Өлшеуді жүзеге асыру үшін мыналардың болуы қажет

• 
  физикалық шаманың;
  
• 
  өлшеу әдісінің;
  
• 
  өлшеу құралының;
  
• 
  оператордың;
  
• 
  өлшеуді жүзеге асыру үшін қажетті жағдайлардың.
  

• 
  өлшенетін шаманың мәнін тура өлшеуге қарағанда жанама өлшеу арқылы табу жеңілге түседі;
  
• 
  шаманы тура өлшеу мүмкүн емес;
  
• 
  жанама өлшеу тура өлшегенге қарағанда төмендірек қателік береді.
  

1 Өлшеу дегеніміз не?

2 Қандай өлшеу әдісі бар?

3 Өлшеу әдісі.

4 Әрбір әдіске мысал келтіріңіз?

№ 13 дәріс

Тақырыбы: Метрология негізі
Дәріс жоспары:

1 Өлшеу құралдары туралы түсінік

2 Өлшеу сапасы жайлы түсінік
1 Өлшеу құралдарын түрлі ғылым мен техникада қолданады. Өлшеу құралдары тәуелсіз көп ортақ белгісін айқындауға болады. Өлшем бірлігін қаматамсыз ету жүйесі бойынша өлшеу құралдары келесі түрлерге бөлінеді:

А метрологиялық, метрологиялық мақсатқа бағытталып, бірлікті жаңартып және оны сақтау немесе өлшеу құралдары жұмыс бірлік өлшемін тасымалдауға негізделген;

• жұмыстық, өлшем бірлік берілісімен байланыссыз өлшемге бағытталған.

Басым көпшілік тәжірибеде қолданылған СИ екінші топқа жатқызылады. Метрологиялық өлшеу құралы тіптен шағын ғана. Олар арнайы ғылыми-зерттеу орталықтарында өндіріліп жасалып және тасымалданады.

Барлық өлшеу құралдары автоматтандыру деңгейі бойынша үш топқа бөлінеді:

• автоматтандырусыз;

•автоматтандырылған, өлшеуші операцияның бір бөлігін автоматтандырылған жағдайда жүргізу;

• автоматты, сигналды қабылдауды өңдеп немесе тіркеп барлық өлшеуді автоматты жағдайда жүргізеді. Қазіргі жағдайда өлшеу құралдарында автоматтандырылған және автоматты түрде жүзеге асады. Бұл өлшеу құралдарын электронды және микропроцессор техникасында кең қолданады.

• стандартталмаған (бірегей), арнайы өлшеу тасырмасына негізделіп, стандарт талабын қажетсіз жасалынады.

Негізгі өлшеу құралдары стандартталған. Олар сериялы түрде, міндетті мемлекеттік бақылаудан өткізіліп, өнеркәсіпте шығарылады. Стандартты емес өлшеу құралы арнайы ғылыми-зерттеу ұйым мен бірлік дана шығарылып дайындалады. Олар мемлекеттік бақылаудан өткізілмейді, метрологиялық аттестация бойынша анықталып сипатталады.

• Физикалық шама өлшеміне қарай өлшеу бөлінеді: негізгі — бұл өлшеу құралдары физикалық шама, өлшеу тапсырмасына сәйкес алынған;

• қосымша— бұл өлшеу құралы негізгі өлшеу құралы немесе объект өлшеу үшін дәл талапты өлшем нәтижесін алуға септігін тигізуші, физикалық шама.

Өлшеу үрдісі мен негізгі қызметті атқарушы негізгі болып табылады.

Өлшеу кемшілігінің 10 оның дәлме-дәлділігі тең 10 болады

Дәлме-дәлділіктің көтермелеуінің жолдары өте күрделі, қымбат, бейнетті. Бірақ көбіне биік дәлме-дәлділік жөнсіз. Арада бас-басы нақты уақиғада өлшеу дәлме-дәлділігінде қарауға қажет.

Дәлме-дәлділіктің көтермелеуінің жолдары өте күрделі, дорогостоящи, бейнетті. Бірақ көбіне биік дәлме-дәлділік жөнсіз.

Дұрыс өлшеуде нолге системалы жақын қателік өлшеу сапасын айғақтайды.

Жинақтылық –бір-біріне мәні жақын бірдей нәтиже алынған бұл өлшеу сапасы.

Өлшеу нәтижесін жаңғырту – әртүрлі жағдайларда алынған нәтижелер бір біріне дәлдік жақын өлшеу сапасы болып табылады (әртүрлі әдіс және өлшеу құралдары, түрлі орта, уақытта).
Бақылау сұрақары:

1 Өлшем құралы туралы не білесің?

2 Қандай өлшеу әдісін білесің?

3 Өлшеу сапасы деген не?

4 Өлшеу сапасын сипаттаушы не?
№ 14 дәріс

Тақырыбы: Метрология негізі

1 Эталон жайлы түсінік

2 Өлшеу нәтижесін өңдеу
1 Эталон – тексеру сұлбасы бойынша төменде тұрған оның өлшемін беру және бірлікті ұдайы өсіру және сақтау үшін тағайындалған, өлшеулер құралы (немесе ӨЖ кешені). Эталондардың жіктелуі, тағайындалуы және оларды құруға, сақтауға және қолдануға қойылатын жалпы талаптарды МСТ 8.057-80 «МӨЖ. Физикалық шама бірліктерінің эталондары. Негізгі ережелер» анықтайды.

Эталон өзара байланысқан үш қасиетті иелену керек: тұрақтылық, ұдайы өсушілік және салыстырмалылық.

Тұрақтылық – эталонның ұзақ уақыт бойында ұдайы өсіретін бірлігінің өлшемін тұрақты етіп ұстап тұратын қасиеті, бұл кезде сыртқы шарттарға тәуелді болатын барлық өзгерістер, дәл өлшеуге қол жетерлік шамалардың функциялары болу керек.

Ұдайы өсушілік – өлшеу техникасын дамытудың қолданылып жүрген деңгейі үшін ең аз қателігі бар физикалық шаманың бірліктерін ұдайы өсіру мүмкіндігі.

Салыстырмалылық–өлшеу техникасын дамыту деңгейі үшін ең жоғары дәлдікпен тексеру сұлбасы бойынша төмен тұрған басқа өлшеу құралдарының эталонымен салыстыруды қамтамасыз ету мүмкіндігі.

Эталондардың келесі түрлерін ажыратады:

-алғашқы реттік – бірлікті ең жоғары дәлдікпен ұдайы өсіруді және сақтауды қамтамасыз етеді. Бұл теңдессіз күрделі өлшеу кешендері, олар өлшеулер бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесінің негізін құрайды;

-арнайы – бірлікті ерекше жағдайларда ұдайы өсіруді қамтамасыз етеді, оларда бірлік өлшемін алғашқы реттік эталоннан талап етілетін дәлдікпен тура беру жүзеге асырылмайды, және осы шарттар үшін алғашқы реттік эталон болып табылады;

-мемлекеттік – бұл ел үшін бастапқы ретінде басты метрологиялық органмен ресми бекітілген, алғашқы реттік немесе арнайы эталон. Оларды орталық ғылыми институттар құрайды, сақтайды және қолданады, оларды басқа елдердің мемлекеттік эталондарымен кезең сайын салыстырады;

-екінші реттік – сәйкес физикалық шаманың алғашқы реттік эталонымен салыстырумен алынған бірлік өлшемін сақтайды. Екінші реттік эталондар тексеру жұмыстарының қажеттілігі кезінде және мемлекеттік эталонның сақталуын және аз тозуын қамтамасыз ету үшін құрылады.

Метрологиялық тағайындалуы бойынша екінші реттік эталондар мына түрде бөлінеді:

-эталон-көшірме – бірлік өлшемін жұмыстық эталонмен беру үшін тағайындалған.

-эталон-салыстыру – қандай да бір себептер бойынша бір-бірімен тікелей салыстырыла алмайтын, эталондарды салыстыру үшін қолданылады;

-эталон-куәгер – мемлекеттік эталонның сақталғандығы мен тұрақтылы-ғын тексеру және бүлінген немесе жоғалған жағдайда оны ауыстыру үшін тағайындалған. Қазіргі уақытта тек килограмм эталонының ғана эталон-куәгері бар. Ол негізгі эталонның тұрақтылығын бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді;

-жұмыстық эталон – бірлік өлшемін жұмыстық өлшеулер құралдарына беру үшін қолданылады. Ведомстволардың, министрліктердің зертханаларында және территориялық метрологиялық органдарда ең көп таралған.

Қазақстан Республикасы аймағында өндірілетін немесе Қазақстан Республикасы аймағына енгізілетін, сондай-ақ жөндеуден шығарылған және қолданыстағы және сақтаудағы өлшем құралдарына салыстырып-тексеру жүргізуді ұйымдастыруға және тәртібіне қойылатын негізгі талаптар ҚР СТ 2.4 белгіленеді.

Өлшем құралдарын салыстырып тексеруді өлшем құралдарын белгіленген техникалық талаптарға сәйкестігін анықтау және растау және де олардың қолдануға жарамдылығын бекіту мақсатында жүргізеді.
2 Өлшеу әдісінің қателігі – бұл теориялық қателік яғни, жеңілдік пен рұқсат ету болып табылады.

Субъективті қателік кез келген индивидуалды адамнан кететін қателік:

♦ ағзаның ерекшелігі;

♦ дұрыс емес дағдыға әдеттену;

♦ алынған сигналға жылдамдық реакциясы.

Жүйелі қателік тұрақты, барлық уақытта мағынасы мен белгісін өзгертпейді. Айнымалы уақыт ішінде мағынасы мен белгісін өзгертеді. Переменные погрешности могут быть:

♦үдемелі – әрдайым үнемі немесе өспелі, немесе кему;

♦ мерзімді – белгі мен мағынаның мерзімді өзгеруі (секундометр, сағат тәрізді индикаторы т.с.с осьтің бағыттаушы центрмен шкала центрмен сәйкес келмеуі)

♦ қателік, күрделі заңға сәйкес өзгеруі.

Өлшеудің жүйелі қателігіне жатады:

♦ өлшеуге дейінгі қателік дерек көздерін шектеу (термостатирлеу, экранда көрсету, жерге қосу, амортизаторды орнату);

♦ өлшеу үрдісінде қателікті шектеу (аспаптық қателікті шектеу, дұрыс орнатылмаған жағдайда, белгі бойынша қателік ақысы, салыстыру, симметриялы салыстыру т.с.с.);

♦ өлшеу нәтижесінде түзетулер енгізу;

♦ жүйелі қателік қалдығы

Кейдесоқ қателік –қайталай өлшеуде кездейсоқ туындайтын шама қателігі.
Бақылау сұрақары:

1 Эталон деген не?

2 Қандай эталон түр өзгешелігін білесіз

3 Қателік деген не?

4 Қателіктің түріне сипатама бер?
№ 15 дәріс

Тақырыбы: Метрология негізі

1 Метрологиялық қамтамасыз ету

2 Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету принципі
1 Метрологиялық қамтамасыз етуге ғылыми және ұйым негізін орнату, техникалық құрылғы, норма мен заң, өлшеу дәлдік талабына сәйкес бірлікке қол жеткізу жатқызылады.

Ғылыми негізгі метрологиялық қамтамасыз етуге метро­логиялық — өлшеу ғылымы, бірлікті қамтамасыз ету әдісі және дәлдік талапқа сәйкес жету. Метро­логия негізіне: жалпы өлшеу теориясы, физикалық шама бірлігі және оның жүйесі, дәлдік өлшеуді анықтау, өлшеу құралы мен үлгі эталонды жасау.

Негізгі метрологиялық қамтамасыз етуді ұйымдастыру— метро­логиялық қызмет, яғни мемлекеттік метрология қызметі мен физикалық және заңды тұлғаның метрологиялық қызметінен тұрады.

