Пікіржазған химия ғылымдарының докторы, профессор С. М. Тәжібаева
БАЗ-дардыңжуғышқасиеттері
жүктеу/скачать 3,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.8.БАЗ-дардыңжуғышқасиеттері
БАЗ-дар дың бар лық қа сиет те рі олар дың жуу ық па лы на көр- се те тін әсе рі бой ын ша қа рас ты рыл ды. Жуу ық па лы қат ты жә не ма та бет те рі нен лас ты ке ті ру тиім ді ліг мен си пат та ла ды. Ол қат ты бет тің та би ға ты мен (ме талл, шы ны, пласт мас са), та зар ты ла тын 1.Жуғышбеттік-активтізаттардыңфизикалық-химиялыққасиеттері 24 бет тің күйі мен, ма та ның та би ға ты жә не құ ры лы мы мен, ла стану си па ты жә не қар қын ды лы ғы мен, жу ғыш құ рал дар дың қа сиет- те рі жә не кон цент ра циясы мен, су кер мек ті лі гі нің дә ре же сі мен, ері тін ді нің тем пе ра ту ра сы мен, та зар ты ла тын бет ке көр се ті - ле тін ме ха ни ка лық ық пал дың кү ші мен, жуу дың ұзақ ты ғы мен анық та ла ды. Тал шық тың та би ға ты мен құ ры лы мы он да ғы лас тың жой ы- луына үл кен әсер ете ді. Мы са лы, жүн тал шық та рын да ке тік ше- ле рі бол са, жа сан ды, син те ти ка лық тал шық тар те гіс бо ла ды. Ма та бе тін де гі лас тың бе кі ну бе рік ті гі мен оны ке ті ру мүм- кін ді гі кө бі не се тал шық тар дың су ды ұс тап қа лу қа бі ле ті не бай- ла ныс ты. Су ды ұс тап қа лу қа бі ле ті: амид ті тал шық тар – 13, аце- тат ты жі бек – 27, жүн – 42, мақ та – 45, вис ко за лық жі бек – 95 (% мас.). Дәл осы рет ті лік пен кір жуу про це сін де ма та дан лас ты ке ті ру қиын ды ғы да ар та ды. Ма та лар да ғы бар лық лас тар су да ери тін жә не ері мейт ін деп бө лі не ді, бі рақ кө бі не се лас тар ара лас түр де бо ла ды. Су да ери- тін лас тар су мен оңай жуы лып ке те ді. Ері мейт ін лас тар жу ғыш құ рал дар мен эмуль сияла на ды. Май лы қыш қыл дар жу ғыш ері тін- ді де гі те мір ион да ры мен бай ла ны са ды, нә ти же сін де ма та ға қайта ад со рб цияла нып, оған тұ рақ ты сар ғыш түс бе ре тін ері мейт ін қо- сы лыс тар тү зі ле ді. Су дың са па сы, әсі ре се оның кер мек ті лі гі кір жууда ма ңыз ды рөл ат қа ра ды: кер мек су да ері мейт ін каль ций жә не маг ний тұз да- ры тү зі ліп, кір жуу дың та лап қа сай са па сы қам та ма сыз етіл мейді жә не жу ғыш құ рал дар ар тық мөл шер де шы ғын да ла ды. Жу ғыш ері тін ді нің тем пе ра ту ра сы кей бір жағ дайда жуу тиім ді лі гін арт- ты ра ды, се бе бі бұл кез де май лы дақ тар дың тұт қыр лы ғы тө мен- деп, ері гіш ті гі, жұқ тыр ғыш ты ғы ар та ды, бейтарап та луы жақ- са ра ды, бі рақ тем пе ра ту ра ның өсуі бір қа тар ке рі әсер көр се туі мүм кін: оңай ери тін БАЗ-дар дың бет тік ак тив ті лі гі ке ми ді, эмуль- сия лар мен кө бік тер дің тұ рақ ты лы ғы азаяды, кір жуу про це сі қым бат тай ды, со ны мен қа тар жүн, жі бек, син те ти ка лық ма та лар тез то за ды. Жуу ық па лы ның тиім ді лі гі не жу ғыш құ рал дар дың қа сиет те рі- мен қа тар ме ха ни ка лық әре кет тің дә ре же сі әсер ете ді. Кір жууда- ғы ме ха ни ка лық әре кет ма та ға жыл дам жұ ғу ды, жу ғыш ван на- да ғы жу ғыш құ рал дың те пе-тең дік ті та ра лу ын, ма та ның бе ті нен лас тың то лық жой ылуын қам та ма сыз ете ді. Қар қын ды ме ха ни- 1.8.