белгілі теориялық қағидаларды есепке ала отырып, ғылыми-практикалық ұсыныстарды негіздеуге бағытталған жұмыстар.

Педагогикалық зерттеулердің басты көрсеткіштері: өзектілігі, жаңалығы, теориялық және практикалық маңыздылығы.

Ғылыми зерттеудің логикасына сәйкес зерттеудің әдістемесі жасалады. Түрлі әдістерді қолдану арқылы зерттелетін мәселе жан-жақты қарастырылуына мүмкіндік туғызылады.

Педагогикалық зерттеулердің басты принциптері:

1. 
   біртұтастық принципі.
   
2. 
   тұлғалық принципі.
   
3. 
   іс-әрекеттік принципі.
   
4. 
   полисубъектілік принцип.
   
5. 
   культурологиялық принцип.
   
6. 
   этнопедагогикалық принцип.
   
7. 
   антропологиялық принцип.
   

Бірінші кезең – дайындық кезеңі. Міндеттері – республикадағы білім беру жүйесіндегі реформалар бағытымен, мектепте жұмыс жасау үшін белсенді, дербес, шығармашылық ойлауы дамыған түлектерді дайындауға қойылатын талаптармен таныстыру; педагогикалық іздену жұмысына мотивтерін дамыту; мұғалім іс-әрекетінің объектісі ретінде біртұтас педагогикалық үрдісті таныту; ғылыми-педагогикалық зерттеудің кейбір зерттеу әдістерімен таныстыру.

Екінші кезең – шығармашылық кезең. Оның басты міндеті – ьелгіленген зерттеу объектісін кезеңді зерттеу. Кейбір өзгермелі шамаларды зерттеу мақсатында ғылыми-педагогикалық зерттеудің әдістерін меңгеру.

Үшінші кезең – интеграциялау кезеңі. Бұнда теориялық білім практикаға енгізіледі.

Төртінші кезең – бақылау-түзету кезеңі. Бұнда жасалған жұмыстың нәтижесі көрсетіліп, бағаланады.

Әдебиет.

1. Грабарь М.И., Краснянская К.А. Применение математической статистики в педагогических исследованиях. – М., 1977.

2. Загвязинский В.И. Методология и методика педагогического исследования. – М., 2000.

3. Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований. – М., 1982.

4. Ильин В.В., Калинкин А.Г. Природа науки. – М., 1985.

5. Краевский В.В. Методология педагогического исследования. – Самара, 1994.
№6 дәріс тақырыбы: Зерттеу әдістері, зерттеу әдістерін таңдау принциптері

Тірек ұғымдар: ғылыми зерттеу әдісі,, ғылыми зерттеу,эксперимент, бақылау, әңгіме, анкета.

Жоспар

1. 
   Педагогикадағы зерттеулер.
   
2. 
   Педагогикалық тәжірибені зерттеу әдісі.
   
3. 
   Бақылау әдісі.
   
4. 
   Әңгіме. Сұхбат. Анкета.
   
5. 
   Оқушылардың іс-әрекет нәтижелерін және педагогикалық құжаттарды зерттеу.
   

Зерттеу әдістерін үш топқа біріктіреді: педагогикалық тәжірибені зерттеу әдісі, теориялық зерттеу әдісі және математикалық статистикалық әдіс.

Бақылау барысы жазып алынады. Бақылау алдын алы құрылған жоспар, таңдалған обьектілермен жүргізіледі.

Бақылау кезеңдері:

• 
  мақсат-міндеттерін белгілеу (бақылау не үшін жүргізіледі);
  
• 
  обьектіні, пәнді, ситуацияны таңдау (нені бақылау керек);
  
• 
  зерттелетін обьектіге әсері неғұрлым аз және қажетті ақпаратты жинақтауды қамтамасыз ететін бақылау тәсілін таңдау (қалай бақылау керек);
  
• 
  бақыланатын нәрсені тіркеу тәсілін таңдау (жазбаны қандай формада жүргізу керек);
  
• 
  алынған мәліметтерді өңдеу және интерпретациялау (нәтижесі қандай.).
  