Техникалық негізгі метрологиялық қамтамасыз етуге жатады: мемлекеттік эталон физикалық шама бірлігі, жоғары дәлдікті қамтамасыз ету; үлгі өлшеуші құрал көмегімен физикалық шама бірлікті эталонның барлық өлшеу құралына беріледі; жұмыс құрал өлшемін өндірісте шығару, өңдеу; мемлекеттік бақылау өлшем құралы; мемлекеттік тексеру немесе метроло­гиялық аттестация өлшем құралы; заттық материал қасиеті мен стандарттық үлгі құрамы; заттық материал қасиеті мен физикалық тұрақты шама жайлы стандартты анықтама мәліметтер.

Маңызды ғылыми техникалық тапсырма шешімін, сонымен қатар өнім сапасын қамтамасыз ету мәселесі, дұрыс өлшеу мен бірлікке байланысты болып келеді. Өлшем бірлік –бұл өлшеу процесінің жағдайы, өлшеудің барлық нәтижесі заңдастырылған өлшем бірлік пен дәлдікті сақтандырылған сенімді ықтималдықпен қамтамасыз етілген. Жақында қабылданған салыстырмалы қарапайым өлшеу әдісі қателік нәтижесі толығымен өлшеу құралының қателігімен анықталады. Сол себептен өлшем бірлікке қол жеткізуде біріңғай өлшем құралы заңдастырылған өлшем бірлік, метрологиялық нормаға сәйкес қамтамасыз етілген.
2 Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің негізгі принциптеріне жатады:

Заңдастырылған физикалық шама бірлікті ғана қабылдау (ФШ);

ФШ мемлекеттік эталонмен жасап шығару;

- Заңдастырылған өлшем құралын қабылдау яғни, мемлекеттік сынақтан өтіп бірлігі берілген ФШ мемлекеттік эталоны;

- міндетті мерзімді бақылау белгілі орнатылған уақытта өлшеу құралына қабылданған;

- өлшеудің аттестатталған әдісі мен тексерілген өлшеу құралын пайдалану өлшеудің дәлдік жарамдылығын қамтамасыз етеді;

- қателіктің ықтимал мәні болған жағдайда өлшеу нәтижесін пайдалану;

- өлшеу құралын ведомствалы бақылау және мемлекеттік бақылау, метрологиялық заң мен нормасын сақтау жүйелі бақылау.

Бұл принциптерді ғылыми, техникалық және негізгі ұйым Мемлекеттік қызмет өлшем бірлігін қаматамасыз етуші жүзеге асырады.

Ведомствалы деңгейінде метрологиялық қызметтің барлық түрі дәлдікті өлшеу және бірлікпен қамтамасыз етеді.

Негізгі өндірісте МҚ-дің қызметіне мыналар жатады:

- өндірісте МҚ өлшеу жағдайын анализдеу мен өндеуді жаңарту;

- бақылау мен сынау, заманауи өлшеу әдісін орнату, дәлік өлшемнің оптималды нормасы, өлшеуші параметр номенклатурасын рационалды орнату;

- стандарттарды енгізу, дәлдік өлшеу нормасын регламенттеу;

- метрологиялық нормативтік-техникалық сараптаманы, конструкторлық технологикалық құжаттаманы жүргізу;

- өлшеу құралын метрологиялық аттестаттау және тексеру (СИ);

- өндірісті бақылау, жағдайын, жөндеу жұмыстарын қабылдау СИ.

Өндірісте өлшеу құралына инженер-эксплуататор жауапты болса, кәсіпорында – жетекші жауапты болып табылады.

Бақылау сұрақтары:

1 Метрологиялық қамтамасыз ету негізі?

2 Өлшем бірлікті қамтамасыз етуді реттейтін заң қандай?

3 Құралға кім жауапты?

№ 16 дәріс

Тақырыбы: Метрология негізі

1 Технологиялық процесті метрологиялық қамтамасыз ету

2 Техникалық құрылғы параметрін бақылау және өлшеу қажеттілігі
1 Технологиялық процесс параметрін өлшеуші рационалды анықтау бойынша негізгі критерий— өнеркәсіптің технологиялық процестің толық деңгейі жайлы ақпарат және объектілі ақпаратпен қанағаттандыру.

Бақыланатын параметрдің негізгі критериі технологиялық процесте нақты бақылаушы нүкте саны орнатылауы қажет. Берілген ақпаратқа сай нақты технологиялық процесі бойынша өлшеудің жалпы санын анықтап, метрологиялық қамтамасыз ету бойынша жұмыс көлемін орнату.

Техникалық және конструкторлы құжатты, метрологиялық сапаршы нормативті-техникалық процестерді рационалды номенклатура өлшеуші параметрі тексереді.

Берілген тапсырмаға сәйкес шешімді бақылайды:

өлшеуші параметр номенклатура мен сапа көрсеткіштері стандарт талабына сәйкес болуы;

техникалық процес немесе өнім тағайындалған номенклатураға сәйкестігі; қоршаған ортаны қорғау және еңбек қауіпсіздігін бақылау дұрыстығы;

сапа көрсеткіші мен параметрдің жіберілетін технологиялық ауытқуы нормаланған дәлел;

жіберілетін шекара интервалы немесе номиналды параметрдің рұқсат етілетін ауытқуы көрсетілуі тиіс (форма "... дейін").

Егер артық немесе кем параметр рұқсат етілсе, форма мынаны көрсетеді "артық емес..." немесе "кем емес..." сәйкес;

Мақсатқа сай таңдалған дәлдік номенклатура бақылау шығынын азайтады.

Әрбір техникалық талап тексереді:

(түрлі талқылауда) тапсырма әдептілігі;

• 
  Талап стандартты терминде, жалпыға қабылданған ғылыми
  

• 
  Спецификалық терминдер, жалпыға қабылданған емес және түрлі
  

• 
  Өлшеуді тексеру жолында физикалық шама талабы органолептикалық
  

• 
  Өлшеу параметрін реттеп және автоматтандыру бақылауын қабылдағанда, өндіруші еңбегін арттырып және өлшеу шығынын төмендеуі тиіс;
  
• 
  Экономикалық және техникалық мақсатта орталықтан басқарылатын құрал қолданылады (цехтағы пуль, өндірістегі диспетчер т.б).
  

Бақылау сұрақтары

1 Техникалық процесті метрологиялық қамтамасыз етудің негізгі тапсырмасы?

2 Техникалық процесті метрологиялық қамтамасыз етуде кім жауапкершілікке алады?

3 Өндірісте техникалық процесті метрологиялық қамтамасыз ету мақсаты?
№ 17 дәріс

Тақырыбы: Халықаралық электротехникалық комиссия

1 ХЭК жалпы анықтама

2ХЭК жалпы құрылымы
1 ХЭК - электртехника, радиоэлектроника, байланыс салалары стандарттарын әзірлейді. Ол 13 ел қатысқан халықаралық конференцияда бұдан бір ғасыр бұрын 1906 жылы, яғни ИСО - дан бұрын қүрылды. ХЭК мен ИСО - ның әр мезгілде құрылуы мен түрлі бағыттылығына, екі ірі халықаралық ұйымның бір қатар бағытта қызмет етіп келе жатыр.

ИСО мен ХЭК - тің міндеттерінің ортақтығы мен кейбір органдар қызметтерінің қосақталу мүмкіндігін ескере, бұл екі ұйымның арасында бір жағынан қызметтер аясын шектеу, ал басқа жағынан техникалық қызметтерді үйлестіруге бағытталған.

ХЭК мүшелерінің мөлшері (60 жуық) ИСО - дан кем. Бұл көптеген дамып келе жатқан елдерде электртехника, электроника және байланыстардың мүлдем болмауы немесе нашар жетілгендігінен. КСРО 1922 жылдан бастап МЭК мүшесі болған.

ХЭК - тің жоғары басқару органы- барлық ұлттық комитеттер кіретін Кеңес (17-сурет). Кеңестің жыл сайынғы мәжілістері ХЭК мүше елдерінде кезекпен өткізіліп, ұйымның қызметтерінің барлық кешенді мәселелерін шешуге арналады. Шешімдер жай көпшілік дауысымен қабылданады. Дауыстар бөлінуі тең болған жағдайда Президент шешуші дауыс құқығына ие.

МЭК ұйымына мүше елдердің көпшілігі стандарттау жөніндегі ездерінің ұлттық ұйымдарымен кірген, кейбір елдерде (Франция, Германия, Италия, Бельгия және басқалаларын стандарттау жөніндегі ұлттық ұйым құрылымына кірмейтін МЭК - ке қатысу жөніндегі арнайы комитеттер құрылды.

ХЭК ресми тілдері - ағылшын, француз және орыс.

Ұйымның өз жарғысымен анықталған негізгі мақсаты - халықаралық стандарттар мен басқа құжаттар әзірлеу арқылы электротехника және радиотехника төңірегінде стандарттау және онымен сабақтас мәселелер жөнінде халықаралық ынтымақтастыққа ықпал ету. Іс - әрекет комитетіне бағынышты кеңес беруші топтар жұмыс істейді. Комитет оларды техникалық комитет жұмыстарына нақты мәселелер бойынша үйлестіру қажеттілігі туындағанда құруға құқылы. Екі кеңес беруші топтар қауіпсіздік нормаларын әзірлеуді өзара бөлісіп алған: АКОС - электр қауіпсіздігін, АСЕТ - электроника мен байланыс мәселерін.

ХЭК - тің негізгі стандарттау нысандары:

- электртехника өнеркәсібінің материалдары (сұйық, қатты, газ тәрізді дтэлектриктер, мыс, аллюминий және олардың балқымалары, магнитті материалдар);

- өндірістік мақсаттағы электртехника жабдықтары (дәнекерлеуші аппараттар, қозғағыштар, жарық техникалық, жабдығы, реле, төменгі вольтті аппараттар, желілер және басқалары);

- электрэнергиялық жабдықтар (булық және гидравликалық турбиналар, электрбайланыс сымдары, генераторлар, трансформаторлар);

- электрондық өнеркәсіп бұйымдары (интегралдық схемалар, микропроцессорлар және басқалары);

- тұрмыстық және өндірістік мақсаттардағы электрондық жабдықтар;

- электраспаптар;

- байланыс серіктеріне арналған жабдықтар;

- терминология.

ХЭК құрамындағы электрондық және электртехникалық жабдықтар шығаратын радиокедергілерді өлшеу әдістерін стандарттаумен айналысатын Радиокедергілер жөніндегі Халықаралық арнайы комитеттің (СИСПР) біршама ерекше статусы бар. Ондай кедергілер жіберілуі мүмкін деңгейлер іс - жүзінде барлық дамыған елдердің тікелей техникалық заңнамаларының нысандары. Электрондық және электртехникалық жабдықтардың СИСПР стандарттарына сәйкестігі сертификатталады.

СИСПР - ге тек ұлттық комитеттер ғана емес, халықаралық комиттер де қатысады: Еуропалық радиохабар одағы, Халықаралық радио мен теледидар ұйымы, Халықаралық электротехникаларын өндіретін және тарататын одақ, Халықаралық ірі электртехникалық жүйелері жөніндегі конференция, Халықаралық теміржол одағы, Халықаралық қоғамдық көлік одағы, Халықаралық электртермия жөніндегі одақ. Комитет жұмысына бақылаушылар ретінде Халықаралық радио байланыс комитеті мен Халықаралық азаматтық авиация комитеті қатысады. СИСПР халықаралық нормативтік құжаттар, сондай - ақ ақпараттық құжаттар да әзірлейді.

