ПӘнінің ОҚУ Әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар

Семей - 2015

1. 
   Глоссарий
   
2. 
   Дәрістер
   
3. 
   Практикалық сабақтар
   
4. 
   Студенттердің өздік жұмысы
   

-2) объектінің оның бұрынғы даму тенденциясы бойынша болашақта дамуын болжау әдістері.

1. 
   Болжау және фирмаішілік жоспарлау мәні, оның пәні, болжау формалары және объектілері.
   
2. 
   Болжау және фирмаішілік жоспарлау типтері.
   

1. 
   Болжау және фирмаішілік жоспарлау мәні, оның пәні, болжау формалары және объектілері.
   

1. 
   гипотеза (жалпы ғылыми алдын-ала көру);
   
2. 
   болжам;
   
3. 
   жоспар.
   

Жоспарлау мен болжаудың қажеттігі келесідей себептерден туындайды:

Экономика шаруашылығын реттеуде қолданылатын болжамдар — өздерінің объектілеріне, уақыт интервалдарына, функционалдық белгілеріне және т.б. жағдайларына қарай классификацияланады.

Әлеуметтік – экономикалық болжамдар классификациясы :
I Болжамдау масштабына қарай:
1) макроэкономикалық болжамдар
2) халық шаруашылығы кешендерінің болжамдары (отын-энергетикалық, агроөнеркәсіптік, инвестициялық, өндірістік инфрақұрылым, қызмет көрсету сферасы және т. б.).
3) стратегиялық өнімдер болжамдары
4) құрылымдық (салааралық және аймақаралық) болжамдар
5) әрбір кәсіпорынның, жеке өндіріс, өнімнің болжамдары
II Зерттеу объектілеріне қарай:
1) өндірістік қатынастардың даму болжамдары
2) ғылыми – техникалық прогресс болжамдары
3) еңбек ресурстары және оны толықтыру болжамдары
4) халықтың тұрмыс деңгейінің болжамы
5) сыртқы экономикалық байланыстар болжамы
6) сұраныс өзгеру болжамдары
III Уақыт мерзіміне қарай:
1) оперативті (немесе шұғыл)
2) орта мерзімді
3) ұзақ мерзімді
Жасалу бағытына қарай:

4) ізденісті – іздеуші бағдар, өткен мен кәзіргінің жалғасындай даму оған әсер ететін жағдайларды есепке алмау

А) ағымдағы жағдайды анықтау және оны талдау. Негізгі міндеті: кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтарын анықтау;

Б) мақсаттарды таңдау; міндеті. Мүмкіндіктерді және қауіптерді зерттеп, нысандарды анықтау,

В) мақсатқа жету тәсілдерін анықтау; міндеті. Жүретін жол мен қажет құралдарды табу.

Нарықтық экономика жағдайында жоспарлау жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты 2 бағытта болады:

1. 
   Республикалық және аймақтық деңгейдегі мемлекеттік-индикативтік жоспарлау. Оған ғылыми болжамдар жасау тауар өндірушілерге бағытталған басқа да жоспарлы құжаттармен бағдарламалар жасау кіреді.
   
2. 
   Шаруашылық (фирмаішілік) жоспарлау.ол шаруашылық субъектінің, оның өнімдерін тұтынатын тұтынушылардың қызығушылығына жауап беретін мақсатты бағытталған қызметті ұйымдастыру функциялары мен көрсеткіштерін көрсететін мемлекеттік бағдарламалар мен болжамдарды есепке алады.
   

1. 
   қолдану өрісіне қарай:
   

• 
  жалпы;
  
• 
  жарым-жартылай.
  

2. 
   мазмұнына қарай:
   

• 
  стратегиялық;
  
• 
  тактикалық;
  
• 
  оперативті.
  

