ПӘнінің ОҚУ Әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар
жүктеу/скачать 2,04 Mb.
|
Даму стратегиясы
қабілеттілік құндылықтар жиыны жиыны
құрылым жүйе қызметкерлер стиль 1-сурет. Фирма дамуының «7С» үлгісі.
Құрал әдістер жиынтығы – тауарлардың жағдайындағы өзгеру динамикасын жөңдеуге мүмкіндік береді. Баға белгілеу стратегиясының мақсатын: 1.нарық жағдайын түрлендіру 2.сұранысқа бағалау өзгерісінің әсерін төмендету 3.мүмкін бәсекелестерді шектеу Жаңа тауарға баға белгілеу стратегиясы: 1.нарыққа ену стратегиясы 2.«қаймағын алу» стратегиясы
Кәсіпорынның стратегиялық мәселелерін төмендеу бір құралы ретінде Сұраныс, баға белгілеу стратегиясының түрлері: 1.Маркетингтік стратегиясы – тауарын стр, баға, өнімінің нарыққа қозғалысы стр. 2.Қаржы стратегиясы – кәсіпорынның дамуының корпоративті стратегиясын жүзеге асыру үшін қаржылық ресурстарды қалыптастыру және оларды пайдалану бағыттарын анықтау. Қаржы стратегиясы – кәсіпкерлік құрылым (кәсіпорынның активті өсуінде көрінеді) - жинақтау және тұтыну стр. - қарыз стратегия (несие сомасы, несие беру көздері, қайтару мерзімі) - функцион. стратегия және ірі бағдарламаларды қаржыландыру стр. 4. Инновациялық стратегия – шығарылған өнімнің бәсекелік қабілеттілігін көтеруге мүмкіндік беретін кәсіпорынның инновациялық саясаты (қорғану, төтеп беру) Қорғану стратегияс – шығарылған өнімнің өмір сүру циклін тұрақты ұстап тұру, өзінің орнын нарықта сақтап құру позициясы. Төтеп беру стратегиясы - өсім стратегиясын жүзеге асыру бойынша жаңа технологиялық шешімдерді құруға бағытталған. Өндіріс стратегиясы - өнімді шығару көлемінде кәсіпорының қызметінің негізгі бағытын қамтамасыз етеді. Оның 3 негізгі альтернативті стратегиясы бар. - сұранысты толық қанағаттандыру - орташа сұраныс деңгейі бойынша өнім өндіру - төмен сұраныс деңгейі бойынша өнім өндіру Мамандарды басқару стратегиясы – еңбектің тартымдылығын шешу, мотивация персоналды аттестациялау, жұмыс бастылық деңгейін тұрақты ұстап тұру, тиімді жұмыс орындарын құру. Ақпараттандыру стратегиясы – басқарудың жаңа тиімді әдістерін еңгізу (реинжиниринг)
Тақырып 7. Тактикалық жоспарлау Кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың бірі инвестициялық қызмет болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық ресурстары ағымды шығындарды қаржыландыруға және инвестицияларға жұмсалады. Инвестициялық қызметтің негізгі мақсаты, түптеп келгенде, кәсіпкерлік табысқа немесе капитал өсіміне қол жеткізу болып табылады. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес инвестиция дегеніміз – бұл табыс табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынатын ақша қаражаттары, құнды қағаздар, мүліктер, мүліктік құқықтар, басқа да құқықтар болып табылады. Инвестициялар кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және келесідей мәселелерді шешуге мүмкіндік береді: - қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік қызметін кеңейту; - жаңа кәсіпорындарды сатып алу; - бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру. Кәсіпорындар инвестициялық салымдарды әр түрлі нысандарда жүзеге асыра алады, өйткені инвестициялау объектілері де алуан түрлі болып келеді. Инвестициялау объектілері 1.1- суретте көрстетілген.
Инвестицияларды әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады. Инвестициялардың жіктелу белгілері 1.2- суретте берілген. Негізгі жіктеу белгісі ретінде инвестициялау объектілері қарастырылады. Бұл белгісі бойынша инвестициялар нақты (тікелей) және қаржылық (қоржындық) болып бөлінеді. Нақты (тікелей) инвестициялар дегеніміз – бұл табыс алу мақсатында тауарлар өндірумен және қызметтер көрсетумен тікелей байланысты нақты активтерге салынған ақша қаражаттары. Бұл кәсіпорындардың негізгі қорларын ұлғайтуға бағытталған капитал салымдары болып табылады. Нақты инвестициялар негізгі құралдарды қайта құру, кәсіпорындағаы өндірісті кеңейту, техникалық қайта жарақтандыру немесе жаңаландыру арқылы жүзеге асады. Қаржылық (қоржындық) инвестициялар – бұл табыс алу мақсатында құнды қағаздар нысанындағы қаржылық активтерді сатып алу. Бұл құнды қағаздар қоржынын қалыптастыруға бағытталған ақша салымдары болып табылады. Инвестицияларды жіктеудің келесі белгісі – инвестициялау мерзімі. Аталған белгі бойынша инвестициялар қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып жіктеледі. Қысқа мерзімді инвестициялар – бұл бір жылға дейінгі мерзімге салынған ақша салымдары. Әдетте қаржылық инвестициялар қысқа мерзімді болып келеді. Ұзақ мерзімді инвестицилар деп кәсіпорынға бір жылдан артық мерзімдер ішінде қалыпты табыс көзін қамтамасыз ететін жобаларды жүзеге асыруға салынған ақша қаражаттарын айтады. Ұзақ мерзімді инвестициялардың негізгі түріне кәсіпорынның негізгі құралдарын, өндіріс барысын кеңейтуге жұмсалған капитал салымдарын жатқызуға болады. Кәсіпорынның инвестиция барысына қатысу сипатына қарай тікелей және тікелей емес инвестициялар болады. Тікелей инвестициялар жағдайында инвестор-кәсіпорынның капитал салу объектілерін таңдауда тікелей қатысуын түсінуге болады (өзге кәсіпорындардың жарғылық қорына, құнды қағаздардың кейбір түрлеріне капитал салу). Тікелей емес инвестициялар барысында инвестициялау объектілерін таңдау кезінде қаржылық дәнекершілер (брокерлік-дилерлік компаниялар) немесе инвестициялық қорлар қатыса алады. Инвестицияланатын қаражаттардың меншік белгісіне қарай жеке және мемлекеттік инвестицияларды бөліп көрсетуге болады. Жеке инвестициялар жеке тұлғалар мен мемлекеттік меншік нысанындағы емес кәсіпорындардың капитал салымдарын сипаттайды. Мемлекеттік инвестициялар – бұл мемлекеттік кәсіпорындардың, сондай-ақ мемлекеттік бюджеттің және мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың капитал салымдары болып табылады. Инвестициялық қызметті басқару Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына, оның өз бизнес саласындағы өміршеңдігіне айтарлықтай әсер ететіні сөзсіз. Сондықтан да, инвестициялық қызметті басқару кәсіпорындағы қаржы менеджментінің маңызды да жауапты міндеттерінің бірі болып табылады. Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді: - инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару – бұл инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуді, бақылауды және ынталандыруды қажет етеді; - жеке инвестициялық жобаларды басқару – бұл қазіргі заман талаптарына сай әдістер мен басқару техникасын қолдану арқылы инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысын жоспарлауды, ұйымдастыруды және бақылауды қамтиды; - жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару – бұл кәсіпорын тарапынан инвестициялау объектілерін таңдаумен және инвестиция барысын бақылаумен сипатталады.