ХЭК-тің негізгі үйлестіруші органы – Іс-әрекеттер комитеті. Бұл комитет өзінің басты міндеті техникалық комиттер жұмыстарын үйлестіруден басқа, жұмыстардың жаңа бағыттары қажеттілігін анықтайды, техникалық жұмысты қамтамасыз ететін әдістемедік құжаттар әзірлейді, басқа ұйымдармен қызметтесу мәселелерін шешуге қатысады және Кеңестің барлық тапсырмаларын орындайды.

ХЭК бюджеті ИСО - кі сияқты, осы ұйымға мүше - елдердің жарнасы мен халықаралық стандарттар сату түсімдерінен құралады. МЭК техникалық органдарының құрылымы да ИСО сияқты-техникалық комитет, комитет бөлімдері және жұмыс топтарынан тұрады. МЭК-те 80 техникалық комитет бар, олардың бір бөлігі (ИСО-дай) жалпы техникалық және саларалық сипаттағы халықаралық стандарттар, ал басқа бөлігі нақты өнім түрлерінің халықаралық стандарттарын әзірлейді.

Қазіргі уақытқа дейін МЭК 3000 аса мемлекеттік стандарттар әзірледі. Тұрмыстық электрбұйымдары мен машиналаларға арналған қауіпсіздік талаптары жөніндегі жұмыстарды МЭК атқаруының маңызын атап өткен жөн. Әр елдерде қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолының түрліше болуына байланысты «Тұрмыстық электраспаптары қауіпсіздігі» 61 ТК барлық электраспаптары мен машиналарға талаптар қойған 40 аса мемлекеттік стандарттар шығарды. МЭК халықаралық стандартына электраспаптар мен машиналардың сәйкестігін сертификаттау жүйесін МЭК - те құруына байланысты, осы сала бойынша стандарттар әзірлеудің маңызы ерекше.

Болашақта кейбір мамандардың болжамдары бойынша МЭК пен ИСО - ның іс - әрекеттері бірте - бірте жақындай түседі: бірінші этапта - мемлекеттік стандарттар даярлаудың бірыңғай тәртібін әзірлеу, бірлескен техникалық комитет құру; ал екінші этапта-бірігіп кетуі мүмкін, ИСО мен МЭК ұйымдарына көпшілік елдер тіпті бір органдар - ұлттық стандарттау жөніндегі ұйымдармен кірген.

ИСО мен МЭК халықаралық стандарттарын даярлау мерзімдерін қысқарту маңызды міндет, себебі қазіргі кезде оларды әзірлеуге орташа 4 - 5 жыл кетеді. Өнімнің моральді ескіру мерзімінің қысқарға ыңғайлануы, стандарттарға халықаралық сауда сұраныстарының шапшаң әсерінің қажеттілігі халықаралық стандарттар әзірлеу мерзімін күрт қысқрту міндетін қояды. Халықаралық стандарттар жобасын телеконференция шеңберінде талқылау тәртіптері тәжірибеде жиі қолданыла бастады. Телеконференциялардың әр елдер мамандарының іс - сапармен келіп қатысатын дәстүрлі мәжілістерінен айырмашылығы, олар жиі, ұйымшылдықпен және тез өткізіледі. Мамандардың бағалауынша, дәстүрлі тәртіп шеңберінде мемлекеттік стандарт әзірлеумен салыстырғанда телеконференцияда қаражаттың 80%, уақыттың 60% үнемделеді. Шетелдік тәжірибедегі «стандартттар әзірлеу тәртіптерін электрондау» процесі уақыт өте келе дәстүрлі стандарттар әзірлеу кезеңінен толық бас тартуға әкелуі мүмкін: «жобапікір - пікірді ескерту» тізбегінің орнына стандарттар редакциясын жасап бітіруге барлық мүдделі тараптар шын көпжақтылық тікелей қатысу режимінде жұмыс жасау жоспарлануда.

Халықаралық стандарттау жөніндегі жұмыстарға ИСО, МЭК, МАК - пен бірге (стандарттау жөніндегі жұмыстарға мамандандырылған ұйымдар ретінде) басқа ұйымдар да қатысады.
№ 18 дәріс

Тақырыбы: Стандарттау негізі

1Стандарттау жайлы түсінік

2Стандарттау принципі
1 Стандарттау адам қоғамының дамуы мен тығыз байланысты. Ежелгі кезде бірыңғай өлшемдер жүйесін, стандартты өлшемді құрылыс материалдарын, стандартты диаметрі бар су құбырларын қолдану – бұның бәрі сол заманда стандарттау қызметінің жұмыс істегеніне дәлел.

Сол сияқты Ежелгі Мысырда құрылыста тұрақты, «стандартты» өлшемі бар кірпіштерді қолданды, олардың өлшемдерін арнайы шенеуніктер қатаң бақылады.

Грек архитектурасының тамаша ескерткіштері – дүниежүзіне танымал болған шіркеулер, олардың бағандары шағын ғана элементтерден жасалған.

Ежелгі римляндар су құбырларын салғанда стандарттау принциптері мен әдістерін сол кезден бастап қолданған.

Орта ғасырда салалардың дамуына байланысты стандарттау әдістері жиі қолдана бастады. Сол кезде маталардың енінің өлшемдері, оның құрамындағы жіптердің бірыңғай саны орнатылды, маталар өндірісінде қолданылатын шикізатқа бірыңғай талаптар анықталды.

1785 жылы француз инженері Леблан қарулық құлыптардың партиясын – 50 данада дайындап шығарды, олардың әрбіреуі тек өздеріне тән маңызды қасиеттерге ие болды. Бұл өзара-алмастырушылық және бірегейлік қасиеттері. Осы құлыптардың әрқайсысын алдын-ала дайындамай қарудың кез-келгеніне сала берді.

Жаппай өндіріске көшу мақсатымен Германияда қарулық зауытта қаруларға стандарт орнатылды, бұл стандарт бойынша қарудың калибрі 13,9 мм тең болды.

19 ғасырдың екінші жартысында стандарттау жөніндегі жұмыстар барлық өнеркәсіптік кәсіпорындарда жүргізілді.

Стандарттау бұл жылдары тек бөлек фирмалардың және кәсіпорындардың ішінде ғана жүргізілді. Бірақ қоғамдық еңбектің бөлінуі салдарынан стандарттау ұлттық және халықаралық маңызына ие болды.

1846 жылы Германияда теміржол колеясының ені мен вагондардың тізбекті құралдары бірыңғайланды.

1869 жылы мұнда алғашқы анықтамалар кітабы жарық көрді, бұл анықтамаларда темірдің стандартты профилдерінің өлшемдері берілді.

1870 жылы Еуропаның бірқатар елдерінде кірпіштердің стандартты өлшемдері орнатылды.

1891 жылы Англияда, біраз соңыра басқа мемлекеттерде Витворт атты бұрандыларды стандарттау енгізілді (ол дюйммен өлшенді), біраздан кейін елдердің көбінде ол метриялық бұрандыға ауысты.

Халықаралық стандарттаудың басталуы 1875 жылы Парижда 17 ел қатысқан Халықаралық метриялық конвенцияны кабылдауын және Халықаралық өлшемдер және таразылар бюросының орнатылуын айтуға болады. Ұлттық және халықаралық стандарттаудың бұл алғашқы жетістіктері өндірістік күштің дамуына үлкен тәжірибелік әсерін тигізді.

19 ғасырдың соңында және 20 ғасырдың басында техника, өнеркәсіп және өндірістің дамуы күшейді. Осыған байланысты экономикалық қатынастар жағынан жақсы дамыған елдерде ұлттық стандарттаудың ұйымдастырылуымен айнала бастады, солардың салдарынан бұл мемлекеттерде стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдар құрылды.

Англияда 1901 жылы стандарттар Комитеті құрылды, оның басты мақсаты – Британ империясының экономикалық күшін шикізатқа, өнеркәсіптік бұйымдарға және әскери техникаға стандарттарды дайындап, енгізу арқылы күшейту болды.

1931 жылы Алматыда стандарттау жөніндегі Қазақ өңірлік бюросы құрылып, 1938 жылы ол өлшемдер мен өлшеу аспаптары жөніндегі жұмыстармен шұғылданатын уәкілетті комитет Басқармасына өзгертілді.

Қазақстан тарихындағы маңызды оқиғаларына 1993 жылы «Стандарттау және сертификаттау туралы» ҚР заңын, ал 1999 жылы «Стандарттау туралы» ҚР заңын қабылдау болып саналады.

2004 жылы Қазақстанда «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы қабылданып, 2005 жылдың мамыр айында ол күшіне енеді.

Стандарт – уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп мәрте және ерікті пайдалану мақсатында техникалық реттеу объектілеріне ережелерді, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін құжат;

«Техникалық реттеу туралы» заңында келесі анықтамалар берілген:

Стандарттау – нақты қойылып отырған және ыктимал міндеттерге қатысты көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер белгілеу аркылы өнімге, көрсетілетін қызметке және процестерге койылатын талаптарды ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған қызмет;

Стандарт – уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп мәрте және ерікті пайдалану максатында техникалык реттеу объектілеріне ережелерді, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін қүжат;

Стандарттау халықаралық, аймақтық және ұлттық деңгейде өтеді. Стандарттау жөніндегі нормативтік құжат – стандарттау жөніндегі қызметтің әр түріне немесе оның нәтижелеріне қатысты нормаларды, ережелерді, сипаттамаларды, принциптерді белгілейтін қүжат.

Стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым – географиялық немесе экономикалық бір ғана өңірдің стандарттау жөніндегі тиісті органдары қызметіне қатысу үшін ашық болатын стандарттау жөніндегі ұйым;

Стандарттау жөніндегі техникалық комитет – бекітілген стандарттау объектілері немесе қызмет бағыттары бойынша стандарттарды әзірлеу және мемлекеттік техникалык реттеу жүйесін құруға катысу үшін ерікті негізде экономика салаларында құрылатын консультациялық-кеңесші орган.

1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң бiрлiгi мен тұтастығы;

2) бiрыңғай терминологияны, өнiмге, көрсетiлетiн қызметке, процестерге қойылатын талаптарды белгiлеу ережелерiн қолдану;

3) техникалық реттеу мақсаттарының орындылығы мен қолжетiмдi болуы, техникалық реттеу процестерiне қатысу үшiн тең мүмкiндiктердi, мемлекет пен мүдделi тараптар мүдделерінің теңгерімiн қамтамасыз ету;

4) отандық және импортталатын өнiмге, көрсетiлетiн қызметке және олардың белгiленген талаптарға сәйкестiгiн растау рәсiмдерiне қойылатын талаптардың бiрдей болуы;

5) техникалық регламенттер мен стандарттарды әзiрлеу кезiнде ғылым мен техника жетiстiктерiн, халықаралық және өңiрлiк ұйымдардың стандарттарын басым пайдалану;

6) техникалық регламенттер талаптарының мемлекет экономикасының дамуы, оның материалдық-техникалық базасы деңгейiне және ғылыми-техникалық даму деңгейiне сәйкестігі;

7) мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәлiметтердi қоспағанда, техникалық регламенттердің, стандарттардың және олар туралы, оларды әзiрлеу, бекіту, жариялау тәртібі туралы ақпараттың қолжетiмдiлiгi;

8) стандарттарды қолдану мақсатында оларды ерiктi түрде таңдау;

9) сәйкестiктi растаудың бiрыңғай жүйесi мен ережелерi;

10) бiр органның аккредиттеу және сәйкестiктi растау жөніндегі өкiлеттiктердi қоса атқаруын болдырмау;

11) бiр мемлекеттік органда мемлекеттік бақылау және сәйкестiктi растау функцияларының үйлеспеушiлiгi;

12) сәйкестiктi растау жөніндегі органдардың дайындаушылардан (орындаушылардан), сатушылардан және сатып алушылардан тәуелсiздiгi;

13) сәйкестiктi растау жөніндегі жұмыстарда бәсекелестiктiң шектелуiн болдырмау принциптерiне негiзделедi.