3. 
   жоспарлау уақытына қарай:
   

• 
  мақсатты қорларды жоспарлау;
  
• 
  бағдарламалық жоспарлау;
  
• 
  іс-әрекеттерді жоспарлау;
  

4. 
   қызмет ету өрісіне қарай:
   

• 
  өткізуді жоспарлау;
  
• 
  өндірісті жоспарлау;
  
• 
  персоналды жоспарлау;
  
• 
  жабдықтауды жоспарлау;
  
• 
  инвестициялық жоспарлау;
  
• 
  қаржыны жоспарлау;
  
• 
  кеңейтілген жалпы жоспарлау;
  

5. 
   жоспарлау тереңдігіне қарай:
   

- контурлы;

• 
  бөлшекті;
  
• 
  шекті.
  

6. 
   Мерзіміне қарай:
   

• 
  қысқа;
  
• 
  орта;
  
• 
  ұзақ,
  
• 
  мерзімді.
  

7. 
   Құрылымдық ұйымдастыру тұрғысынан:
   

• 
  жалпы жоспарлау;
  
• 
  кәсіпорын орналасуын жоспарлау;
  
• 
  қызмет өрісін жоспарлау;
  
• 
  жеке бөлімдерді жоспарлау;
  
• 
  учаскелерді жоспарлау;
  

• 
  жүйелі;
  
• 
  біруақыттық.
  

• 
  қатал;
  
• 
  икемді;
  

• 
  реттелген;
  
• 
  ағымдағы;
  
• 
  ауыспалы;
  
• 
  кезектен тыс.
  

1. 
   төменнен жоғары қарай жоспарлау;
   
2. 
   жоғарыдан төменге қарай жоспарлау;
   
3. 
   қарама-қарсы жоспарлау;
   

Дәріс сұрақтары:

1. 
   Болжау және фирмаішілік жоспарлау жүйесі.
   
2. 
   Болжау және фирмаішілік жоспарлаудың негізгі топтары.
   
3. 
   Болжау және фирмаішілік жоспарлаудың негізгі қағидалары мен функциялары.
   

Жоспарлау жүйесі ұйымдастырушылық нысандар мен әдістердің жиынтығы, ол арқылы қоғамның экономикалық талаптарының заңдары жүзеге асырылады. Мерзімі бойынша өзара байланысты, барлық деңгейлердегі әлеуметтік-экономикалық дамудың болашақтағы және ағымдағы жоспарларынан тұрады. Осы жоспарлардағы тапсырма, оларды әзірлеу әдістері, онда көрсетілетін өзара шартталған. Нарықтық экономика жағдайында жоспарлау жүйесіне екі өзара байланысты бағыттар кіреді. Біріншісі – бұл тауарлар мен қызметтер өндірушілерінің бағдарына бағытталған ғылыми болжамдар, бағдарламалар, басқа да жоспарлы құжаттарды әзірлеуден тұратын республикалық және аймақтық деңгейдегі мемлекеттік индикативтік жоспарлауы. Индикативтік жоспарлау, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамудың мақсаттары мен басымдылықтарынан, сол мақсаттар мен басымдылықтарға және оларға жету тәсілдеріне сәйкес келетін параметрлердің (индикатор) жүйесінен тұрады. Екіншісі – өнім мен қызметтердің шаруашылық субъектісі тұтынушысының мүддесіне жауап беретін, мақсатты қызметті ұйымдастырудағы функцияларды атқаратын және бағдарлау көрсеткіштері, мемлекеттік бағдарламалар, болжамдарды ескеретін бизнестің шаруашылық жоспарлауы (фирмаішілік).

Жоспарлау жүйесі

Мемлекеттік-индикативтік Шаруашылық (фирмаішілік)

жоспарлау жоспарлау (бизнес-жоспар)

Ғылыми Жоспар (жоба) ұйымдастырушылық-

болжаулар шаруашылық құрылым

Мақсатты Болашаққа жасалған

бағдарламалар жоспар

Индекативті жоспарлар Жылдық жоспар

Экономикалық Қаржылық Опертивті жоспар

және басқа да жоспарлау

бағыттар

2. Техника-экономикалық болжау халық шаруашылығының, оның салаларының даму перспективаларын, өндірістің орналасуын, өнім өндірудің техника-экономикалық көрсеткіштерінің динамикасын, оның жаңа түрлерін меңгеру, өндірісті қаржыландыру, экономикадағы құрылымдық өзгерістерді және т.б. зерттейді.