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді нұсқаларын жүзеге асыруға бағытталады. Осы орайда кәсіпорындардың инвестицияларды басқару барысына толығырақтоқтала кетелік (1.3-сурет). Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі – бұл елдегі инвестициялық жағдайды (климатты) талдау. Ол келесідей көрсеткіштерді ескереді: - жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың өндіріс көлемінің динамикасы; - ұлттық табысты бөлудің динамикасы; - мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және ынталандыруы; - инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар нарығының, даму деңгейі. Келесі кезең – кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере отырып, оның инвестициялық қызметінің нақты бағыттарын анықтау. Бұл кезеңде кәсіпорын инвестициялық қызметінің салалық бағытын, сонымен қатар өз қызметінің жекелеген кезеңдеріндегі инвестициялаудың негізгі нысандарын анықтайды. Бұл үшін экономиканың жекелеген салаларының инвестициялық тартымдылығы, яғни олардың конъюнктурасы, осы салалардың өнімдеріне деген сұраныстың динамикасы мен болашағы зерттеледі. Экономика салаларының инвестициялық тартымдылығын зерттеу барысында жүргізілген талдау жұмыстары келесідей маңызды сұрақтарға жауап табуға мүмкіндік береді: - осы саланың елдегі және әлемдегі дамуының тарихи негіздері; - бәсекелестік шарттары – салаға кіру кезіндегі бөгеттердің болуы, саладағы бәсеклестердің өзара қатынастары, солардың өнімі тәріздес тауарлардың пайда болу мүмкіндігі; - өндірушілердің өндірістік қабілеті мен сатып алушылардың төлем қабілеттілігі; - осы салаға байланысты қолданыстағы заңнаманың негіздері. Аталған мәліметтер бойынша осы саладағы кәсіпорындарға инвестициялар салудың тиімділігі мен болашағы туралы қорытындылар қалыптасады. Келесі кезең, яғни инвестициялар салудың нақты объектілерін таңдау, инвестициялық нарықтағы ұсынысты талдаудан басталады. Содан кейін кәсіпорынның инвестициялық қызметінің негізгі бағыттарына және экономикалық стратегиясына сәйкес келетін жекелеген инвестициялық жобалар таңдап алынады. Барлық таңдап алынған инвестициялық объектілер олардың экономикалық тиімділігі жағынан талдауға алынады. Осы талдаудың қорытындысы бойынша инвестициялық жобалар экономикалық тиімділігі (табыстылығы) бойынша сараланып, солардың ішінен неғұрлым үлкен табыс алып келетін жобалар таңдап алынады. Инвестицияларды басқарудың келесі кезеңі – инвестициялардың өтімділігін анықтау. Инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорындар жекелеген инвестициялық объектілер бойынша инвестициялық жағдайдың өзгеруі нәтижесінде болжамдалған табыс мөлшері күрт төмендеп кетуі мүмкін екендігін ескерулері қажет. Сондықтан да барлық өзгерістерді жан-жақты қадағалап, инвестициялық бағдарламадан шығып кету және капиталды қайта инвестициялау туралы шешімдерді қажет уақытында қабылдай білу керек. Осындай жағдайлардың пайда болу мүмкіндігін ескере отырып, әрбір инвестициялық объект бойынша алдын-ала инвестициялардың өтімділігін бағалап, солардың ішінен өтімділік деңгейі жоғары бағаланатын инвестицияларды жүзеге асырған абзал. Инвестицияларды басқарудың тағы да бір өте маңызды кезеңі – инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау және оларды қаржыландыру көздерін іздестіру болып табылады. Бұл кезеңде кәсіпорынның жоспарлы бағыттары бойынша инвестициялық қызметті жүзеге асыруға қажетті қаржылық ресурстардың жалпы көлемі анықталады. Инвестициялық ресурстарға деген мұқтаждықтарға сүйене отырып, оларды қаржыландыру көздері анықталады. Кәсіпорынның меншікті қаражаттары жетіспейтін жағдайда шеттен қаражаттар тарту туралы шешім қабылданады. Жоғарыда аталған шаралардың барлығын жүзеге асырған соң кәсіпорынның инвестициялық қоржыны қалыптасады. Инвестициялық қоржын кәсіпорынның барлық инвестициялық жобаларының жиынтығы болып табылады. Инвестицияларды басқарудың қорытынды кезеңі – инвестициялық тәуекелдерді басқару болып табылады. Бұл кезеңде алдымен кәсіпорын барлық инвестициялық объектілер бойынша кездесуі мүмкін тәуекелдерді анықтап алып, содан кейін осы тәуекелдерді мүмкіндігінше азайтуға байланысты шаралар қолданылады. Кәсіпорынның инвестициялық саясаты Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық саясатымен негізделеді. Инвестициялық саясатты әзірлеу барысына кәсіпорынның басқару аппараты мен қаржы бөлімінің қызметкерлері, сондай-ақ маркетингтік, өндірістік және басқа да бөлімшелердің қызметкерлері қатысады. Бұл өз кезегінде, кәсіпорынның бетке алған инвестициялық бағытының келешекте дұрыс сарында жұмыс істеуіне септігін тигізеді. Кәсіпорындар өзінің инвестициялық қызметі барысында белгілі бір инвестициялық саясатты бетке алады. Кәсіпорынның нвестициялық саясаты дегеніміз – бұл кәсіпорынның өз инвестициялық қызметін тиімді жүзеге асыру арқылы табыс табуға немесе өндіріс көлемін кеңейтуге бағытталған шараларының жиынтығы болып табылады. Кәсіпорынның инвестициялық саясаты капитал салымдарының тиімді объектілерге салынуын, олардың өндіріс барысын сенімді ақша ағындарымен қамтамасыз етуге, нәтижесінде кәсіпорынның жалпы экономикалық қызметінің тиімділігін қамтамасыз етуге арналған. Демек, инвестициялық саясат өз кезегінде кәсіпорынның экономикалық саясатының құрамдас бөлігі болып табылады. Нарықтық қатынастардың дамуы және сонымен байланысты макроэкономикалық саясаттағы өзгерістер кәсіпорындардың инвестициялық саясатына қосымша маңыздылық береді. Айталық, кәсіпорындардың инвестициялық қызмет жөніндегі міндеттері келесідей болуы тиіс: - кәсіпорынның даму стратегиясын анықтау; - өзінің инвестициялық бағдарламасын жасақтау және өзекті инвестициялық жобаларды анықтау; - инвестициялық ресурстардың оңтайлы орналастырылуын қамтамасыз ету; - кәсіпорын экономикасына капитал ағындарын және олардың қажетті объектілерге салынуын қамтамасыз ететін қолайлы инвестициялық жағдай қалыптастыру. Кәсіпорындар аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін өзінің инвестициялық саясатын белгілі принциптерге сүйене отырып жүргізу керек. Кәсіпорынның инвестициялық саясатының әлемдік тәжірибеде қалыптасқан принциптері келесідей: - капитал салымдарын қаржыландыру көздернінің алуан түрлі болуы; - іріктеушілік және ұқыптылық – инвестициялық жобаларды жан-жақты талдау нәтижесінде іріктеп, таңдап алу; - мақсаттылық – инвестициялық бағдарламаның түпкі қажетті нәтижелерді қамтамасыз ету мақсатында бағытталуы; - жүйелілік – инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажетті шаралардың жиынтығын жалпы ұлттық экономиканың даму деңгейімен байланыстыра отырып қалыптастыру; - қамтамасыз етушілік – кез-келген инвестициялық жоба қажетті ресурстардың барлық түрімен (қаржылық, еңбектік, ақпараттық, материалдық)және қажетті мөлшерде қамтамасыз етілуі тиіс; - өтелімділік – салынған қаржы-қаражаттардың