Әңгіме, сұхбат, анкета сұрау әдістері болып топтастырылады. Олардың нәтижелілігі сұрақтардың мазмұны мен құрылымына бағынышты. Сұрау әдісінің жоспары – сұрақтар тізімі (сұрау) сұрауды құру кезеңдері:

• 
  алуға қажетті ақпарат сипатын анықтау;
  
• 
  Қойылатын сұрақтар тізімін белгілеу;
  

Экспериментті өткізу кезеңдері:

1. Теориялық (проблемасын, мақсатын обьектісін, пәнін, міндеттерімен гипотезасын белгілеу);

2. Әдістемелік (зерттеу әдістемесін, оның жоспарын, бағдарламасын, әдістерін жасау);

3. Кәдімгі эксперимент- тәжірибелер тізбегін өткізу.

4.Талдау – алынған мәліметтерді сандық және сапалық талдау, интерпретациялау, қорытындылар жасау, практикалық ұсыныстар дайындау.

Аталған әдістерді эмперикалық деп те белгілейді. Олар – ғылыми-педагогикалық фактілерді жинақтау құралы.

Теориялық зерттеу әдісіне теориялық талдау, индуктивті және дидуктивтіәдістер енеді.

Талдау (анализ; грек.analusis- ыдырату, ажырату) – затты, құбылысты, процесті ойлау деңгейінде бөліктерге бөлу. Талдау нақты практикалық іс-әрекетпен жүзеге асырылады.

Индукция – 1) білімнің жеке-жеке пайымдардан жалпы қағидаларға қарай ілгерілеуі. 2)білімнің жалпыдан жалқыға өтуі. Индукция дедукциямен тығыз байланысты.

Дедукция (лат.dedictio-шығару)-білімнің жалпыдан кемірек жалқыға, жекеге қарайқозғалуы, салдардың алғы шарттардан шығарылуы.

Дедукциялық әдіс – жеке ережелер логикалық тұрғыда жалпы ережелерден (аксиомалардан, постулаттардан, ережелерден заңдардан) шығарылатын зерттеу, баяндау әдісі.

Теориялық әдістерге әдебиетті зерттеумен байланысты: библиография құру, реферат, конспект жазу, аннотациялау, цитата жазу.

Математикалық әдістер – педагогикада зерттеу нәтижесінде алынған мәліметтерді өңдеу, сандық көрсеткіштерін белгілеу қажет. Кең таралған түрлері: ранжирлеу, тіркеу, шкалалау.

Статистикалық әдістер – орташа коэффицентін, медиананы құру. Оларды есептеу, шығару үшін арнайы формулалар мен анықтама кестелері бар. Нәтижесі сызба, диаграмма, кесте түрінде көрсетіледі.

Әдебиет.

1. Грабарь М.И., Краснянская К.А. Применение математической статистики в педагогических исследованиях. – М., 1977.

2. Загвязинский В.И. Методология и методика педагогического исследования. – М., 2000.

№7 дәріс тақырыбы: Педагогикадағы мақсат қою

1. Тәрбиенің мақсаты.

2. Тәрбиенің міндеттері.

3. Қазіргі шетел педагогикалық тұжырымдамалары.

Тәрбиенің жалпы және жеке мақсаттарын белгілейді. Жалпы мақсаты - барлық адамдарға тән, қалыптасуы қажет қасиеттерді белгілесе, жеке мақсат тек бір адамды тәрбиелеуде ғана белгіленеді. Дамушы педагогика ғылымы жалпы және жеке мақсаттарды біріктіре қарастырады.

Практикада мақсат - бұл нақты міндеттер жүйесі. Мақсат және міндет өзара тұтастық және бөлік, жүйе және оның компоненттері ретінде байланысты болады. Сондықтан, тәрбиенің мақсатын - тәрбие арқылы шешілетін міндеттер жүйесі деп анықтауға болады.