Бақылау сұрақтары:

1 Сертификаттау саласында қандай заң бар?

2 Қандай заң өз күшінде?

3 Заң қандай бөлімдерден тұрады

4 Сертификаттауға сәйкес бөліміне қысқаша анықтама

5 Техникалық реттеудің мақсаты

6 Техникалық реттеудің негізгі принципі
№ 19 дәріс

Тақырыбы: Стандарттау негізі

1 Стандарттау әдістері

2 Стандарттау түрі және категориясы
1 Стандарттау қызмет түрі ретінде жалпы ғылыми және арнаулы әдістердің жиынтығына сүйенеді. Бұл әдістер жиынтығы қайталанып кездесетін міндеттерді оптималды шешу үшін қажет болып табылады.

Стандарттау жұмыстарында жиі қолданылатын әдістер:

1. 
   стандарттау нысандарын ретке келтіру;
   
2. 
   параметрлік стандарттау;
   
3. 
   унификациялау;
   
4. 
   агрегаттау;
   
5. 
   кешенді стандарттау;
   
6. 
   озық стандарттау.
   

Параметрлер қатарларын стандарттау процесі параметрлік стандарттау деп аталады. Мысалы, киім және аяқ-киімнің өлшемдік қатарларын құру үшін көптеген еркек және әйел адамдарын (әртүрлі жастағы, әртүрлі өңірде тұратын) антропометриялық өлшеулерден өткізу керек. Алынған нәтижелер математикалық статистика әдістерімен өңделеді.

1) халықаралық стандарттар;

2) өңiрлiк стандарттар және техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөніндегі ережелер мен ұсынымдар;

3) Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары мен техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi;

4) ұйымдар стандарттары;

5) Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі ұсынымдары;

6) шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттары, ұйымдар стандарттары, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөніндегі ережелерi, нормалары мен ұсынымдары жатады.

Мемлекеттік стандарттар, егер Қазақстан Республикасының заңдары немесе техникалық регламенттері олар туралы нұсқауларды қамтитын болса, міндетті болып табылады.

2. Мемлекеттік стандарттар:

1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң жалпы ұйымдастыру-әдiстемелiк ережелерiн белгiлейтiн, негiзге алынатын стандарттар;

2) өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң бiртектi топтарына, қажет жағдайда нақты өнiмге, көрсетiлетiн қызметке қойылатын талаптарды белгiлейтiн өнiмге, көрсетiлетiн қызметке арналған стандарттар;

3) процестерге арналған стандарттар;

4) өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi, процестердi бақылау әдiстерiне арналған стандарттар болып бөлiнедi.

3. Негізге алынатын мемлекеттік стандарттарды уәкiлетті органның кәсiпорындары әзiрлейдi.

4. Шет мемлекеттердiң, халықаралық ұйымдардың нормалары мен стандарттары, осы Заңның 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарға жету үшiн тиiмсiз немесе қолайсыз болып табылатын жағдайларды қоспағанда, олар Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттарын әзiрлеу кезiнде негiз ретiнде толық немесе ішінара қолданылуы мүмкiн.

5. Мемлекеттік стандарттарда:

1) техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуын қамтамасыз ететiн өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгі жөніндегі қажеттi талаптар;

2) өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi жiктеуге қойылатын талаптар;

3) өнiмнiң бiрiздiлiк, үйлесiмдiлiк және өзара алмастырушылық көрсеткiштерi;

4) терминдер мен анықтамалар;

5) өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң тұтыну қасиеттерi мен сипаттамаларын қоса алғанда, функционалдық мақсатының көрсеткiштерi;

6) қабылдау, буып-түю, таңбалау, тасымалдау, сақтау, кәдеге жарату және жою ережелерi;

7) сапасы мен қауiпсiздiгiн сынау әдiстерi;

8) ресурстардың барлық түрлерiн сақтауға және ұтымды пайдалануға қойылатын талаптар;

9) менеджмент жүйесін енгізудi қамтамасыз ететiн, өндiрiстi ұйымдастыруға қойылатын талаптар;

10) белгiлi бiр қызмет саласына арналған ұйымдастырушылық-әдiстемелiк сипаттағы ережелер, сондай-ақ жалпы техникалық нормалар мен ережелер белгiленуi мүмкiн.

6. Мемлекеттік стандарттар өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң шығарылған жерiне қарамастан, тең дәрежеде қолданылады.
Бақылау сұрақтары:

1 Қандай стандарттау әдісін білесіз?

2 Жөнге салу деген не? Мысал келтір.

3 Унификаттау әдісін қалай түсінесіңдер, мысал келтір

4 Агрегатттау әдісін қалай түсінесіңдер, мысал келтір

5 Кешенді стандарттау әдісін қайда қолданады?

6 Озық стандарттауды қалай түсінесіңдер?

7 ҚР аймағында қандай нормативті құжат жарамды?

8 ҚР аймағында қандай стандарт жарамды?
№ 20 дәріс

Тақырыбы: Стандарттау негізі

1 Мемлекеттік стандарттау жүйесі

2 Стандарттаудың түрлі салада
1 Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымы келесідей:

1) Қазақстан Республикасының үкіметі;

2) уәкілетті орган;

3) өз құзыреті шегінде мемлекеттік органдар;

4) мемлекеттік органдар жанындағы техникалық реттеу саласындағы сарапшылық кеңестері;

5) саудадағы техникалық кедергілер санитарлық және фитосанитарлық шаралар жөніндегі ақпарат орталығы;

6) стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер;

7) сәйкестікті растау жөніндегі органдар, зертханалар;

8) сәйкестікті растау, стандарттау және аккредиттеу жөніндегі сарапты – аудиторлау;

9) техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен стандарттардың мемлекеттік қоры құрайды;

Қазақстан Республикасы Үкіметінің техникалық реттеу саласындағы құзыретіне мыналар жатады:

1) техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлеу

2) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін құру;

3) техникалық реттеу саласында құқықтық реформаны қамтамасыз ету;

4) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін дамыту бағдарламасын бекіту;

5) қорғау технологияларын қолдану ережелерін және міндетті қорғануға жататын құжаттар мен объектілер тізбегін бекіту;

6) техникалық – экономикалық ақпарат жіктеуіштерінің депозитариесін құру және жүргізу ережелерін бекіту;

7) өнімнің, көрсетілетін қызметтің, процестерді, қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүдделі үшін консультациялық – кеңесші органдары құру;

8) техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерді өз құзыреті шегінде қабылдау оларға өзгерістер немесе толықтырулар еңгізу;

9) сәйкестікті растау жөніндегі органдарды және зертханаларды аккредиттеу тәртібін белгілеу;

10) Қазақстан Республикасы конституциясында заңдарында және Қазақстан

Республикасы Президентінің актілерінде жүктелген өзге де функцияларды атқару;

Уәкiлеттi орган мынадай функцияларды орындайды:

Техникалық реттеу саласында:

1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiн құруға қатысады;

2) техникалық реттеу саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асырады;

3) техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік органдардың, жеке және заңды тұлғалардың қызметiн салааралық үйлестіруді жүзеге асырады;

4) мемлекеттік органдармен бiрлесе отырып, мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiн дамыту бағдарламасын әзiрлейдi және олардың орындалуын үйлестiредi;

4-1) техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспарды әзірлейді;

5) техникалық реттеу саласындағы жобалардың және нормативтiк құқықтық актiлердiң техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік саясатқа және осы Заңның 4-бабы 1-тармағында көзделген мақсаттарға сәйкестiгiне талдауды және сараптама жүргiзудi ұйымдастырады;

6) стандарттау жөніндегі техникалық комитеттермен, жеке және заңды тұлғалармен техникалық реттеу мәселелерi бойынша өзара iс-қимыл жасайды;

7) стандарттау, сәйкестiктi растау және аккредиттеу жөніндегі халықаралық және өңiрлiк ұйымдарда Қазақстан Республикасының атынан өкiлдiк етедi, халықаралық және өңiрлiк стандарттау, сәйкестiктi растау нәтижелерiн өзара тану жөніндегі жұмыстарға қатысады;

8) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң тiзiлiмiн жүргiзудi ұйымдастырады;

9) техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттік қорының жұмысын ұйымдастырады және үйлестіреді;

10) Ақпарат орталығының жұмыс iстеуiн қамтамасыз етедi;

11) сәйкестікті растау, тауар шығарылатын елді анықтау, аккредиттеу жөніндегі сарапшы-аудиторларды аттестаттау тәртібін айқындайды және оны ұйымдастырады, сондай-ақ оларды кәсіби даярлау мен қайта даярлауды ұйымдастырады;

12) техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуына мемлекеттік бақылау жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастырады және үйлестiредi;
2 Дүниежүзілік тәжірибеде стандартизация толықтай қонақ үй шаруашылығын, туризмді, байланысты, білімді, банктік істі қамтиды.

Стандарттаудың нысаны ретінде қызмет қиындық туындатады, неғұрлым барлық оның мінездемелері сандай болуы мүмкін. Осыдан және қызмет атқарудың сертификаттаудың өзгешелігі құралады.

Дүниежүзілік тәжірибе стандартизацияның айтылмыш облысында қызмет ету үшін халықаралық стандартизацияның базасымен қамтылуы жетерлік. ИСО халықаралық стандарт үшін банктің және химчисток қызмет атқаруларды әзірлейді; сырттың халықаралық және аймақтық ұйымдары (Автотуризмның еуро ұйымы, Халықаралық темір жол бірлестік, дүниежүзілік туристік ұйым, халықаралық электрбайланыс бірлестігі- МСЭ және др.) өзінің облыстарында қызмет атқарудың стандартизациянда жұмыс істейді. ИСО, МЭК және МСЭ өзінің қызметі стандартизация бойынша саудаға қызмет атқарулармен ВТО жаңа зерттемелерімен байланыстырады.

Қызмет ету таралуы бойынша 4 түрге жіктеледі.

• 
  бағыт,
  
• 
  тұтынушы сипаттамасы
  

Қонақ үйде ең көкейкесті іс халықаралық стандартизацияның шартты белгісі төтенше жағдайлармен басқару және қауіпсіздікпен қамту әдістері жатады.

Стандартизация және экология. Стандартизацияның экология облысында ерекше рөл атқарады, ол тек ұлттық және халықаралық ұйымның қызметіннің стандартизация бойынша ғана емес. Ресурстарды қолдану және қоршаған ортаны қорғау саласында стандарттарды көбінесе қарастырады. Стандарт - бұл қоршаған ортаны сапамен басқару тәсілі.

Әлемдік қоғамдастық қоршаған ортаны қорғау жұмыстарын жасайды. Айталық, тек ЕС бойынша 90 экология облысында директив қабылдаған. Олар басты ЕС қоршаған орта, сапалы су, сапалы ауа, индустриялық тәуекелдердің және тастандылар, айғай-шу бойынша саясатты жүргізеді.

Директивы по генеральной политике ЕС направлены на мето­ды оценки стоимости контроля за загрязнением в промышлен­ности; оценку степени влияния некоторых государственных и частных проектов на окружающую среду; создание Европей­ского агентства по охране окружающей среды, сети контроля и обеспечения информацией и др.

Директивалар ЕС бойынша бас саясатына өндіріс ластануын қадағалауды бағалау әдісі бағытталған; мемлекеттік, жеке қоршаған орта жобасының ықпал ету деңгейі; ақпаратпен қамту және сетти бақылау, қоршаған ортаны қорғау бойынша Европалық агенства құру. Суға қатысты директив қорғалатын өзен, көл және басқа мәселелерді қамтиды; ауыз су сапасын; суды кейбір қауіпті заттардан қорғау; татымсыз судың сапалары және т.б. Ауа мен өндіріс қауіпінен қорғау директерін кейбір қауіпті заттар мен препараттарды шектеу; «Қауіпті заттарды маркілеу және қаптау классификациясы; қауіпті химикаттарға экспорттау мен импорттаудағы талаптары; (асбест, двуокиси азот, қорғасын, двуокиси күкірт және т.б) нақты заттардың ауаға таратылу нормасы.