барынша үлкен өсіммен қайтарылуы; - инвестициялық белсенділікке ықпал ету мақсатында экономикалық және ұйымдастырушылық құралдарды қолдану. Инвестициялық саясаттың ріктеушілік және ұқыптылық принциптерін жүзеге асыру кәсіпорынның экономикалық өсіміне және жандана түсуіне септігін тигізетін инвестициялық бағыттарды (жобаларды) дұрыс таңдай білуді қажет етеді. Кез-келген кәсіпорын үшін инвестициялық саясатты жүзеге асыру және инвестициялық бағыттарды таңдау келесідей қажеттіліктерді қамтамасыз етуі керек: - өзге кәсіпорындарға немесе жаңа өнімдерге қаражаттар салу мақсатында өзінің өндірістік әлуетін (потенциалын) дамыту; - инвестициялық бағдарламалардың өміршеңдігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекет тарапынан үлкен қолдау көрсетілетін салаларға капитал салу; - бәсекелестік қабілеті жоғары, ішкі және сыртқы нарықтарда үлкен сұранысқа ие болатын өнімдер мен салаларға инвестициялар салу. Қаражаттарды қолайлы экономикалық және техникалық жағдайлар жасай алатын өндірістерге немесе экономика салаларына бағыттаған жөн. Түптеп келгенде, кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мыналарды қамтамасыз етуі тиіс: - нақты және қарыз капитал тарту үшін, инвестициялық белсенділікті арттыру үшін кәсіпорын шеңберінде әкімшілік және экономикалық жағдайлар жасау; - инвестициялық қызметтің тиімділігін қамтамасыз ететін инвестициялық ресурстарды орналастырудың оңтайлы механизмін қалыптастыру; - қарыз капитал тартудың оңтайлы стратегиясын қалыптастыру; - отандық және әлемдік құнды қағаздар, несие, ақша нарықтарына шығуға қолайлы жағдайлар жасау; - барлық инвестициялық жобаларды міндетті түрде тәуелсіз сарапшылар бағалауынан өткізуді ұйымдастыру; инвестициялық жобалар тек экономикалық табысты және салынған капиталдың өтелімділігін қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар сыртқы несие берушілерді (кредиторлар мен инвесторларды) тартудың әлеуметтік және экономикалық тиімділігін де қамтамасыз етуі тиіс; - меншік нысанына қарамастан (мейлі коммерциялық нысандағы объектілерге, мейлі мемлекет меншігіндегі объектілерге болсын), инвестицияларды қорғаудың және сақтандырудың үнемі қолданыста болатын жүйесін қалыптастыру; - елдегі инвестициялық жағдайдың шарттары мен ондағы өзгерістерді үнемі қадағалау және бақылау жүйесін қалыптастыру, қажет кезінде инвестициялық жобаларға тиісті өзгертулер мен түзетулер енгізу.
Инвестициялар - әр түрлі саладағы кәсіпорындарға ұзақ мерзімді капитал салымдары, кәсіпкерлік жобалар, әлуметтік-экономикалық бағдарламалар немесе инновациялық жобалар. Инвестициялар ұзақ мерзімді салымдардан бірнеше уақыттан соң табыс әкеледі деп есептеледі. Инвестиция сөзі латын тілінен аударғанда «жұмылдыру» дегенді білдіреді. Инвестициялар келесі белгілері бойынша бөлінеді: 1. Инвестициялардың түрлері бойынша: ақша құралдары, салымдар, пайлар, акциялар, т.б. құнды қағаздар, жылжитын және жылжымалы мүліктер, авторық құқықтармен, тәжірибемен және басқа да интеллектуалды құндылықтармен байланысты мүліктік құқықтар, табиғи ресурстарды пайдалану құқықтары,т.б. 2. Ақша құралдарын салу объектісі бойынша: 2.1. нақты инвестициялардың материалдық активтерге салынуы; 2.2. материалды емес активтер: лицензиялар, патенттер, тауар белгісі және кадрларды дайындауғакететін шығындар; 2.3. қаржылық инвестициялар: депозиттер, банктік салымдар, құнды қағаздар. 3. Инвестициялық процестерге қатысу сипаты бойынша: 3.1. тікелей инвестициялар, мұнда инвестицияландыру және ақша құралдарын салу объектісін таңдауда инвестордың тікелей қатысуы талап етіледі; 3.2. жанама инвестициялар – бұл ақша құралдарын өз қалауынша неғұрлым тиімді орналастыратын және жұмылдыратын түрлі қаржылық делдалдар арқылы жүзеге асырылады. 4. Инвестицияландыру кезеңі бойынша: 4.1. қысқа мерзімді (1 жылдан аспайды); 4.2. ұзақ мерзімді (1 жылдан жоғары). 5. Меншік түрлері бойынша: 5.1. жеке инвестициялар азаматтардың, мемлекеттік емес нысандағы кәсіпорындардың жеке ақша құралдары; 5.2. мемлекеттік инвестициялар – ол әр түрлі деңгейдегі мемлекеттік бюджеттік көздерінен қаржыландыруды білдіреді. 6. Инвестордың қатысу түрлеріне байланысты: 6.1. қайта құрылған кәсіпорындарға жартылай қатысу немесе шектеулі меншік қоғамына үлестік қатынастар 6.2. инвестор толық иеленетін кәсіпорындар құру; 6.3. жылжымалы және жылжымайтын мүліктерді акция, облигациялар, басқа да құнды қағаздарарқылы алу. 7. Тәуекел дәрежесі бойынша: 7.1. тәуекелсіз инвестициялар, мысалы: бірқатар мемлекеттерде қысқа мерзімді мемлекеттік облигацияларға салымдар салу қауіпсіз деп саналады, ал олар бойынша күтілетін табыстар қауіпсіз салымды анықтайды; 7.2. тәуекелді инвестициялар – бұл инвестициялармен байланысты тәуекел немесе белгісіздік дәрежесі, мысалы: уақыт, салыну объектісі бойынша факторларға тәуелді болып табылады. 8. Ұдайы өндіріс түрлері бойынша: 8.1. жаңа алаңдарда және бастапқы бекітілген жоба бойынша іске асып жатқан жаңа құралдар, кәсіпорындар, ғимараттырдың салынуы; 8.2. шаруашылық жүргізіп отыратын кәсіпорындардың кеңеюі бойынша өндірістік қуаттылықты арттыру мақсаттардағы қаражат салымдары; 8.3. шаруашылық жүргізіп отыратын кәсіпорындарды қайта құру; 8.4. техникалық қайта қамсыздандыру – бұл жекелеген цехтарды, өндірістерді, бөлімшелерді техникалық, экономикалық өндіріс деңгейлерін арттыруға бағытталған іс-шаралар кешеніне қаражат салымдары.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы мен инвестициялық қызметі. Инновациялық жоба. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – бұл кәсіпорынның шаруашылық қызметінде маңызды роль атқаратын, өзіне тән заңдылықтары бар объективті процесс. Инвестициялық процесс кәсіпорынның инвестициялық жоспарын анықтаудан басталады: Кәсіпорынның өмір сүру циклінің сатылары; Жалпы даму стратегиясы; Инвестициялық ресурстардың ішкі және сыртқы нарықтық жағдайлары; Құралдарды салу объектісі ретіндегі кәсіпорынның тартымдылығы. Тиімді немесе озу стратегиясы – бұл жаңа технологиялық шешім қабылдаумен іске асатын және мұндай салымдардың тәуекелділік дәрежесімен айрықшаланатын инновацияларға байланысты стратегиясы. «Инновациялық қызмет туралы» ҚР Заңына сәйкес (3 шілде, 2002 жылы) инновациялық жоба – бұл инновацияларға қол жеткізуге бағытталған ғылыми, ғылыми-техникалық, тәжірибелік-конструкторлық, маркетингтік зерттеулер мен жұмыстар кешенін жүргізу жоспарынан, сондай-ақ техника-экономикалық көрсеткіштерден тұратын құжат. Инновация - өндірістік кәсіпорынның бәсекелік қабілеттілігін көтеру мақсатында, жаңа және жетілдірілген тауар өндіруді ұйымдастыруға бағытталған технологиялық, ғылыми жаңалықтарды енгізу бағытында жүргізілген шаралардың жиынтығын және соның нәтижесінде қол жеткізуге болатын экономикалық және әлеуметтік салдары.