Мақсат - тәрбие жүйесінің анықтаушы сипаттамасы. Мақсат арқылы тәрбиелік жүйелер бір-бірінен ажыратылады.

Тәрбиенің мақсаты қалай пайда болған? Олардың қалыптасуында көптеген объективті факторлар көрінеді:

• 
  ағзаның физиологиялық жетілу заңдылықтары;
  
• 
  адамдардың психикалық дамуы;
  
• 
  философия, педагогика ғылымдарының жетістіктері;
  
• 
  қоғамдық мәдениеттің дамуы.
  

Педагогиканың тарихы - тәрбиенің мақсатының пайда болуы, дамуы, жүзеге асуы мен жойылудың тізбегі.

Тәрбиенің мақсатын анықтау маңызды себептермен анықталады. Олар:

• 
  Қоғамдық қажеттіліктері. Олар өндіріс тәсілдерімен анықталады, яғни өндірісітік күштердің даму деңгейі мен өндірістік қарым-қатынастар сипаты арқылы.
  

1. 
   Алғашқы қауымдық құрылым
   
2. 
   Құл иеленушілік
   
3. 
   Феодалдық
   
4. 
   Капиталистік
   
5. 
   Посткапиталистік.
   

балалардың бәрі бірдей еңбекке дайындалған; аң аулау, балық аулау,

киім кешек тігу. Бұнда тәрбие адамның өмір сүруін қамтамасыз ету

әрекеттерін үйренумен шектеледі. Мақсаты - адамды тірі қалу тәжірибесімен қаруландыру, яғни күнделікті өмір сүруге қажет білім

және дағды қалыптастыру. Арнайы тәрбиелік ұйымдар болмады, мектептер жаңадан пайда болды.

Құл иеленушілік қоғамда тәрбие мемлекеттің ерекше функциясына

айналады. Тәрбиемен айналысатын арнайы орындар пайда болды. Екі түрлі топтың пайда болуы (құл иеленушілер мен құлдар) тәрбиенің мақсатына өзгерістер енгізді. Ол дуалистік сипатқа ие болды. Құл иеленушілер балаларын тәрбиелеудің мақсаты - оларды өнер, ғылым саласына дайындау, басқа елдерді бағындыру және олардың байлығын тартып алу үшін жаулап алу соғыстарын жүргізуге және өз мемлекетін қорғауға үйрету болды. Ал құлдар балаларының тәрбиесі - оларды қожайының бұйрығын орындауға дайындау. Бұл балаларды бағыну мен бой ұсынушылыққа тәрбиелеген. Өндірістік қарым-қатынастар тәрбиенің мақсатын белгілеп тұр. Таптық бөлінуге сәйкес өмір сүруге дайындық, көзқарастың қалыптасуы мен психологиясының дамуы жүргізілді.

Бұдан басқа тәрбиенің мақсатына мына факторлар әсер етеді:

• 
  ғылыми-техникалық және әлеуметтік прогрестің қарқыны;
  
• 
  қоғамның экономикалық мүмкіншіліктері;
  
• 
  педагогикалық теория мен практикалық даму деңгейі;
  
• 
  оқу-тәрбие ұйымдары, мұғалімдер, тәрбиешілердің мүмкіндіктері.
  

• 
  ғылыми білімнің белгілі-бір бөлігін меңгеру;
  
• 
  ғылыми көзқарасты қалыптастыру;
  
• 
  ақыл-ойдың күшін, қабілеттері мен таланьын дамыту;
  
• 
  танымдық әрекетін дамыту,
  
• 
  танымдық белсенділігін қалыптастыру;
  
• 
  білімін әрдайым жетілдіруге қажеттілігін дамыту.
  

Қоғамға дені сау, еңбек етуге дайын тұлғаны қажет етеді.