Шығынға қатысты мәселе директивтері қала шартына сәйкес суды тазарту талабын анықтайды; ауа қауіпсіздігі мен ластану бойынша; артық қауіпті заттарды бақылау; нақты объектіге қатысты нормалары.

Айқау-шудан сақтау директиві мотоцикл, автомабиль, сонымен қатар тұрмыстық техника құралдарының айқай-шуын нормалайды.

ЕС-да арнайы экомаркі белгісінің мақсаты тұтынушыға қоршаған ортаға қауіпсіз, экологиялы таза, талап нормаға сәйкес жасалған өнім деген ақпарат береді. Экобелгі тағам өнімдері, сусын және дәрілік препараттарға негізделмеген. Оларға қауіпті директивті тауар препараттарды маркілейді. Белгі түсі жасыл, көк, қаранын ақ фонда, ақтын қара фонда болуы мүмкін. Дайындаушы экобелгіні алу үшін алдымен өнім экология бағасын біліп, онымен сатндарттау бойынша орган әрбір өнім тауар бойынша келісімге келіп айналысады. Экобелгі белсенді түрде рекламаларда жүреді, себебі өндірілген өнімнің бәсекеге қабілеттілігін білдіру мақсатында.

Экологиялық стандарттаудың басты аспектісі болып- тұтынушы мен өндіріс тастандысын утилизациялау.

Ресейде 70 млрд.т гектар жер тастанды жерге айналған.

Экологиялық норма бойынша ұлттық стандарттау мынадай заңдарды жасауда:

• 
  Табиғи және қоршаған ортасын қорғау;
  

• 
  Аймақтың санитарлы-эпидемиологиясы;
  
• 
  Жер қойнаулары;
  
• 
  Жер төлемі;
  
• 
  кәсіпорын және кәсіпкерлік туралы қызмет;
  
• 
  Тұтынушы құқығын қорғау;
  
• 
  Стандарттау;
  
• 
  Өнімді чстандарттау және қызмет көрсету
  
• 
  Инвестициялық қызмет;
  
• 
  қорғаныстың өнеркәсібі туралы конверсия;
  
• 
  Қорғаныс.
  

Бақылау сұрақтары

1 Техникалық реттеудің мемлекеттік құрылымын атаңыз?

2 Мемлекеттік органдарға мысал келтіру.

3 Техникалық реттеу саласында үкімет өкілі

4 Қандай менеджмент жүйесі белгілі?

5 Стандарттау жүйесі қалай жүруде?

6 Экология саласындағы стандарттаудың орны қандай?

Тақырыбы: Халықаралық стандарттау

1 Халықаралық стандарттаудың мақсаты

2 Стандарттау бойынша халықаралық ұйым
1 ИСО мақсатына техникалық және экономика қызметі, әлемдік деңгейде тауар айналымы және ықтымастықты кеңейтіп, стандарттауды дамыту болып табылады.

Мақсатқа жету үшін:

-әлемдік деңгейде стандарттау бойынша барлық жағдайды қабылдау

-халықаралық стандарттарды өңдеп және хабарлау.

-техникалық комитет және оның мүше комитеті бойынша ақпарат алмасу.

-халықаралық басқада ұйымдармен бірлесу.

БҰҰ шешімімен 1947 жылы Лонданда стандарттау бойынша Халықаралық ұйым ИСО құрылды. Электротехника мен электроникасынан басқасын бұл ұйым стандарттарды қамтыды.

ИСО-ның негізгі мақсаты бүкіл әлемде стандарттауды дамыту болып табылады. ИСО 146 әлем елін сонын ішіде 94- мүше ИСО, 37- мүше - корреспондентері және 35- енгізілген мүше елі кіреді.

ИСО – ға ие ел техникалық комитеттің кез-келген жұмысына қатысуына болады. Корреспондентке мүше- стандарттауды әзірлеу жайлы барлық ақпарат алуға құқылы. Жазылға мүше ИСО-ға қаражат төлеп және халықаралық стандарт жайлы ақпаратқа қол жеткізе алады. Қазақстан Республикасы 1994 жылдан бастап ИСО-ның толық мүшесі.

Халықаралық электротехника комиссиясы (ХЭК)

1906 жылы 13 мемлекет елі электрлік машина мен терминология бойынша стандарт параметрімен қызығушы ұйым негізінде Халықаралық электротехника комиссиясы құрылды. ИСО құрылғаннан кейін ХЭК оның автономды ұйымы ретінде құрамына енді. ХЭК ИСО қызметіне кірмейтін электротехника, электроника облысындағы стандартқа негізделген.

ХЭК-тің негізгі мақсаты - халықаралық стандарттарды әзірлеу және нормативті құжаттар шешімін халықаралық бірлестікте шешу.

Европалық экономикалық комиссия БҰҰ (ЕЭК ООН) - орган ЭКОСОС ООН (Экономикалық және әлеуметтік кеңес БҰҰ). Ол 1947жылы құрылып соғыс зардабына көмек көрсетті. Бірақ 1951 ж ЭКОСОС ХЭК туралы мерзімін ұзарту туралы шешімге келіп оның БҰҰ бірлестігінде экономикалық қызмет бағытына негіздеді.

Азық-түлік және ООН (ФАО) ауыл шаруашылық ұйымы. Бұл 1945 ж үкіметаралық сияқты арнайы БҰҰ ұйымы. Ұйым мақсаты - жалпыға бірдей әл-ауқат жолымен өндірістің тиімділігінің аумақтауының және азықтық және ауыл шаруашылық азық-түліктің таратушылығына қолғабыс өрлету. Нормативтік құжаттың зерттемесінде Фаоның осы облыстарында шамалы ИСО 25 техникалық комитеті жұмыс жасйды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау (ДДСҰ) ұйымы. 1948 ж ЭКОСОС БҰҰ бойынша құрылды. ДДСҰ мақсаты – бүкіл әлем халқының денсаулығын қорғау.
Бақылау сұрақтары:

1 Халықаралық стандарттаудың мақсаты

2 Мақсатқа қол жеткізу

3 Халықаралық стандарттау ұйымы қана құрылды?

4 ИСО-да қандай мүше елдер бар?
№ 22 дәріс

Тақырыбы: Өңірлік стандарттау

Дәріс жоспары:

1 Стандарттау бойынша аймақтық ұйым

2 Мемлекетаралық стандарттау
Стандарттау бойынша аймақтық ұйым:

- стандарттау бойынша жалпы европалық ұйым

- стандарттау бойынша өзараскандинавиялық ұйым

- Стандартизация тәуелсіз мемлекеттің одағында.

Стандарттау бойынша жалпы европалық ұйым (СЕН; СЕНЭЛЕК; ЕТСИ), Стандарттау бойынша өзаракандинавиялық ұйым (ИНСТА), Халықаралық ассоциация Оңтүстік-Батыс Азия елі (АСЕАН), Стандарт (КОПАНТ) панамерикандық комитеті. Стандартизация тәуелсіз мемлекеттің одағында. Стандарттау бойынша Европалық комитет (СЕН) 1961ж бастап құрылған. СЕН мүшелігіне 18 европалық ел жатады. СЕН негізгі мақсаты - қолғабыс сауданың дамуының тауармен және қызмет атқарулармен жолымен бы айдал- арада ЕС өзінің директиваларының, ЕАСТ және сырттың үкіметаралық ұйымдары білген еуро қалыптың( евронорм, Е ) зерттемесі. Сен еуро қалыптарды ара мынадай облыстарда әзірлейді, сияқты жабдықты үшін авиация үшін, газды газсауыт, газды плиты, және др. насос бекеттері из Сен жұмысының негізгі ұстанымдарынан деген - ИСО қалыбының тындырымды игерушілігі үшін евронорм зерттеме үшін негіз әлде, нешінші ИСО кемел нәтиже толықтауыш. Стандарттау электротехника бойынша Европейский комитет (СЕНЭЛЕК) СЕНЭЛЕК 1971 ж құрылған. 17 Европа елі мүше. СЕНЭЛЕК негізгі мақсаты - электротехникалық өнім стандартын әзірлеу. Стандарт СЕНЭЛЕК европалық нарықтың біріңғай әдісі ретінде қарастырылады. Аймақтық стандарт СЕНЭЛЕК бойынша, 3формаға ие: европеалық стандарт (Е ), гармонизация бойынша құжат (НД) және алдын-ала стандарт (Е У).

Электр байланыс стандарттай бойынша Европалық институт (ЕТСИ)

ЕТСИ 1988ж құрылды.

Оның негізгі тапсырмасы поиск - электросвязи кешенді инфрақұрылымын ортақ қалыптарды жасау болады. Стандарттау бойынша Өзаракандинавты ұйым (ИНСТА) -1952 ж құрылды. Оның негізгі ерекшелігі жалпы аймақтық кандинавты стандарт әзірлемейді. Негізгі жұмысы ИНСТА ұлттық стандартты құру, скандинавты мемлекет, ұлттық нормативтік құжаттың техникалық талабының бірегейлендірулері, айырбастың ұйымының ақпаратпен туралы жұмыстарда ша стандартизацияға косарландырудың аулақта- үшін, тәжірибенің таратуының ша қалыптың жаралғанының және -членов елінің келісімді айқындамасының ұйғарымінде ИСО, МЭК және сырт ұйымдары.

Оңтүстік-батыс Азия(АСЕАН) елінің халықаралық ассоциациясы.

Оңтүстік-батыс Азия мемлекетінің халықаралық ассоциациясы 1994 жыл консультациялық комитетті бойынша стандартизацияға және сапаға жасады. Барлық елдер АСЕАН топтаманың ИСО қалыптарын 9000 "мұқабаның әдісінің" қабылдады. Комитеттің қызметі ортақ сұрақтарды бойынша стандартизацияға және сапаға неізделген.

Қалыптың(КОПАНТ) панамерикандық комитеті. Ол 1961 жылдан өмір сүреді. Ұйымның басты мақсаты - аймақтық саудада техникалық кедергінің жоюы. КОПАНТ қызметі елдердің-мүшенің ұлттық ұйымының жұмысының жетілдіру, тәлім-тәрбиені және маманның біліктілігінің көтермелеуін оқтаулы.

Стандарттау бойынша Еуразияшылық кеңес, метрологияға және сертификаттауға(ЕАСС) 1992 жылдың наурызында қол қойып "келісім туралы жасасады, келісімді стандартизация облысының, метрология және сертификаттау" – болып табылды.

Стандарттаудың халықаралық сипатын атап өте отырып, өнімдердің сыйысушылығын, өзара алмасушылығын, адам денсаулығы мен өмірі, қоршаған орта қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, оның қажеттігін тани отырып, 1992 жылғы наурызда ТМД елдерінің үкімет басшылары "Стандарттау, метрология және сертификаттау саласында келісімді саясат жургізу туралы" Келісімге қол қойды.