Инновациялық жобалар келесі белгілер бойынша топтастырылады: Жобаны жүзеге асыру кезеңі (ұзақ мерзімді, орта мерзімді, қысқа мерзімді); Инновацияның типтері бойынша (жаңа өнім, жаңа технологиялық процесс, жаңа шикізат көздері, жаңа нарық, басқарудың жаңа құрылымы); Қажеттілік түріне байланысты (жаңа қажеттіліктер, нақты қажеттіліктер); Жобаның мақсаттық сипаты бойынша (аралық, соңғы). Инновациялық жобаларды құру кезеңі: Инновациялық идеяның қалыптасуы; Инновациялық жобаны жоспарлау және оның жүзеге асырылуын бақылау; Инновациялық жобаның аяқталуы. Ішкі пайыздық ставкаларды есептеу. Инфляцияға байланысты ақша құны уақыт өте өзгереді. Әр түрлі кезеңдегі ақша ағымын салыстыру үшін ақша қорларын бағалау әдісі – дисконттау қолданылады. Келешектегі инвестициялардың, табыстардың (инновациялық жобаларды жүзеге асырудан болатын түсімдер) көлемін дисконттау нормасына байланысты болашақ ақша ағымының қазіргі құнын анықтауғамүмкіндік береді: Ін = І б / (1+rd ) t І б – инвестициялар мен табыстардың келешек құны Ін – инвестициялардың қазіргі (ағымдық) құны rd – дисконт ставкасы (нормасы) t – дисконттау кезеңдері (жылдары)
Дисконт ставкасы - әр түрлі уақыт сәттеріне жататын ақша сомасын белгілі бір уақытқа келтіру негізініде дисконттау үшін пайдаланылатын пайыздық ставкасы.
Инвестицияларды салудан түсетін табыстардың келешектегі құны: FV = (1+r)n * PV PV – инвестициялардың немесе табыстардың қазіргі құны. PV = FV / (1+r)n Пайыздық және есептік ставка келесі формуламен есептелінеді: rt = (FV – PV) / PV Тіркеу ставкасы: dt = (FV – PV) / FV Таза келтірілген (ағымдық) құн (MPV) = келешектегі ақша ағынының ағымдық құны – инвестициялауға жұмсалған бастапқы шығындар: MPV = (ΣFV / (1+r)n) – CI CI – инвестициялауға жұмсалған бастапқы шығындар Табыстың ішкі ставкасы (IRR) инвестициялардың тиімділігін бағалау үшін пайдалануды және келесі түрде анықталады IRR=r мұнда MPV=0 Егер IRR>CC, онда жоба қабылданады. CC – капитал бағасы немесе сәйкес қорлар көздері Егер IRR Егер IRR=CC, онда кез келген шешім қабылданады.
Инвестициялық тиімділікті бағалау үшін келтірілген шығындар индексі (PVI) және қайтару мерзімі (t) пайдаланылады. PVI = (ΣFV / (1+r)n ) / CI t = CI / ΣFV / (1+r)n Мысал: Кәсіпорында 600000$ көлемінде қаражат салымдары бойынша инвестициялардың 3 нұсқасын ескеретін «жаңа тауарының өндірісін негіздеу мен ғылыми зерттеу және конструкторлық құрастыру» инновациялық жобасы құрылады. Есепті кезеңдегі жыл бойынша инвестициялық шығындар құрылымы әр түрлі. Есептеу кезеңі 4 жыл. Дисконт нормасы rd = 10%=0,1. Кестедегі берілгендерді пайдаланып нұсқалар бойынша дисконттық сомасын және уақыт факторын ескере отырып инвестициялады жүзеге асыру нұсқаларының ішіндегі тиімдісін анықтау керек.
Шығарылу жолы: І1 = [240/(1+0,1)] + [180/(1+0,1)2] + [120/(1+0,1)3] + [60/(1+0,1)4] = 498,1 І2 = [102/(1+0,1)] + [138/(1+0,1)2] + [156/(1+0,1)3] + [204/(1+0,1)4] = 463,32 І3 = [150/(1+0,1)] + [150/(1+0,1)2] + [150/(1+0,1)3] + [150/(1+0,1)4] = 475,9
ШӨЖ тапсырмалары, түрлері және жүйелері. Күнтізбелік – жоспарлау нормативтері және диспечерлік өндіріс 1) ШӨЖ тапсырмалары, түрлері және жүйелері. Ритмдік өнім шығарудың негізін өндірістік жоспарлаудың өндірістік стратегиясы қалайды. Өндірістік жоспарлауда графикпен жұмыс істеу нормалы өндірістік – шаруашылық қызметпен қамтамасыз етеді және өндірістік жоспарлаудың потенциалын жүзеге асыруға мүмкіншіліктер береді. ШӨЖ құрамы: Күнтізбелік – жоспалаудың прогрессивті нормативтерін жасау; Еңбек заттарының қозғалысы жоспарының графигін жасау; Жұмыс орындарына график жоспарының жеткізілуі; Жоспар графигінің орындалуын бақылау; Цехтардағы ағымдағы жұмыстарды координациялау. ШӨЖ екі түрі бар: цехаралық және цехішілік. Цехаралық: өндірістік бағдарламаларды жасау, жоспарлау, реттеу және бақылау. Цехішілік: өндірістік жоспарлық бағдарламалар және әр бір учаскіге, линияға жоспарлы график, бір айға, тәулікке, ауысымға жоспарлы тапсырыстар жасау, көмекші қызметкерлер жұмыстарына бақылау жүргізу. Күнтізбелік – жоспар нормативінің жүйесі: Жұмыс орыны, линия, өндіріс ритмі; өндіріс темпиратурасы; серия; партия; кезеңдік; өндірістік цикл ұзақтығы. Толассыз сызық тактісі – шығарылатын бұйым уақыты мен толассыз сзықтың соңғы операциясы немесе бірінші операциясы арасындағы уақыт. Такт есептеудің бастапқы ақпараттары: бір жылдық (ай, ауысым) өндірістік тапсырыс; осы кезеңдегі жұмыс уақытының жоспарлы қоры; жоспарлы операциялық технологиялық жоғалтылымдар; Ритм – толассыз линияда уақыт бірлігінде шығатын бұйымдар саны. Бөлім – тоқтаусыз өндіріс процесін қамтамасыз ететуге арналған өндіріс материалдарының запасы (қоры). Келесі бөлімше түрлерінен тұрады:
технологиялық; транспорттық; резевтік; операция аралық айналым. Синхронизация – толассыз линия тактісіне сәйкес технологиялық процесс операцияларының ұзақтығын түзету процесі. Операцияның орындалу ұзақтығы тактіге тең немесе одан қысқы болуы тиіс. Синхронизация әдісі: операцияны дифференциялау; операцияны концентрациялау; қосымша жабдықтарды орнату; жабдықтардың жұмысын интенсификациялау; прогрессивті құралдарды қолдану, жұмыс орындарына қызмет көрсетулерді жақсарту және т.б. Шұғыл диспечерлік жоспарлау: өндіріс жоспар графигінің орындалуын үздіксіз қадағалау; қосымша цехтардың жұмыстарын координациялау; уақыт тәртібінің бұзылуын жою. фирманың ұйымдастырушылық құрылымы; басқарумен байланысты емес жұмысшы күші; АУП; фирманың кадрлық саясаты. Тақырып 8. Бизнес жоспарлау
2. Бизнес жоспарлаудың құрылымы.