Ғылыми-техникалық болжамдар ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін, негізгі және қолданбалы зерттеулер дамуын, техника мен технологиялардың жаң түрлерін, ғылыми техникалық прогресс салдарын қарастырады.

Әлеуметтік-экономикалық жоспарлау тұрғындардың өмір сүру, пайда, өндірістік емес тауарлар мен тамақ өнімдерін тұтыну деңгейінің, әлеуметтік инфрақұрылым салаларының, демографияның, жұмыспен қамтылу деңгейінің динамикасы туралы сұрақтарды зерттейді.

Жаратылысты-табиғатты болжау табиғи ресурстардың қорын және оларды шаруашылық айналымға салу мүмкіншіліктерін, өсімдік пен хайуанаттар әлемінің жағдайын, қоршаған ортаның жағдайын сипаттайды.

3. Жоспар мен болжамды жасау барысында белгілі бір қағидаларға сүйену қажет. Жоспарлаудың ең маңызды қағидасы – жоспарлы есептер мен тапсырмалардың нақтылығы және ғылыми негізделуі, оған ғылым мен техниканың және технологияның жаңа жетістіктерін және өндірісті ұйымдастыру мен басқару жетістіктерін пайдалана отырып, объективті экономикалық заңдар талаптары негізінде қол жеткізуге болады.

Екінші маңызды қағида – жоспар көрсеткіштерінің тереңдігі, бір-бірімен байланыстығы және пропорционалды болуы. Бұл қағиданың негізгі әлеуметтік - экономикалық процестерді белгілі пропорция шегінде реттеу болып табылады. Яғни, сұраныс пен ұсыныс ауыл шаруашылық және өнеркәсіп өнімдері бағаларының арасындағы және тағы басқа қарым-қатынасты, байланысты жетілдіру.

Жоспардың келесі қағидасы – мемлекет, қоғам және шаруашылық объектілер қызығушылығын және территориялық, әрі салалық жоспарлауды сәйкестендіру болып табылады. Бұл қағиданы іске асыру құралы ретінде бекіткен мақсаттар және ұлттық бағдарламалар болады.

Жоспардың басты қағидаларының бірі алға қойған міндеттерді орындауға қажетті жалпы жүйені, басты звеноны бөліп көрсету.

Жоспарлаудағы маңызды қағидалардың бірі болып үздіксіздік қағидасы табылады.

Келесі қағида бірлік, яғни жоспарды жасаумен оның орындалуын күнделікті тексеру, қажетті түзетулер мен өзгерістерді уақытылы өзгертуге мүмкіндік береді.

Жоғарыда қарастырған жоспарлау мен болжаудың маңызды қағидалары үлкен теориялық және практикалық мәнге ие. Олар басқарудың барлық деңгейлерінде шаруашылық даму жоспарларын жасаумен, оның орындалуын қамтамасыз етудің бастамасын ұйымдастыру негізі болып табылады.

1. 
   Ретроспекция (өтеһкенді талдау), диагноз, проспекция сияқты үш кезең бойынша жүзеге асатын экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық процестер мен тенденцияларды ғылыми талдау;
   

2. 
   Белгілі бір кезеңдегі нақтылы жағдайлардағы халық шаруашылығы дамуының әлеуметтік-экономикалық көріністерінің объективті байланыстарын зерттеу;
   
3. 
   болжау объектісін бағалау;
   
4. 
   экономикалық және әлеуметтік дамудың объективті нұсқауларын көрсету;
   
5. 
   белгілі бір шешімдерді таңдауды негіздеу үшін ғылыми материалдар жинақтау.
   

1. 
   Экономикалық болжау әдістерінің мәні және олардың классификациясы.
   
2. 
   Болжау әдістерінің сипаттамасы.