БАЗ-дардыңжуғышқасиеттері 25 ка лық ық пал кір жуу дың ал ғаш қы 10 ми ну тын да тиім ді, ал одан кейін тиім сіз бо лып қа ла ды. Жу ғыш ері тін ді мас са сы ның ма та мас са сы на қа ты на сы су мо- ду лі деп ата ла ды. Өнер кә сіп тік кір жуа тын орын да рын да су мо ду- лі 5 бол са, тұр мыс тық кір жууда – 15-20. Нор мал ды ал кил бен зол сульфо нат тар дың жу ғыш қа сиет те рі де цил бен зол сульфо нат та (n С =12) ай қын да ла бас тайды да мо ле- ку ла ның гид ро фоб ты лы ғы ның (n С =10-14) ар туымен кү шейеді, бі рақ n С =16-18 бо ла тын қо сы лыс тар үшін на шар лайды. Мұн дай зат тар (n С =16-18) үшін тем пе ра ту ра ның өсуі жуу қа бі ле ті не оң әсе рін ти гі зе ді. Ал кил ді тіз бек тің тар мақ та луы мен фе нил то бы- ның тіз бек ор та сы на қа рай ығы суы ал кил бен зол сульфо нат тар- дың жу ғыш қа сиет те рін на шар ла та ды. Әде би мә лі мет тер бой ын - ша, егер фе нил то бы ал кил тіз бе гін де гі бі рін ші не ме се екін ші кө мір тек ато мы на қо сыл ған бол са, н -ал кил бен зол сульфо нат тар- дың мак си мал ды жу ғыш ық па лы бай қа ла ды. Ең жо ға ры жу ғыш қа бі лет ті лік ті ер тін ді де гі 3 ммоль/л кон цент ра цияда ғы до де- цил бен зол сульфо нат та ры көр се те ді. Тө мен кон цент ра циялар да (1,5 ммоль/л) жо ға ры жу ғыш тық қа сиет ті фе нил то бы ал кил тіз- бе гі нің екін ші не үшін ші кө мір тек ато мы на жал ған ған қо сы лыс- тар көр се те ді. Ор та сіл ті лі гі нің ар туымен жуу қа бі ле ті кү шейеді. 2-14 ммоль/л БАЗ кон цент ра циясы ның ара лы ғын да кер мек су да кір жу ған да тех ни ка лық ал кил бен зол сульфо нат тар дың жуу қа бі ле ті бір ша ма азаяды. Жуу про це сін де БАЗ-дар дың ан ти ре со рб ция лық қа бі ле ті ма- ңыз ды рөл ат қа ра ды. Ол са бын дар ға қа ра ған да ал кил бен зол- сульфо нат тар үшін тө мен бо лып, КМЦ мен нат рий три по ли фос- фа ты ның қа ты сын да күрт өсе ді. Ал кил бен зол сульфо нат тар ға қа ра ған да ал кил сульфо нат тар ері тін ді ле рі нің жу ғыш қа бі ле ті тө мен. Ал кил тіз бе гі нің ор та сы- на қа рай гид ро филь ді (суль фо нат ты) топ тың жыл жуы мен ал кил- сульфо нат тар дың жу ғыш қа сиет те рі на шар лайды. Суль фо топ ал - кил тіз бе гін де гі бі рін ші не ме се екін ші кө мір тек ато мын да ор на- лас са, ал кил сульфо нат тар мак си мал ды жу ғыш қа сиеті не ие бо- лып, суль фо топ тың бас қа ша ор на ла су ын да ғы қо сы лыс тар тө мен жу ғыш қа бі лет ті лік көр се те ді. Ал кил суль фат тар дың жу ғыш қа сиет те рі олар дың кө мір су тек- тік ра ди кал дың ұзын ды ғы мен құ ры лы мы на жә не суль фат то бы- 1.