1. «Бизнес» сөзі табыс әкелетін кез келген іс, қызмет. Бизнес сөзі кәсіпкер түсінігінің синонимі түрінде қарастырылады. Бизнес – бұл нарық қатысушылары арасындағы қарым-қатынастар жиынтығы: кәсіпкерлер, өнім тұтынушлары, жұмысшылар, мемлекеттік органдар. Бизнес жоспар - бұл қандай да бір коммерциялық жобаны жүзеге асыру және жаңа кәсіпорындарды құру үшін жүргізуге қажетті іс-әрекеттердің негізделуін білдіретін құжат. Бизнес –жоспар 3-5 жылға жасалады. Бизнес жоспар жасау келесі сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік береді: 1. істі қалай дұрыс бастау қажет? 2. өндірісті қалай тиімді ұйымдастыру қажет? 3. алғашқы табыстар қашан алынады? 4. қай мерзімде кредиторлармен есеп айырылысу қажетҮ 5. мүмкін болатын тәуекелді қалай төмендету қажетҮ Бизнес жоспар - жаңа өндірістік қуат құру арқылы өндірісті жаңарту ғылыми-техникалық қайта қамтамасыз ету негізінде жаңа өнімді шығаруды жүзеге асыру үшін сырттан қаржы көздерін тарту мен байланысты инвестициялық шешімдерді негіздеуде қолданады. Бизнес-жоспар термині 90 жылдардың басында қолданыла бастады, ол кезде еліміз экономиканың қайта құрылу дәуіріне енді және заманның өзі нарықтық жағдайлардағы кәсіпорынды басқару қағидаларын өзгертуді талап етті. Бизнес жоспарлаудың 5 қызметі бар: 1. Бизнес стратегиясын құру үшін, оны пайдалану мүмкіндігіне байланысты. 2. Жоспарлау - жаңа бағыттағы қызметтердің даму мүмкіндігін бағалауға, фирма ішіндегі үрдістерді бақылауға мүмкіндік береді. 3. Ақша ресурстарын - (ссуда, несие, займ) тартуға мүмкіндік береді. 4. Өндіріске меншікті капиталын немесе қолданыстағы технологияларын енгізуге қалауы бар мүмкін серіктес компанияның жоспарын жүзеге асыруға мүмкіндік береді. 5. Барлық қызметкерлерді бизнес-жоспар құруға қатыстыра отырып, келешекте атқарылатын іс-шараларының ақпараттандырылуын жақсартуға, мақсатқа жетуге ынталандыруға мүмкіндік береді.
2. Теория мен тәжірибеде бизнес-жоспардың қатаң регламенттелген құрылымы жоқ. Ол орындалатын қызметтерге сәйкес әртүрлі болуы мүмкін: бірі-жаңадан іс бастаған кәсіпкерлер үшін, екіншісі- жұмыс істеп тұрған кәсіпорын үшін. Бизнес жоспарлаудың бөлімдері: 1. Фирма мүмкіндіктері (резюме); 2. Тауарлар түрлері (қызмет көрсетушілер); 3. Тауар (қызмет өткізу нарығы); 4. Өткізу нарығындағы бәсекелестер; 5. Маркетингтік жоспары; 6. Өндірістік жоспары; 7. Ұйымдастырушылық жоспар; 8. Заңдық жоспар; 9. Қаржылық жоспар; 10. Қаржыландыру стратегиясы. Шетелдік бизнес-жоспар құрушылар, осы бөлімдермен қатар инвестициялық жоспарды енгізген. Бизнес-жоспар жасаушылардың алдында тұрған негізгі міндет-инвесторларды тарту болып табылады. Қандай жағдайда да мақсат бір-жобаның қаржылық тиімділігін дәлелдеу керек, яғни жобаға салынған ақшалар күтілетін пайданы алып келетіндігін дәлеледеу керек. 1. Резюме - барлық бөлімдердің қорытындыларынан тұру керек (жобаның мәні, мақсаттар мен міндеттерді шешу мүмкіндік тиімділігі, мақсатқа жету кәсіпорын дамуын қаржыландыру көздері, жобаны инвестициядан түсетін табыстар, сату көлемі, шығындар, пайда нормасы, капитал салымдары мен инвестициялық қаржыларды өтеу мерзімдері). 2. Бұл бөлімде - сапасы, бағасы, тауарлық, бәсекеге қабілеті бойынша бұйымнан нарықта сатылатын тауардан тиімді айырмашылықтары беріледі. 3. Шығарған өнімінің қандай нарыққа негізделген (ішкі, сыртқы, аралас). 4. Бәсекелестер бойынша сыртқы, ішкі саясат, технология. 5. Жарнамалар, өткізу жүйесі, баға белгілеу, әр түрлі жеңілдіктер, сатуда кепілдіктер, жеткізу бөлімі. 6. Мұнда шикізатқа, материалдарға, техникаға қажеттіліктер анықталады, өндірістік қуаттылық анықталады. 7. Ұйымдық өндірістік құрылым кадрға деген қажеттіліктер еңбекақы төлеу жүйесі қарастырылады. 8. Кәсіпорынның ұйымдық құқықтық нормасы (құқықтық статусы, меншік нысаны, кәсіпорын түрі). 9. Инвестициялық көлемі, қаржыландыру көздері, қаржы құралдарын тарту шарты анықталады. 10. Инвестициялық шығындар капитал үлесі пайдалану және өткізу шығындары, табыстар, салықтар, қарыз (несие) құралдарын қайтару құралы мен мерзімі, өнім рентабельділігі, пайда деңгейі.
2. Бизнес жоспардың құрылымы мен құрамы. Бизнес жоспарл құрылымы: - Мұқабалық бет. - Аннотация. - Құпиялылық туралы меморандум. - Мазмұны.
Мұқабалық бетте: - Жоба аты; - Жоспарды дайындау орны; - Жоба авторлары, кәсіпорын аты және мекен-жайы, телефоны; - Құрылтайшылардың аты, мекен-жайлары; - Бизнес-жоспардың белгіленуі мен оның пайдаланушылары. Мұқабалық бетте сонымен қатар конфиденциалдық меморандумы жазылады. Мұқабалық беттен кейін мазмұны (беттері көрсетілген). Бизнес-жоспар аннотацияны құрауы мүмкін (0,5-2 бет). Аннотация келесі түрде дайындалады: 1. кәсіпорын; 2. адрес; 3. телефон, факс; 4. кәсіпорын жетекшісі; 5. жобаның мәні, жүзеге асыру орны; 6. нәтижесі; 7. қажетті қаржылық ресурстар; 8. жобаның қайтарымдылық мерзімі; 9. күтілетін орташа жылдық пайда; 10. инвесторлардың қатысу шарттары; 11. инвестицияларды қайтару бойынша кепілдіктер.
Кілтті (ключевой) сұрақ – сіздің бизнесіңіздің тұжырымдамасы неде? (2-4 бет) Ұйымның бизнесінің тарихы. Бұл бөлімде қарастырылатын сұрақтар: 1. Кәсіпорынның тарихы немесе жаңа кәсіпорынды ұйымдастыру жөніндегі ұсыныстар; 2. Сіздің кәсіпорыныңыз бизнестің қай түрімен айнылысады; 3. Орналасуы; 4. Бизнесті жүзеге асыру саласының қазіргі жағдайы; 5. Кәсіпорынның имиджі қандай? 6. Ұсынылған бизнестің негізгі проблемалары; 7. Бизнесті ұйымдастыруға, шешім қабылдауға қандай жағдайлар әсер етеді? 8. Бизнестің мақсаты.
SWOT – талдау жүргізеді. Стратегиялар (тұрақтылық, өсім, қысқару).