Келісімге қатысушылар алдында тұрған негізгі міндеттер:

• 
  мемлекетаралық   мүдделерді   білдіретін   стандарттау,метрология және сертификаттау бойынша жұмыстар жүргізудің ортақ (жалпы) ережесін қабылдау;
  
• 
  адам өмірі мен денсаулығы, қоршаған ортаны қорғау үшін олардың қауіпсіздігін, сыйысушылығы мен өзара алмасушылығын, сондай-ақ сынаудың, біртұтас әдістерін қамтамасыз ететін өнімдер мен қызметтерге бірыңғай міндетті талаптар белгілеу;
  
• 
  мемлекетаралық     мүдделерді      білдіретін     жалпы 
  техникалық талаптарды стандарттау;
  
• 
  техникалық-экономикалық   ақпараттар    мен   шартты белгілеу (код беру) жүйесінің сыныптауыштарын енгізу мен дамытуды ұйымдастыру;
  
• 
  келісімге қатысушы-мемлекеттердің қолдануына рұқсат ететін физикалық шамалар бірлігін белгілеу;
  
• 
  мемлекетаралық қызмет уақыты мен жиілігін, өлшеу құралдарының    ақпараттық    қорларын,    стандарттық үлгілері мен стандартты анықтамалық деректерін енгізу;
  

• 
  мемлекетаралық   стандарттар   қорын,   өзге   елдердің 
  халықаралық, аймақтық стандарттарын қалыптастыру, 
  сақтау  және  енгізу,   келісімге   қатысушыларды   осы 
  стандарттармен қамтамасыз ету;
  
• 
  мемлекетгік сынаулардың, метрологиялық аттестациялаудың,   өлшеу   құралдарын   тексеру   мен калибрлеудің, аккредитациядан      өткен      сынау лабораториялары     мен     сертификаттау     жөніндегі органдардың нәтижелерін өзара тану;
  
• 
  мемлекетаралық    мүддені білдіретін мемлекетаралық стандарттарды және нормативтік құжаттарды басып шығару және қайта басып шығару, көбейту және тарату
  
• 
  аккредитациядан      өткен      сынау лабораториялары     мен     сертификаттау     жөніндегі органдардың нәтижелерін өзара тану;
  
• 
  мемлекетаралық    мүддені білдіретін мемлекетаралық стандарттарды және нормативтік құжаттарды басып шығару және қайта басып шығару, көбейту және тарату;
  
• 
  кадрлар      даярлау      және      біліктілікті      арттыру бағдармаларын үйлестіру;
  
• 
  стандарттау,      метрология      және      сертификаттау саласындағы халықаралық ынтымақтастық.
  

Мемлекетаралық кеңес жұмысының тиімділігін арттыру үшін, Минскі қаласында ұйымдық міндеттерді орындайтын техникалық секретариат құрылды.

ТМД елдерінің стандарттау  жөніндегі ұлттық органдары

Мемлекеттердің аттары	Ұлттық стандарттау  органдарының аттары
1	2
Азербайжан  республикасы Армения республикасы Беларусь  республикасы  Грузия республикасы Қазақстан республикасы   Қырғызстан  республикасы Молдова республикасы Ресей федерациясы Тәжік республикасы Түркменстан республикасы Өзбекстан республикасы Украина	Азмемстандарт Арммемстандарт Белстандарт Грузстандарт Қазақстан Республикасының мемстандарты Қырғызстандарт Мемдепартамент - Молдова. Ресей мемстандарты Тәжікмемстандарт Түркменбасмем инспекциясы Өзмемстандарт Украина мемстандарты

Мемлекетаралық  стандарттау жөніндегі жұмыстарды жүргізудің негізгі принциптері: МЕМСТ 1.0-99 Мемлекетаралық стандарттау жөніндегі жұмыстарды жүргізу Ережесі. Жалпы ережеде баяндалған.

Оған мыналар жатады:

• 
  өзара жеткізілетін өнімдердің сапасын қамтамасыз ету жөніндегі келісімге қол жеткізуге Келісімге қатысушы бүкіл мүдделі мемлекеттердің өзара ұмтылуы;
  
• 
  мемлекетаралық стандартты әзірлеудің дұрыс екендігі;
  
• 
  мемлекетаралық   стандарттардың   халықаралық және аймақтық стандарттармен үйлесімін қамтамасыз ету;
  
• 
  өзара    байланысты        объектілерді    стандарттаудың кешенділігі;
  
• 
  мемлекетаралық стандарттардың ғылым мен техниканың және озық тәжірибенің қазіргі заманғы жетістіктеріне сәйкестігін қамтамасыз ету.
  

Мемлекетаралық стандарт мемлекетаралық стандарттау саласындағы негізгі нормативтік құжат болып саналады.

Мемлекетаралық стандарт (МЕМСТ) - бұл стандарттау жөніндегі мемлекетаралық Кеңес қабылдаған стандарт.

Мемлекетаралық  стандарттардың (МЕМСТ) келесі түрлері ажыратылады:

1. 
   Негізгі стандарттар;
   
2. 
   Өнімдердің (қызметтердің) стандарттары;
   
3. 
   Процестердің (жұмыстардың) стандарттары;
   
4. 
   Бақылау әдістерінің (сынау, өлшеу, талдау) стандарттары.
   

Бақылау сұрақтары

1 Өңірлік стандарттау деген не?

2 Халықаралық стандарттаудың өңірлік стандарттаудан айырмашылығы қандай?

3 Мемлекетаралық стандарттау?

4 МГС-ге мұше елдер?

Тақырыбы: Сертификаттау негіздері

Дәріс жоспары:

1 Сертификаттау түсінігі

1. 
   сертификаттау - сәйкестікті растау жөніндегі орган өнімнің,
   

2. 
   сәйкестік сертификаты - өнімнің, көрсетілетін қызметт
   

3. 
   беруші - өнім беретін, қызмет көрсететін жеке немесе заңды тұлға;
   
4. 
   дайындаушы (орындаушы) - өнімді кейіннен иеліктен шығару
   

5. 
   инспекциялық бақылау - сертификатталған өнімнің, процестің
   

6. 
   сәйкестік белгісі - өнімнің, көрсетілетін қызметтің техникалық
   

7. 
   сәйкестік сертификаты - өнімнің, көрсетілетін қызметтің
   

8. 
   сәйкестік туралы декларация - дайындаушы (орындаушы)
   

9. 
   сәйкестікті ерікті растау - дайындаушының (орындаушының)
   

10. 
    сәйкестікті міндетті растау - өнімнің техникалық регламенттерд
    

11. 
    сәйкестікті растау - нәтижесі объектінің техникалық
    

12. 
    сәйкестікті растау жөніндегі орган - сәйкестікті растау жөніндегі
    

13. 
    сәйкестікті растау нысаны - нәтижелері өнімнің, көрсетілетін
    

14. 
    сәйкестікті растау саласындағы құжат – Қазақстан
    

15. 
    сәйкестікті растау схемасы - объектінің техникалық
    

16. 
    сәйкестікті растау, тауар шығарылатын мемлекетті анықтау,
    

Міндетті сертификатту-сәйкестікті растау жөніндегі органдардың қатысуымен өнімнің, көрсетілетін қызметтің техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерде белгіленген талаптарға сәйкестігін растау нысаны. Негізінде міндетті сертификаттау адамдардың өмірі, денсаулығы, азаматтардың мүлкі мен қоршаған орта үшін қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стандарттың немесе өзге нормативтік құжаттың міндетті талаптарына сәйкестігі тұрғысында, міндетті сертификаттауға жататын өнімдердің жұмыстардың, қызмет көрсетулердің тізбесіне енгізілген өнімдерді, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді сертификатау.

Ерікті сертификаттау өтініш берушінің (дайындаушылардың, сатушылардың, атқарушылардың) бастамашылығы бойынша өнімнің,үрдістің,жұмыстардың,қызмет көрсетулердің өтініш беруші айқындайтын нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкестігін растау мақсатында жүргізіледі. Ерікті сертификаттау міндетті сертификатты алмастыра алмайды. Ерікті сертаудың негізгі мақсаты болып кәсіпорын өнімін бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету. Өнімнің қауіпсіздік талаптарына ғана сәйкес емес,сонымен қатар шығарылатын өнімнің сапасын қамтамасыз ету талаптарына сәйкес өнімнің жарнамалау негізгі мақсатының бірі болып табылады.
Бақылау сұрақтары:

1 Сертификаттау мақсаты

2 Сертификаттау қашан туындады?

3 Сертификаттау туындауына мысал келтіріңіз?

4 Негізгі терминдерге анықтама бер: сертификаттау, сертификат, декларация, сәйкестікті растау, тұтынушы өтініші
Ұсынылған әдебиеттер:

1 Лифиц Е.М. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000г. 465 с.

2 Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации и метрологии М.: ЮНИТИ 1998, 464
№ 24 дәріс

Тақырыбы: Сертификаттау негіздері

1 Өнім сертификаты

2 Сертификаттау қызметі
1 Сертификаттауды жүргізу

Өнімді сертификаттау:

1) сертификаттау бойынша өтінімді беру және қарау;

2) өтінім бойынша шешім қабылдау және де схемасын таңдау;

3) сертификаттау бойынша жұмыс жүргізуге келісім жасасу;

4) сұрып, зерттеу мен үлгіні біріңғайлау;

5) өндіріс сарапшылығы (егер сертификаттау схемасын қоса алғанда);

6) алынған анализ нәтижесі және сертификат берілгені жайлы шешім (бас тарту мен беру);

7) Техникалық реттеу мемлекеттік жүйесінде сертификатты тіркеу;

8) Сертификаттауды беру;

1 Қызмет атқаруды жіктеу

Көрсетілетін қызмет атқарушы функционалды мақсатын қарай 2 топқа бөлінеді:

- материалды қызмет көрсету, өтініш беруші берген тапсырыс жаңа өнімді әзірлеу немесе бұйымның қасиетін қайта жаңғырту (өзгерту, сақтау) сонымен қатар адамдар мен жүктерді тасымалдау, банктік қызмет көрсетумен қамтамасыз етеді. Материалдық қызмет көрсетіге көбінесе тұрмыстық қызмет көрсеті, жөндеу жұмыстары және бұйымдарды өңдеу, тұрғын үй коммуналдық қызметі, қоғамдық тамақтану, көлік қызмет көрсеті және т.б жатады.

- материалды емес қызмет көрсету (әлеуметтік-мәдени) қызмет, тұлғаны рухани және физикалық тұрғыдан дамуын кәсіби тұрғыдан көтерілуін, денсаулығын түзеу бойынша қамтамасыз етеді. Әлеуметтік-мәдени қызмет түріне медициналық қызмет, мәдени қызмет, туризм және білім және т.б жатады.

Көрсетілетін қызметті сертификаттау тәртібі өнімді сертификаттау тәртібінен айырмашылығы сынама алып және зерттеу жүргізу болып табылады.

1 Өнімді сертификаттау тәртібін атаңыз?

2 Сертификаттаудан өткеннен кейін өтінім берушіге қандай құжат беріледі

3 Міндетті сертификаттау ерікті сертификаттаудан айырмашылығы

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Лифиц Е.М. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000г. 465 с.

2 Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации и метрологии М.: ЮНИТИ 1998, 466

№ 25 дәріс

Тақырыбы: Сертификаттау негіздері
Дәріс жоспары:

1 Сертификаттау жүйесінің құрылымы

2 Сәйкестікті растау жөніндегі орган

3 Сарапшы аудиторлар

1) Қазақстан Республикасының Үкіметі;

2) Уәкілетті орган;

3-1)Аккредиттеу бойынша орган;

4) мемлекеттік орган жанындағы техникалық реттеу облысындағы сарапшы кеңес;

5) Саудада техникалық кедергілерді жою, санитарлық және фитосанитарлық шаралар бойынша ақпараттық орталық (бұдан әрі - ақпараттық орталық);

7) зертхананың сәйкестігін растайтау бойынша орган;

8)Тауардың және аккредитацияның тегін елін анықтау, сәйкестікті растау бойынша сарапшы-аудиторлар;

Сәйкестікті растаушы орган өзінің қызметтерін басқа өтінім берушілерге қол жетімділігін қамтамасыз етуі тиіс. Қаржылық немесе басқа да жағдайлар болдмауы тиіс. Қызметтің қолжетімділігі ұйымның көлеміне немесе оның бір қандайда бір ұйымға мүшелігі байланысты шектелмеуі тиіс

3 Сәйкестікті растау (аккредиттеу) бойынша сарапшы-аудиторлар болып Мемстандарттың арнайы комиссиямен аттестатталған мамандар бола алады.