Дене тәрбиесінің міндеттері:

• 
  денсаулығын нығайту; дұрыс дене дамуын қамтамасыз ету;
  
• 
  ақыл-ой және дене еңбегін дамыту;
  
• 
  табиғат қозғалғыш қасиеттерді және жетілдіру;
  
• 
  жаңа қозғалыс, еңбекке үйрету;
  
• 
  басты қозғалғыш қаситеттерді (күш, ептілік, шыдамдылық және т. б.) дамыту;
  
• 
  гигиеналық дағдысын қалыптастыру;
  
• 
  құлықтық қасиеттерін (батылдық, турашыл, жауапкершілікті, ұжымшылдық, тәртіптілік) тәрбиелеу;
  
• 
  дене тәрбиесі және спортпен әрдайым шұғылдануға қажеттілігін қалыптастыру;
  
• 
  дені сау, сергек болуға құштарлығын дамыту.
  

«Дене тәрбиесі» сабағы - міндетті пән.

• 
  өндірістік қызметке қызығушылығын қалыптастыру;
  
• 
  техникалық қабілеттерін, жаңа экономикалық ойлауын, іс жүргізудегі білімін дамыту.
  

• 
  құлықтық ұғымдарды, сенімдер, сезімдер, дағды мен әдеттерді қалыптастыру.
  

1. Теориялық білімді қалыптастыруы.

2. Практикалық дағдының қалыптасуы.

1-ші топ эстетикалық құндылықтарға үйретсе, 2-ші топ эстетикалық қызметке белсене араласу міндеттерін шешеді. Міндеттері:

- эстетикалық білім қалыптастыру;

- өткеннің эстетикалық және мәдени мұрасын меңгерту;

- ақиқат шындыққа эстетикалық қарым-қатынасты қалыптастыру;

- эстетикалық сезімдерін дамыту;

- эстетикалық идеалын қалыптастыру.

Практикалық іс-әрекет:

• 
  музыка, би, живописьпен айналысу;
  
• 
  шығармашылық ұйымдарда, тортарда қатысу.
  

1. 
   прагматизм
   
2. 
   неопозитивизм
   
3. 
   экзистенциализм
   
4. 
   неотомизм
   
5. 
   бихевиоризм
   

60-шы жыдары прагматизм құлдырап, оның орнына неопрагматизм келеді. А. Маслоу, А. Кумбс, К. Роджерс, Т. Браммельд, С. Хук және т. б. Басты мәні - тәрбие бұл тұлғаның өзін-өзі бекітуі. Яғни тұлғаның жүріс-тұрысында толық өз беттілік болу керек. Бұнда тұлғаның белсенділігі мен оптимизмі көрінеді.

Ол Платон, Аристотель, Юм, Канттың этикалық идеялары негізінен туындаған. Қазіргі педагогикалық неопозитивизмді «жаңа гуманизм» деп атайды, немесе «сциенцизм» (ағыл. «ғылыми») өкілдері - П. Херс, Дж. Вильсон, Р.С.Питерс, А.Харрис, М.Уорнок, Л.Кольберг және т. б.

Басты идеялары: «рационалдық ойлау», интеллектіні дамыту, тәрбиенің мақсаты - рационалды (ақыл-ойға жеңдіруші! Ойлайтын адамды құрастыру. Олар сезімге емес, логика мен ақылға сенеді. Адамдық «мен» дамуы тиіс.