Бизнесті сипаттау. Негізгі қарастыратын сұрақтар: 1. Өнімді сипаттау (қызмет); 2. Бизнес объектілерін бағалау, негізгі сипаттамалары; 3. Сандық талдау; 4. Тапсырыс берушінің пайданы арттыру жолдары; 5. Материалды емес түсімдер (дизайнды жақсарту, адам өмірі мен денсаулығы үшін қауіпсіздік); 6. Өнім уникалдылығы; 7. Технология ерекшеліктері; 8. Берілген тауар (қызмет) заң талаптарына қаншалықты жауап береді; 9. Қандай нарықта, қалай сатылады; 10. Сіздің өніміңіздің құқықтық қорғалуы (патенттер, лицензиялар); 11. Қандай бағамен, қандай өндірістік шығындар жұмсау қажет, әрбір тауар бірлігі үшін сату қанша пайда әкеледі; 12. Тауарлардың (қызметтер) негізгі техникалық-экономикаалық көрсеткіштері; 13. Фирмалық маркасы; 14. Тауарға сұранысты болжау және тауардың даму мүмкіндігі.
Бизнес-жоспар (б-ж) жоспарлау қызметінің дербес түрі ретінде. Бизнес-жоспарды құрастырудығы мақсаттар мен міндеттер. ТЭО маңызы мен кезеңдері. Б-ж құрлымы және б-ж-дың кезеңдері. 1. Б-ж. – бұл қойылған мақсатқа жетуге бағытталған уақыт пен кеңістік бойынша өзара байланысқан және мақсаттар мен ресурстар бойынша келісілген шаралар мен әрекеттер жүйесі. Б-ж құрудың мақсаты –фирма қызыметіне негізделген баға беру, болашаққа жоспарлау, яғни нарық сұранысына және қолда бар ресурстарға қарай фирма қызыметін болжау және жоспарлау. Б-ж. құрудағы міндеттер:
келешектегі өткізу нарығының сыйымдылығы мен болашағын зерттеу; мақсатқа жетуге кеткен шығындарды бағалау, шығындар мен бағаларды бәсекелестердің шығындары мен бағаларын сәйкестендіру; мүмкін тәуекелді анықтау; фирманың қазіргі заманғы математикалық және қаржылық жағдайын бағалауға болатын көрсеткіштерді анықтау. Б-ж СЖ басты элементтердің бірі болып табылады. Бизнес-жоспарда фирма стратегиясы көрсетіледі, ол 3 көзқараста сипатталады: Стратегияны (С.) СХЦ рамкаларында жоспарлау; Істеп тұрған іскер бірліктері үшін жаңа бизнес түрлерінің немесе жаңа орталарының даму стратегиялары. Іскерлік процестердің реинжиниринг рамкаларында толық қайта құрылуы. Бизнес-жоспардың СЖ негізгі айырмашылығы: Бизнес-жоспар жалпы мақсаттар кешенінен тек қана бір немесе бірнеше мақсаттарды қоса алады; жоспарлау жиегі бойынша; бизнес-жоспарда функционалды құраушылар көп. ТЭО маңызы мен кезеңдері. Өндірістік технико-экономикалық зерттеулерді дайындау пособиесі ТЭО өткізу бойынша толық нұсқау болып табылады. Ірі жобалар үшін ТЭО бірнеше этап бойынша өтеді: Қатал (алдын ала) ТЭО Толық ТЭО. ТЭО мазмұны ЮНИДО пособиесі бойынша: Жалпы бастапқы мәліметтер к/о нарығы мен қуаттылығы Өндірістің математикалық факторлары к/о орналасуы Жобалы-конструкторлық құжатнама к/о ұйымдастыру және накладталған шығындар Еңбек ресурстары Жобаны жүзеге асыру мерзімдерін жоспарлау Жобаның қаржы-экономикалық бағасы (1. жалпы инвистициялар, 2. жобның қаржылық жағдайы, 3. өндірістік шығындар, 4. ақша ағымдарының кестесі, 5. жобаның қаржы-экономикалық көрсеткіштері, 6. жобаның тиімділігі жаңа құрылғандар үшін, 7. жобаның қортушы ТЭК) ТЭО толық негізгі шешімдерін қортатын баяндама-бағасы өтетін бағалау және шешім қабылдау кезеңі. Б-ж құрлымы және б-ж-дың кезеңдері. Қазіргі заманғы жағдайда жоспарлаудың негізгі құралы бизнес-жоспар болып табылады. Ол кәсіпорынның даму стратегиясын өндеуге, оның қызметін жоспарлауға, салымдарды тартуға, сондай-ақ потенциалды серіктестерді табуға мүмкіндік береді. Ол анықтылық, ықшамды, сенімді және жарнамалық тартымды болуы тиіс. Бизнес-жоспарлаудың кезеңдері: Ақпарат көздерін анықтау; Бизнес-жоспарды құрудың мақсатын анықтау Бизнес-жоспарды мақсатты оқушыларды дәл анықтау Бизнес-жоспардың жалпы құрлымын анықтау Бизнес-жоспардың әрбір айқындалған бөлімдерін дайындау үшін ақпаратты жинау Бизнес-жоспарды өзі жазу Бизнес-жоспарлаудың кезеңдерін дұрыс жүзеге асыру іскердік жоспарлаудың келесі қызыметтерін іске асыруға көмектеседі: перспективалы кезеңге фирма дамуының бас стратегиясының жалпы концепциясын құру жалпы жоспарлау, фирманың негізгі қызметінің дамуын бағалауға және бақылауға мүмкіндік береді фирма жоспарларын жүзеге асыруға потенциалды серіктестерді тарту; Типтік формасы (бизнес-жоспардың құрылымы): Титульді бет Резюме К/о және саланың сипаттамасы Тұтынушылар, клиентурасы Өнімдері мен қызмет көрсетулердің сипаттамасы Маркетиг жоспары Өндірістік жоспар Ұйымдастырушылық жоспар Қаржылық жоспар Жобаның бағыттылығы мен нәтижелігі Тәуекелдер мен кепілдіктер Қосымшалар Типтік формасы (басқа нұсқасы) титульды бет, онда ұсыныс мәні, кәсіпорынның атауы мен мекенжайы, байланыс түры, жобаның жалпы құны, мәліметтерді сыртқа шығаруға болмайтынына нұсқау болуы тиіс; Мазмұны; 3) сипаттама; 4) өнім және қызмет көрсету; 5) нарықты талдау; 6) маркетинг; 7) өндіріс; 8) кәсіпорын; 9) қаржылық жоспар; 10) жобаның нәтижелігі; 11) тәуекел және сақтандыру; 12) қосымша. Бизнес – жоспарлауда: S – нақты мақсаттар; M – өлшемелі; А – актуальды; R – нақтылы; T – бақыланатын. Тақырып 9. Өндірісті жоспарлау және өнімді өткізу
Кәсіпорынның өндірістік жоспарының мазмұны Өндірістік жоспардың көрсеткіштері Кәсіпорынның өндірістік қуатын жоспарлау Тауарлар мен қызметтерді сату жоспарын құру Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын құру 1 СҰРАҚ Өнімнің өндірісі және оны сатуды жоспарлау, кәсіпорынның әлеуметтік экономикалық дамуының кешенді жоспарының басты мәселесі болып табылады. Өнім, тауар, қызмет, өндірістік жоспарлау, тұтынушылардың нақты қажеттіліктерін қанағаттандыру фирма дамуының стратегиясын құру мен маркетингтік зерттеулер жүргізу мен басқа қажетті өнімді жобалаумен өнімді өндіру мен өткізуді ұйымдастырудың басқа ішкі шаруашылық қызметтермен тығыз байланысты болуы қажет. Кәсіпорын бөлімшелері өздерінің атқаратын функцияларына байланысты жұмыстарды жоспарлау кезінде келесі стратегиялық және тактикалық мәселелерге жетуге бағытталуы тиіс. маркетинг (тауар, өткізу, жарнама) өндіріс қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қолдағы өндірістік мүмкіндіктерді толық пайдалану, тауарлардың жоғарғы сапасын қамтамасыз ету және белгілі бір өнімді дайындау және сатуға кететін шығындардың төмендеуі. жобалау – б.