Квалификациялық талаптар

Сарапшы-аудитор жоғары білімі бар, мамандығы бойынша 4 жылдан кем емес кәсіби тәжірибесі бар, сертификаттау (аккредиттеу,сапаны басқару,өнімді сынау) саласында 2 жылдан кем емес жұмыс тәжірибесі бар,сертификаттау немесе аккредиттеу бойынша арнайы теориялық дайындығы бар болуы тиіс.

Негізгі білім, жұмыс тәжірибесі, арнайы дайындық пен тағылымдамасы өтінім беріліп отырған саламен сәйкес болуы тиіс.

Сәйкестікті растау (аккредиттеу) бойынша сарапшы-аудиторларды теориялық дайындауды Мемстандартпен келісілген оқу орталықтары жүргізеді. Сәйкестікті растау бойынша оқу курсы сәтті аяқталған соң маманға куәлік беріледі. Куәлікте дайындық жүргізілген қызмет аймағы мен бағыттары,сонымен қатар маманның білімін бағалау көрсетіледі.
Бақылау сұрақтары:

1 Мемлекеттік сәйкестікті растау жүйесіне қандай органдар кіреді.

2 Сәйкестікті растау жұмыстарын жүргізуге қандай органдар құқылы

3 Сарапшы-аудиторларға қандай талаптар қойылады

1 ҚР «Техникалық реттеу туралы» Заңы (03.07.2013 ж өзгерістермен және толықтырулармен)

2 «Сәйкестікті растау шаралары» техникалық регламенті
№ 26 дәріс

Тақырыбы: Аудит туралы түсінік

1 Аудиттің пайда болу тарихы

2 Аудиттің түрлері
1 Аудиттің тарихи отаны Англия болып саналады. Бұл елде 1844 жылдан бастап заңдар жинағы шығып тұрған екен, осыған орай акционерлік компания басшылары жылына кем дегенде бір рет аудиторларды каржылық тексеріс пен акционерлер алдындағы есепті жасау үшін шақыртып тұрған.

1929-33 жылдардағы Әлемдік экономикалық дағдарыс аудиторлардың қызметіне дегенн қажеттілікті қатайтты. Бұл уақытта аудиторлық тексерістің сапасына деген талаптарды қатаңдай бастады,және оның міндеттілігі мен қажеттілігі кейбір салада пайда бола бастады.

Дағдарыс аяқталған соң барлық елдерде жылдық есеп пен аудитордың қорытындысына жиналатын ақпарат көлеміне міндетті талаптар қойыла бастады.
2 Аудит негізгі үш түрге бөлінеді:

• 
  қаржылық аудит;
  
• 
  материалдық қамдау аудиті;
  
• 
  сапа аудиті.
  

ИСО 9000-2000 берілген анықтамаға сәйкес аудит (тексеріс)- аудит куәлігін алу үшін, сонымен қатар аудит ережелерінің орындалуын объективті бағалау мақсатында жүйелі, тәуелсіз талдау мен құжаттандырылған үрдіс.

Аудит (сапаны тексеру)- бұл түзетуші әрекеттердің қажеттілігін анықтауға мүмкіндік беретін мәліметтерді жинау болып табылады.
Бақылау сұрақтары:

1 Аудит терминін қалай түсінесіз?

2 Аудит термині қашан және қалай туындап еді?

3 Аудиттің қанша түрін білесіз және олардың ерекшеліктері неде?

1 20 қараша 1998ж «Аудиторлық қызмет туралы » Заңы 19 .02. 2007 енгізілген өзгертулер мен толықтырулармен

2 ИСО 19011-2002 Руководящие указания по проведению аудита систем качества и /или системы управления охраны окружающей среды
№ 27 дәріс

Тақырыбы: Аудит туралы түсінік

Дәріс жоспары:

1 Ішкі аудит

2 Ішкі аудитті жүргізу
1 Ішкі аудитті жоспарлау

2 Аудитті жүргізу

3 Аудит нәтижелері бойынша есеп беру

Ішкі аудит жүргізу кезінде орындалатын негізгі іс-шаралар:

1 Аудит жүргізудің жоспарын әзірлеу

2 Ұйымның сапа Жүйесінің құжаттарын карастыру

3 Аудит жүргізу

4 Сәйкессіздіктерді анықтау

5 Анықталған сәйкессіздіктерді бағалау

6 Аудиторлық қорытындыны құрастыру.

Аудиттің нәтижесі дегеніміз аудит туралы есеп пен түзетуші әрекеттер жоспарынан тұратын аудиторлық қорытынды болып табылады.

Ішкі аудиттер бағдарламасы

Сапа менеджмент жүйесінің аудит жоспары

Ішкі аудит жүргізу бойынша бақылау беттері

Ішкі аудит кезінде анықталған сәйкессіздік туралы акті

Түзетуші және ескертуші әрекеттер жоспары

Аудит туралы қорытынды есеп

Аудит есептерін тіркеу журналы

Аудиторлық топтың жұмысы туралы анықтама

Әрбір аудит келесідей кезеңдерден тұрады:

-аудит жүргізуге бұйрық шығару, онда аудиторлық топтың құрамы мен жетекшісі(бас аудитор) тағайындалуы тиіс;

-аудит жоспарын құрастыру және бекіту;

-бақылау беттерін әзірлеу;

-аудиторлық топ мүшелерімен кеңес жүргізу;

-өткізілетін аудит туралы тексерілетін кәсіпорынға алдын-ала хабарлау;

-тексеруден өтетін кәсіпорын өкілдерімен алдын ала кеңес өткізу;

-нысанды тексеру (аудит жүргізу);

-алынған нәтижелерді талдау, анықталған сәйкессіздіктерді, сәйкессіздік туралы хаттама жасау;

-анықталған сәйкессіздіктерді жоюға арналған түзетуші әрекеттерді әзірлеу;

-тексеруден өтетін кәсіпорын өкілдерімен қорытынды кеңес өткізу;

-аудит нәтижелері (акті) туралы есепті жасау,бекіту және тіркеу;

-түзетуші/ескертуші әрекеттер жоспарының орындалуын бақылау
Бақылауға арналған сұрақтар:

1 Ішкі аудитті жүргізудің мақсаты не?

2 Ішкі аудиттің маңызы(ролі)

3 Ішкі аудиттің негізгі қызметтерін атаңыз?

1 «Аудиторлық қызмет туралы » заңы 20 қарашадан 1998ж өзгертулермен және толықтырулармен 19 .02. 2007

2 ИСО 19011-2002 Сапа менеджменті жүйесін және қоршаған ортаны қорғаудың басқару жүйелеріне аудитті жүргізу бойынша басшылық нұсқаулары
№ 28 дәріс

Тақырыбы: Аудит туралы түсінік

Дәріс жоспары:

1 Сыртқы аудит

2 Сыртқы аудитті жүргізу
1 Бұл - екінші немесе үшінші жақтың аудиті

Сертификациялық аудиттердің типтері

Әуелгі аудит

Бұл аудит сертификацияның қолдану аймағын жан-жақты қарастырады. Оның көмегімен сертификаттау жөніндегі орган сертификаттау критериялары бойынша сапа жүйесінің сәйкестігін бағалауды жүргізеді және ұйымның сапа жүйесіне сертификат беру мүмкіндігін анықтайды.

Бұл аудит белгілі бір уақыт аралығында жүргізіліп отырады.Оның мақсаты -ұйымның сапа жүйесі сертификатталған жүйе дәрежесін сақтай алатындығын анықтайды. Яғни, бұл аудит жүйенің таңдамалы элементтерін қарастырып отырады.

Бұл аудит берілген сертификаттың жарамдылық мерзімі аяқталғаннан бұрын орындалады. Аудиттің нәтижелері сертификаттауды ұзарту мүмкін бе екенін көрсетеді. Сертификаттау бойынша органдардың көпшілігі осындай аудит арқылы алынатын ақпаратты пайдалана отырып, қадағалау аудитінің нәтижелерін қолданып аудит жүйесінің таңдамалы элементтеріне аудит жүргізуді шектейді.

-дайындық

-аудит

-кейінгі әрекеттер

1. 
   Бастапқы жоспарлау
   
2. 
   Алдын ала сапар
   
3. 
   Бөлшектеп жоспарлау
   
1. 
   Аудит
   
   1. 
      Енгізу жиналысы
      
   2. 
      Деректі аудит
      
   3. 
      Есепті дайындау
      
   4. 
      Соңғы жиналыс
      
2. 
   Кейінгі әрекеттер
   
   1. 
      Аудит бойынша есепті бағыттау
      
   2. 
      Келісілген түзетуші әрекеттерді жабу
      
   3. 
      Бақылауды жоспарлау, ағымдағы талдау немесе қайталанылатын аудит
      

1 Сыртқы бақылауды қалай түсінесіз?

2 Сыртқы аудит ішкі аудиттен несімен ерекшеленеді?

3 Сыртқы аудит қандай кезеңдерден тұрады?

1 ИСО 19011-2002 Сапа менеджменті жүйесін және қоршаған ортаны қорғаудың басқару жүйелеріне аудитті жүргізу бойынша басшылық нұсқаулары

2 ҚРСТ ИСО 9001-2001 Сапа менеджмента жүйесі. Талаптар
№ 29 дәріс

Тақырыбы: Аккредиттеу туралы түсінік

1 Аккредиттеудің тарихы

2 Аккредиттеудің заңнамалық негізі
1 Аккредиттеу термині латын тілінен «сенімділік тудыру» деп аударылады. Басында "аккредиттеу" ұғымын халықаралық құқық жүйесінде қолданған болатын және аккредиттеу деп елдің шетел жанындағы немесе халықаралық ұйымдағы өкілге жіберген мемлекет жағынан сенімділік тудыру және екінші мемлекеттің оны қабылдау (құзыретін растау) процедурасын айтатын.

Шығарылған бұйымдарды сынаужүргізу бекітілген талаптарға сәйкестігін дәлелдейді және бұл өндіріс процестерінің айнымас бөлігі болып табылады. Көбінесе сынаққа кеткен шығындар басқа да өндіріс шығындарынан көбірек болып келеді. Сертификаттау жүйесі аккредиттеумен тығыз байланысты, өйткені аккредиттеу арқылы сертификаттау жөніндегі органның құзыреттілігі расталады және оның қызметіне сенімділік тудырады.

Аккредиттеу саласы өз бастауын XXғ. 20-30жылдарынан бастау алып келеді. Алайда аккредиттеу жүйесінің белсенді түрде құрылуы соғыстан кейінгі жылдары дамыған.

Сонымен 1947 жылы Австралияда сынақ зертханаларын аккредиттеу жүйесі, 1972 жылы Жаңа Зеландияда сынақ зертханаларын аккредиттеудің ұлттық стандарты қабылданды, 70- жылдардың соңынан европалық елдерде аккредиттеу жүргізіле бастады, АҚШ-та 1978 жылы "Жақсы тәжірибе ережелері" құқық беруші құжаты ретінде қабылданғаннан бастап токсикологиялық зертханаларды аккредиттеу басталды

1977 жылы сынақ зертханаларын аккредиттеу бойынша Халықаралық конференция (ИЛАК) құрыла бастаған. Осы мақсатта 1978 жылы бірінші рет халықаралық сынақ зертханаларын аккредиттеу жөніндегі конференция – ИЛАК, кейіннен, 1991 жылы халықаралық сертификаттау жөніндегі органдарды аккредиттеу жөніндегі форум - ИАФ құрылды.