Жуғышбеттік-активтізаттардыңфизикалық-химиялыққасиеттері 26 ның ор на ла су ына бай ла ныс ты. Тө мен мо ле ку ла лық мас са да ғы ал кил суль фат тар жу ғыш қа сиет көр сет пей ді. Мұн дай қа сиет до- де цил суль фат тар да (n С =12) пай да бо лып, ал кил тіз бе гі нің ок та- де цил суль фат қа (n С =18) дейін ұза руымен кү шейеді. Кер мек су да ал кил суль фат тар дың жу ғыш ты ғы ері мейт ін каль цийлі тұз дар дың тү зі луінен на шар лап, нат рий три по ли фос фат қос қан да қайта кү- шейе тү се ді. Кө мір су тек тік ра ди кал да ры тар мақ тал ған не ме се суль фо то бы тіз бек тің ба сы нан ал шақ ор на лас қан бол са, ал кил- суль фат тар дың ері тін ді ле рі на шар жу ғыш қа сиет тер ге ие бо ла ды. Ал кил тіз бе гін де 12-18 кө мір тек ато мы бар син те ти ка лық май лы қыш қыл дар дың гид ро ге но ли зі ар қы лы алын ған спирт тер дің не- гі зін де гі ал кил суль фат тар жақ сы жу ғыш зат тар бо лып та бы ла ды. Олар жу ғыш қа бі ле ті бой ын ша бар лық анион ды БАЗ-дар дан ба- сым тү сіп ұн тақ, пас та, сұй ық тық жә не т.б. СЖҚ өн ді руін де ке ңі- нен қол да ны ла ды. Ал кил суль фат тар мен ал кил сульфо нат тар дың 1:1 қа ты на сын- да ғы қос па сы же ке-же ке зат тар ға қа ра ған да едәуір жо ға ры жу- ғыш қа сиет тер көр се те ді. Ал кил бен зол сульфо нат тар, ал кил сульфо нат тар жә не ал кил- суль фат тар мен қа тар су да жақ сы ери тін, жо ға ры жу ғыш қа сиет пен биоыды ра ғыш тық қа ие жа ңа БАЗ-дар – ал кил фос фат тар мен оле фин сульфо нат тар син тез де лу де. Ка тионак тив ті амин дер дің ері тін ді ле рі бір қа лып ты, ал ал кил- бен зил пи ри ди ний хло ри ді жақ сы жу ғыш қа бі ле тін көр се те ді. Ал кил бен зил пи ри ди ний хло ри ді СЖҚ құ ра мын да ке ңі нен қол да- ны ла ды, оның бак те ри цид тік, ан тис та ти ка лық жә не ма та ны жұм- сарт қыш қа сиет те рі жо ға ры ба ға ла на ды. Ал кил тіз бе гін де 10-нан көп кө мір тек ато мы бар ал кил ди ме - ти ла мин ок сид те рі нің ері тін ді ле рі жақ сы бет тік жә не жу ғыш қа- сиет көр се тіп, тұ рақ ты кө бік тү зе ді. Бұл қа сиет тер дің ең жақ сы- сы на али фат тық тіз бек те 13 кө мір тек ато мы бо ла тын қо сы лыс тар ие. Ал кил ди ме ти ла мин ок сид те рі БАЗ-дар дың бар лық тү рі мен үйле сіп, су дың кер мек ті лі гі мен ері тін ді нің рН-ына се зім тал бол- майды. Олар дың анио нак тив ті БАЗ-дар мен қос па ла ры си нер- гия лық жу ғыш қа сиет көр се те ді. Адам ша шы мен те рі сін жұм- сар та тын қа сиеті нің ар қа сын да амин ок сид те рі шам пунь, кос ме - ти ка лық жә не та ғы бас қа тұр мыс тық жу ғыш құ рал дар да қол да- ны ла ды. |