қ. өнім құру, жаңалық ашу, еңгізу, технологиялық процестерді жетілдіру, өнім және жұмыс сапасының көрсеткіштерін жақсарту. ресурстардың едәуір қорларын сақтау. Материалдарды жоғары сапасымен, төмендету бағамен, көптеген партиямен атын алу. қаржы, жоспарланған бюджет шегінде кәсіпорынның қызмет етуі, пайдалы өнімге бағытталуы, несиені бақылау, фирма үшін қарыз, заем құнын төмендету. кәсіпорынның барлық қызметі бойынша есептілікті стандарттау, өндіріс шығындарын детальдау, коммерциялық мәмілелердің кунификациясы кәсіпорынның сандық және ресурстарды жабдықтаушылау, және тауарды тұтынушылардың теріс әрекеттерінен стратегияны қорғауды қамтамасыз ету. Өнім өндірісімен өткізуді жоспарлау – бұл жақын және болашақ перспективалардағы нарықтың қажеттіліктерін алдын ала көру бойынша жылдық жоспардың негізгі көрсеткіштерін құру және орындау процессі. Әрбір кәсіпорынның өндірістік жылдық жоспары келесі жоспарлы көрсеткіштерін өзара байланысты жүйесін құрайды. 1. Жоспарлы кезеңдегі фирма және оның жеке бөлімшелерінің өндірістік қызметтерінің негізгі мақсаты. 2. Барлық тауар номенклатурасы бойынша сапалы және сандық көрсеткіштердің нақты айқындай отырып, өнім өндірісінің көлемімен негізгі мақсаты. 3. Жылдық өндіріс көлемі мен кәсіпорынның цех бөлімшенің сәйкестігінің есебі сұраныс пен ұсыныс тепе теңдігі. 4. Кәсіпорынның оның бөлімшелерінің жылдық өндірістік бағдарламасына ресурстардың қажеттіліктерін анықтау, жартылай фабрикаттар мен жинақтаушы бұйымдар балансының есебі. 5. Жоспарлы жұм-ы негізгі цехтар (нарықтың тапсырысты орындаушылар) бойынша бөлу, дайындау мерзімі мен өнімді нарыққа жеткізу бойынша бөлу. 6. жоспарлы көрсеткіштерге жету құралдары мен әдістерін таңдау 7. жоспарлы тауарлар (өнім, қызмет) өндірісін ұйымдастыру әдісімен нысанын негіздеу, өндіріс және өткізу жоспарының орындалуына бақылау жасау.
Өндірістік жоспардың негізгі көрсеткіштері: 1. өнімге сұраныс пен өндіріс көлемі. 2. ұсыныс шамасы мен кәсіпорынның өндірістік қуаты. 3. шығындар мен өнімнің бағасы. 4. ресурстар мен инвестицияға мұқтаждықтар 5. сату көлемі мен жалпы табыс т.б. Баға мен сұраныс байланысын сипаттайтын негізгі көрсеткіш – икемділік деп атайды. Яғни, бір шаманың 2 әсерінен өзгерісін көрсетеді. Формуласы: Эц = Эц – баға икемділігі С – сұраныстың өзгеру пайызы Ц – баға өзгерісінің өзгеру пайызы. Бұл жоспарлы кезеңдегі өндірілген өнім саны мен номенклатурасын сипаттайды. Сондықтан жылдық, тоқсандық, айлық өндіріс көлемін ажыратуға болады. Шығыстар өнімнің жоспарлы номенклатурасы сұраныс пен ұсыныс тепе теңдігін, сондай ақ өндірілімнің жылдық көлемінің өндірістік қуатқа сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Жаңа бәсекеге қабілетті өнім өндірісті жоспарлау барлық кәсіпорындармен фирмаға жоғары табиғатты қамтамасыз етуі қажет. Бұл әрбір кәсіпорындар өнім өндірумен сатуды ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлау, шығындарға тауар номенклатурасын жаңарту жоспарлы көрсеткіштерді пайдалануды кеңейту бағалау немесе экономикалық көрсеткіштерін ұзақ, қысқа мерзімді болады.
Сату жоспары өнім өндірісі мен оны өткізуге кететін шығындардың жалпы шаруашылық және ішкі фирмашілік сметасын құру үшін негіз болып табылады.
Сурет 1. Өнімді сату жоспарының өзара әрекет ету механизмі. \\ Жоспарлы кезеңдегі сату көлемі (Ппр ), өнімнің орташа тәуліктің өндірілімнің (Вс), уақыт кезеңіне (Тпер) көбейтіндісімен анықталады. Өндірістік қуаты жоспарлау процесінің соңғы кезеңі - оны пайдалану коэфицентің анықтау Км = Nғ /Mср
Mср – орташа жылдық қуат
Кәсіпорынның орташа жылдық қуатын анықтау формуласы Мср= М вх +
М вх – жыл басындағы өндірістік қуат, дана МВВ – жыл ішінде еңгізілген өндірістік қуат, дана Мвыб – жыл ішінде шығарылған өндірістік қуат, данаtT tвв – қуаты іске қосудағы айлар саны tвыб – қуаты шығару сәтінен бастап, жыл соңына дейінгі айлар саны
Сату жоспарының құрудың қорытынды сатысында тауардың массалық жалпы қозғалыс бағдарламасы қойма мен көлік қозғалысының схемасы тиімді құрылады, тауарларды өткізуге дайындау графигі күнтізбелік жоспарлары жасалады. Өнімді сатуды дұрыс жоспарлау әрбір кәсіпорындарда келесі өндірістік шаруашылық және қаржылық экономикалық мәселелерді кешенді шешуді қамтамасыз етеді: Мерзіміне байланысты өндірістік тапсырыстарды уақытылы орындау Қолда бар материалдарды, еңбек ресурстарын тиімді пайдалану. Материалдарды қорларды азайту және оның айналымдылығын тездету. Әртүрлі көлік құралдармен тасмалды оптималды бөлу Жұмыстың орындалу және тұтынушыға қызмет ету сапасын арттыру. Тауар қозғалысын жоспарлау дегеніміз – тасмалдау, сақтау және мәмілелер жасауды құрайтын өндірушілерді тұтынушыларға меншіктің тауар немесе қызмет көрсетуге өтуі мен қозғалысына қатысты жоспарлы басқарушылық шешімдерді жүйелі түрде қабылдау. Тауар немесе дайын өткізудің 2 түрі бар: тікелей байланысты. Бұл алдын ала белгілі нарықта жұмыс істейді, мұнда өнімді шығару алдын ала жүргізілген келісім шарттар негізінде тұтынушылардың тапсырыстары бойынша орындалады. Еркін нарық. Бұл сатып алушының алдын ала анықталған талаптары, мұқтаждықтары негіздері емес, еркін нарықта жүргізіледі. Есеп 2 Өткізілген өнім көлемін келесі мәліметтерді пайдаланып, анықтау қажет. Кесте 1 Өткізілген өнім көлемін анықтау үшін мәліметтер.
РП =(9000+3000+9375+1800)+205+350+(850-1200)=23175+555+350= =23380 мың тг
Есеп 1 Есепті кезеңде кәсіпорын 3000 мың тг. өнім дайындады. Оның бір бөлігі ішкі тұтымға жұмсалды. Ол мәні 850 мың тг. Бір жылдағы аяқталмаған өндіріс 105 мың тг. төмендеді. Қосымша басқа бұйымдарға 200 мың тг. суммасында өнеркәсіптік сипаттағы қызметтер көрсеткіштерді және басқа ұйымдарға өткізілген жартылай фабрикаттар соммасы 380000 тг. Анықтау керек өткізілген өнім көлемі мен оның есепті кезеңдегі өсімі, егер өткен жылы өткізілген өнім көлемі 2500 мың тг. Құраса (3000-850)-105+(380000+200000)/2500*100%=105% , 5% өсті.