Экзистенциализм (лат. сөзі existencia - тіршілік ету) - философиялық ағым. Бұнда тұлға - өмірдің жоғарғы құндылығы. Әрбір тұлға - қайталанбас, ұқсамайтын, ерекше. Әрбір адам - өзінің құндылығы бар. Ғалымдардың айтуы бойынша, адам әрдайым жалғыз, оны неғұрлым орта қоршауда. Қоғам адамның құлықтылығына үлкен нұқсан келтіреді, себебі қоғамдық институттар тұлғаның мүмкіншілігін, жүріс-тұрысын шектейді. Адам өзі не әстегісі келсе, соны істейді. Бағдарлама, ешқандай әдіс-тәсіл қажет емес. Басты құрал - өмір, табиғат және интуиция. Экзистенциализм бойынша, тұлғаның табиғатшылығына ұжым зиян келтіреді. Ол адамды «үйіндегі жануарға» айналдырады Адамның көңіл-күйі, сезімі, импульсі, интуициясы - басты. Ал сана, интеллект, логика - екінші орында.

Неотомизм - діни философиялық ілім, негізін қалаушы, атын беруші Фома (Тома) Аквинский (1225 -127 ): өмір құдайының ерігіне бағынышты. Өмір - бұл «құдай санасының» көрінісі. Теология (құдай жайындағы ғылым) - танымның жоғарғы деңгейі. Өмірдің мәнін ғылыммен түсіндіру мүмкін емес. Оны тек «сана үстімен түсінуге болады. Ғылым - табиғи құбылыстарды, дін - рухани идеяларды дәріптейді. Адам - материя мен рухтың бірлігі. Ол бір уақытта индивид және тұлға. Индивид - денесі бір тіршілік иесі. Тұлға - елемейтін жаны бар. Тұлға ретінде ол тек құдайға бағынады.

Бихевиоризм (ағыл. Behavior - мінез-құлық, поведение) технократиялық тәрбиенің психо-педагогикалық концепциясы. Бұл ғылымның соңғы жетістіктеріне негізделген тәрбие. Б.Ф.Скиннер, К.Халл, Э.Толмен, С.Пресси. Басты идея - адамның жүріс-тұрысы - басқарылатын процесс. Бұнда ЭЕМ-нің орны ерекше.

Әдебиет

1. 
   Әбиев Ж., Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.
   
2. 
   Котова И.Б., Шиянов Е.Н. Социализация и воспитание. – Ростов-на Дону. 1997.
   

№8 дәріс тақырыбы: Тұлғаның дамуы, тәрбиеленуі, қалыптасуы мен әлеуметтенуінің өзара қатынасы

1. Жеке тұлға туралы түсінік.

2. Тұлғаның тәрбиеленуі мен қалыптасуы.

1. Тұлға - 1) дербес әрекет жасайтын субъект ретіндегі нақты жеке адам болмысының қайталанбас, ерекше әдісі, адамның қоғамдық өмірінің дара нысаны. тұлғаның мәні нақты индивидтің өзіндік ерекшелігінде, оның әлеуметтік жүйе шеңберіндегі өзімен-өзі болу қабілетінде ашылады;

2) адамдар арасындағы өзінің ұстаным-орнын еркін және жауапкершілікпен анқытайтын, қоғамның өкілі ретіндегі адам. Қоршаған ортамен, қоғамдық және адами қарым-қатынастар жүйесімен, мәдениетпен өзара әрекеттестікте қалыптасады. Адам әлеуметтену процесінде тұлғаға айналады.

Индивид (лат. individuum – бөлінбейтін) – 1) жекелей табиғи тіршілік иесі. Homo sapiens түрінің өкілі филогенездік және онтогенездік дамудың, туа біткен және жүре біткеннің біртұтастығының өнімі, тән сипатты даралық белгілердің иесі ретіндегі адам; 2) адамзат қауымдастығының жеке бір өкілі; табиғи шектелу шеңберінен асып шыққан, құралдарды, белгілерді пайдаланатын және осылар арқылы өзінің мінез-құлқы мен психикалық процестерді меңгеретін әлеуметтік тіршілік иесі. Индивидтің сипаттамалары:

• 
  психофихиологиялық ұйымдасуының тұтастығы;
  
• 
  қоршаған ортамен өзара әрекетестіктегі орнықты тұрақтылығы;
  
• 
  белсенділігі.