Өндірістік бағдарлама бизнес жоспар бөлімінің бірі болып табылады. Мұнда натуралды және құндық мәндегі өндірістің жоспарлы көлемі беріледі. Өндірістік бағдарламаны құру үшін негіздеме ретінде өнімді шығарудың перспективті жоспары табылады. Бұл – кәсіпорынның провелі оның бөлімдері және дамуына байланысты өнімді өткізу және нарық құрылымын зерттеу нәтижелері бойынша құрылады. Өндірістік бағдарламада кәсіпорын бойынша жалпы және негізгі цехтары бойынша ай, тоқсан бойынша бөлініп жасалады. Сандық көрсеткіштері өнімнің мемлекет стандарттарға немесе тапсырыс берушінің техникалық шарттарына сәйкес бекітіледі, оның өндірістік техникалық немесе эксплотациялық сапасын сипаттайды. Өндірістік техникалық сапасы көрсеткіштер жатады: 1. материал сыйымдылығы 2. еңбек сыйымдылығы 3. дәлдік 4. қуаттылық 5. қор сиымдылық т.б Эксплотациялық сапасына еңбек өнімділігі пайдалы әрекет ету коэфиценті, ұзақ мерзімділігі және жұмысқа сыйымдылығы. Сандық көрсеткіштері өткізілген өнім көлемі, тауарлы өнім көлемі, жалпы өнім көлемі т.б Өндірістік бағдарламаны жоспарлау тәжірибесінде шығарылған өнім көлемін өлшеудің 3 әдісі бар:
натуралды (км,дана) еңбек (сағат) құндық өлшеуіштері Тауарлы өнім –бұл толығымен дайындалған жіберуге дайын өнім құны. Тауар өнім көлемі келесі формуламен анықталады:
ТП=Ттп– Тк +Тф + Ту + Тпф Ттп – дайын өнімдер құны (жинақтаушы) Тпф – жартылай фабрикаттар құны Тк – капиталды (күрделі) құрылыс және өнеркәсіптік емес шаруашылыққа жіберілетін өнім мен жартылай фабрикат құны. Тф – берілген кәсіпорынның НҚ кіретін меншікті өндірісіне тағайындалған құрал жабдықтар, инструменттер құны Ту – тапсырыстар бойынша орындалған өндірісітегі сипаттағы қызметтер мен жұмыстар құны. Мысалы, кәсіпорынның негізгі цехы 1 млн 400 мың тг. өнім дайындады. Оның ішінде ішкі өндіріс қажеттіліктерге 100000 тг. өнім жұмсалды. Қосымша цехтар бойынша сату үшін 120000 тг. көлемінде өнім өндіріледі, 200000 тг. соммасы келісім шарт бойынша жөңдеу жұмыстары орындалды. Анықтау керек кәсіпорынның тауарлы өнім көлемі. Шешімі: Тп = (140000-100000 )+120 000+ 200 000=1620000 тг.
ВП = ТП +(НПк - НПн) + (Ик - Ин)
НПк , НПн – кезеннің басы және кезең соңындағы аяқталмаған өндірістің қалдық құны Ик ,Ин – кезең басы мен кезең соңына сәйкес меншікті дайындалған арнайы тағайындалған құралдардың қалдық құны. Мысалы, жыл бойы кәсіпорын 1200 тг. Бағасы бойынша 450 құрал және бағасы 2100 тг., болатын 500 құрал шығарды. Жыл басында өндірістің қалдығы 520000 тг. Ал жыл соңында 290000 тг. Табу керек: жалпы өндіріс көлемін? Шешімі: ВП = (1200*450)+(2100*500)+(320000-290000)=1560000 тг.
Өткізілген өнім көлемі – кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің нәтижелерін бағалауға мүмкіндіктерін беретін көрсеткіш: РП = ТП + (Он - О к)
Он , О к – жылдың басы мен соңындағы өткізілетін өнім қалдықтарының құны. Мысалы., А бұйымы натуралды мәндегі жылдық шығарылым көлемі 6500 дана, Б 7300, В 6000, Г 4000. 1 өнім бірлігіне белгіленген көтерме бағасы: А 100 тг
Б 1800 тг. В 1200 тг. Г 900 тг. Жоспарлы кезең басындағы кәсіпорын қоймасындағы дайын өнім қалдығы 2 млн 530 мың тг. Тұтынушыға жіберілген, бірақ есепті кезеңде төлембеген дайын өнім құны 1 млн 700 мың. Жыл соңындағы өткізілмеген өнім қалдықтары 4 млн 880 мың тг. Шешімі: РП = ТП + (Он - О к) (6500*100+7300*1800+6000*1200+4000*900)=550000+2530000+1700000-480000=23840000 Өндірістік жоспар Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын құруға кешенді қадам жасау Өндірістік қуатты жоспарлау Ресурстарға қажеттілікті және өзіндік құнды жоспарлау Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын құруға кешенді қадам жасау Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы келесі ретте құрылады: Фирма нарықты зерттеу жұмыстарын жүзеге асырады, нарықтағы тауар позициясын, мүмкін сұранысын және сату көлемін анықтайды. Мүмкін сату көлемі негізінде өнімді өткізу көлемі анықталады. Тауарлық өнім көлемін жоспарлайды. Жалпы өнім көлемін анықтайды. Мүмкін өнімді шығару көлемін қолда бар материалдық, қаржылық және басқа ресурстармен сәйкестендіру. Өндірістік бағдарлама фирманың келесі мақсаттарының келісімі болып табылады: Жоғары пайда алу; Нақты қаржылық және басқа ресурстық мүмкіндіктерді есептеу; Өткізу нарығын мүмкін толық қанағатандыру; өндірістік шығындарды максималды төмендету, сонымен қатар жабдықтарды максималды мүмкін еңгізу. Демек, нақты өндірістік бағдарламаны құру кезінде нарыққа өнімді жеткізу мерзімдері мен көлемін және өндірістік қуаттарды максималды бірқалыпты енгізілуін ескеру қажет. Сәйкесінше өндірістік бағдарлама негізінде кәсіпорынның кешенді жоспарының басқа бөлімдерін құрастыру қажет (33 сурет). 
33 сурет. Өндірістік бағдарламаның басқа жоспарлармен байланысы. Өндірістік бағдарлама құрамында өндіріс бойынша және көлемдік көрсеткіштер, номенклатура, ассортимент және сапа бойынша өнімді өткізу мәліметтері болады. Жоғарыда көрсетілгендей жоспарды ықшамдау қарама қайшы талаптарды келістіру тұтынушылармен отырған келісімдер бойынша календарлық мерзімдерді орындау және ресурстар бойынша шектердің өзгеруін есепке ала өндірістік шығындарды төмендету болып табылады. Өндірістік бағдарламаны осылай ықшамдау сызықтық бағдарламалау әдісі арқылы жүзеге асырылады. Мейлі: к - фирманың шығарылатын цехтерінің саны; m – жабдық топтарының саны; n – номенклатурадағы позициялар саны; - i-ші топ жабдықтың k-ші цехтегі тиімді уақыт қоры; tij – j-ші бұйымның і-ші топ жабдық бойынша станосыйымдылығы; - k-ші кәсіпорынның j-ші бұйымды шығарудан тапқан пайда мөлшері; - k-ші кәсіпорынның j-ші бұйымды шығару бағдарламасы; - j-ші бұйымға тапсырыстың портфелі. Максималды пайда есебі келесідей түрде болады:
немесе, қалай дегенімен, > Qj, АСУ-дағы өндірістік бағдарламаны құрудың мүмкін алгоритмдерінің бірі 3 суретте көрсетілген. 
жүктеу/скачать 2,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||