ИЛАК әрекетінің саласы – сынақ және калибрлеу зертханалары мен қадағалау органдарын аккредиттеу.

ИЛАК басты міндеті ретінде аккредиттелген зертханаларда орындалған өлшеулер мен сынау нәтижелерін тану жолымен саудаға көмектесу үшін халықаралық кооперацияны дамыту деп қойды. 1996 жылы ИЛАК аккредиттеу жөніндегі органдар арасында олардың қызмет нәтижелерін өзара тану туралы келісім жүйесін құру құқығына ие кооперацияның ресми мәтребесін алды.

ИАФ қызметінің негізгі бағыты аккредителген зертханаларда және сәйкестікті бағалау жүргізетін органдарда екіжақты және бірнеше тарапты келісімдерді бекіту жолымен нәтижелерді тануға көмектесуге (ұйымдастыру сұлбасы Б қосымшасында берілген) бағытталған.

Нәтижелерді өзара тану үшін аккредиттеу критерийлері мен процедуларын үйлестіру қажет, осы бөлікте ИЛАК және ИАФ ИСО, МЭК, ЕЭК, ООН, МОЗМ және өзге де халықаралық ұйымдармен тығыз ынтымақтастық етеді.

Аккредиттеу жөніндегі органдарға қойылатын негізгі талаптарға:

- аккредиттеу жөніндегі орган өзінің жұмысын кемсітпеушілік негізге құру керек; аккредиттеуге қол жеткізу кез келген өтінім берушілер үшін ашық болуы керек;

- аккредиттеу жөніндегі орган қоғамдық, мемлекеттік немесе жеке ұйым ретінде тіркелген болуы керек.

Сыртқы сауда қатынастарыныңжәне ұлттық аккредиттеу жүйелерінің дамуымен өңірлік аккредиттеу ұйымдары туындай бастады және сынақ және калибрлеу зертханаларын және сертификаттау жөніндегі оргнадарды аккредиттеужүйелерінің қосылу дәстүрі байқалып отыр.

Бұған мысал ретінде еуропалық ұйымдар бола алады. Тек 1994 жылы ВЕС калибрлеу зертханаларын және ВЕЛАС сынақ зертханаларын аккредиттеу жөніндегі Еуропалық кооперациялар негізінде ЕАЛ зертханаларын аккредиттеу жөніндегі Еуропалық ұйым құрылды.

Кейіннен 1991 жылы құрылған ЕАС сертификаттау жөқніндегі оргнадарды аккредиттеу жөніндегі еуропалық ұйым мен ЕАЛ зертханаларын аккредиттеу жөніндегі Еуропалық ұйымдар 1997 жылғы қараша айында бірігіп ЕА Еуропалық аккредиттеу жөніндегі ынтымақтастықты құрды.

ЕА мүшелері бірнеше тараптық келісімдер негізінде әрекет ететін және ЕН 45000 сериялы стандарттарға сәйкесетін ұлттық аккредиттеу жөніндегі органдар болып табылады.

Қазақстан Республикасында аккредиттеу критерийлері ИСО/МЭК нұсқаулықтарында, ТМД мемлекеттері арасындағы аккредиттеу облысында жан жақты ынтымақтастық туралы Меморандумда жазылған талаптармен гармонизацияланған.

Аккредиттеу критерийлері Қазақстан Республикасының ұлттық стандартында ИСО, EN стандарттары, ИСО/МЭК органымен аккредиттеу субъектілерінің ерекшеліктерін ескере отырып әзірленген нормативтік құжаттарда бекітілген.

2001- жылға дейін қолданылған сынақтарды аттесттациядан өткен зертханаларда жүргізу практикасы Қазақстан Республикасы заңнамасына қайшы келетін болды, өйткені техникалық құзыреттілік тек аккредиттелген сынақ зертханаларымен расталуы керек. Осыған орай Мемстандарттың 27.06.2001 жылғы № 225- бұйрығы бойынша сынақ зертханаларын аттестациялауға тиым салынды.

Қазіргі Қазақстан Республикасының заңнамасы және техникалық реттеу және метрология жөніндегі Мемлекеттік жүйесінің негізін қалаушы нормативтік құжаттары бойынша (бұл құжаттар халықаралық және еурорпалық стандарттармен гармонизацияланған деп жоғарыда айтып кеткенбіз) аккредиттеуді жүргізу кезінде төмендегі жұмыстар атқарылады:

- өтінім беруші ұйымның техникалық құзыреттілігін эксперттік бағалау, оның ішінде аккредиттеу материалдарын сарасптау, сәйкестігін тексеру және техникалық құзыреттілігін анықтау. Бұл жұмыстарды фирманы аккредиттеуге дайындаушы ұйымдар жүргізеді;

- аккредиттеу, аккредиттелгені туралы аттестат бері, аккредиттеуден өткен ұйымдардың тізілімін жүргізу, аккредиттеуден өткен ұйымдарды мемлекеттік бақылау. Бұл жұмыстарды Мемстандарттың аккредиттеу жөніндегі органы жүргізеді.

Қазақстан Республикасының «Сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы» Заңы сәйкестікті растау жөніндегі органдарды, сынақ, салыстырып тексеру, калибрлеу зертханаларын (орталықтарын), өлшемдерді орындау әдістемелерін метрологиялық аттестаттауды жүзеге асыратын заңды тұлғаларды аккредиттеу саласындағы қоғамдық қатынастарды, сондай-ақ сәйкестікті бағалау саласындағы олармен байланысты өзге де қатынастарды реттейді.

Осы Заңда аккредиттеу саласында қолданылатын келесідей негізгі ұғымдар қолданылады.

1) аккредиттеу - аккредиттеу жөніндегі орган өтініш берушінің белгілі бір салада сәйкестікті бағалау жұмыстарын орындау құзіретін ресми танитын рәсім;

2) аккредиттеу аттестаты - аккредиттеу жөніндегі орган беретін, аккредиттеу субъектілерінің берлгілі бір салада сәйкестікті бағалау жұмыстарын орындау құзіретін куәландыратын құжат;

3)аккредиттеу белгісі - аккредиттеу жөніндегі органның аккредиттеу субъектісіне оның аккредиттеу рәсімінен өткені туралы үшінші тұлғаларға ақпарат беру үшін берілетін белгі;

4) аккредиттеу жөніндегі орган - Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын және аккредиттеу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға;

5) аккредиттеу жүйесі - өз құзыреті шегінде сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу аясындағы жұмысты жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың, жеке және заңды тұлғалардың жиынтығы;

6) аккредиттеу критерийлері - өтініш беруші өзінің аккредиттелуі үшін және аккредиттеу субъектісі қанағаттандыруы тиіс талаптар жиынтығы;

7) аккредиттеу материалдарын жаңарту - аккредиттеу субъектісінің құжаттарына аккредиттеу аттестатын қайта ресімдеуге әкеп соқпайтын өзгерістер енгізу;

8)аккредиттеу саласы - аккредиттеу қолданылатын, сәйкестікті бағалаудың ресми танылған объектілері;

9) аккредиттеу саласын кеңейту - аккредиттеу субъектісінің сәйкестікті бағалау объектілері тізбесін ұлғайту процесі ;

10) аккредиттеу саласын қысқарту - аккредиттеу субъектісінің сәйкестікті бағалау объектілері тізбесін азайту процесі;

11) аккредиттеу,сәйкестікті растау жөніндегі, өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы сарапшылар-аудиторлар - уәкілетті орган белгіленген тәртіппен аттестатталған мамандар;

12) аккредиттеу субъектілерінің тізілімі - аккредиттеу субъектілерін есепке алудың бірыңғай жүйесі;

13) аккредиттеу субъектісі - осы Заңда белгіленген тәртіппен аккредиттеуден өткен заңды тұлға немесе заңды тұлғаның атынан әрекет ететін оның құрылымдық бөлімшесі;

14) инспекциялық тексеру - аккредиттеу субъектілерінің аккредиттеу критерийлерін сақтауын аккредиттеу жөніндегі орган жүзеге асыратын тексеру;

15) калибрлеу зертханасы (орталық) - өлшем құралдарын калибрлеуді жүзеге асыратын заңды тұлға немесе заңды тұлғаның атынан әрекет ететін оның құрылымдық бөлімшесі;

16) өлшемдерді орындау әдістемелерін метрологиялық аттестаттауды жүзеге асыратын заңды тұлғалар - өлшемдерді орындау әдістемелерін метрологиялық аттестаттау жөніндегі жұмыстарды жүргізуге аккредиттелген заңды тұлғалар;

17) өлшем құралдарын салыстырып тексеру және калибрлеу нәтижелерін салғастыру - өлшем құралдарының зерттеу нәтижелерін, метрологиялық сипаттамаларын салыстыру;

18) өтініш беруші - аккредиттеуге өтінім берген заңды тұлға;

19) салыстырмалы сынақтары - бірдей немесе ұқсас сынақ объектілерінде екі немесе одан көп зертхананың (орталықтың) сынақтар жүргізуі және олардың нәтижелерін бағалауы;

20) салыстырып тексеру зертханасы (орталығы) - өлшем құралдарын салыстырып тексеруді жүзеге асыратын заңды тұлға немесе заңды тұлғаның атынан әрекет ететін оның құрылымдық бөлімшесі;

21) сәйкестікті бағалау - өнімге, процесске,көрсетілетін қызметке, менеджмент жүйесіне,персоналға,өлшем құралына, сынақ жабдығына,өлшемдерді орындау әдістемелеріне қойылатын талаптардың орындалуын сәйкестікті растау,сынақтар, зерттеулер,өлшемдер,салыстырып тексеру, калибрлеу және аттестаттау жүргізу арқылы дәлелдеу;

22) сәйкестікті бағалау объектілері - сәйкестікті растауға, зерттеуге,сынауға, өлшемге, салыстырып тексеруге, калибрлеуге, аттестаттауға жататын өнім, процестер, көрсетілетін қызметтер, менеджмент жүйелері, персонал, өлшем құралдары, сынақ жабдығы, өлшемдерді орындау әдістемелері;

23) сәйкестікті растау жөніндегі органдар - өнімдердің, процестердің, көрсетілетін қызметтердің, менеджмент жүйелерінің не персоналдың сәйкестігін растау жөніндегі жұмыстарды жүзеге асыратын заңды тұлғалар;

24) сынақ зертханасы (орталығы) - зерттеулерді,сынақтарды жүзеге асыратын заңды тұлға немесе заңды тұлғаның атынан әрекет ететін оның құрылымдық бөлімшесі;

25) техникалық сарапшы - сәйкестігі бағаланатын объектіге қатысты арнаулы білімі немесе тәжірибесі бар жеке тұлға;

26) уәкілетті орган - техникалық реттеу және өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган.

Тақырыбы: Аккредиттеу туралы түсінік

1Аккредиттеу кезеңдері

Шығарушылар мен жеткізушілер тұтынушының сенімін, сапаны және тауардың, қызмет көрсетудің қауіпсіздігін растайтын сертификаттары болуы міндетті.

Сонымен қатар, сапа жүйелері мен тауарларын сертификаттаушы сынақ зертханалары мен тексеру зертханалары өздерінің біліктілігін дәлелдеп отыруы тиіс. Осы ұйымның аккредиттеуден өтуі оның беретін құжаттарына деген сенімділікті жалпыға бірдей қабылданған ережелеріне негізделіп бағаланып оның сарапшылық біліктілігін көрсетеді.

Сынақтың хаттамалары және "болжамды органдармен"рәсімделген сертификаттары ЕС барлық елдерінде ЕС мүшелерімен заңдық реттелген болып табылады

Алайда үлкен көлемді бұйымдар үшін директивтар жоқ, сондықтан олар зандық реттелмеген аймаққа түседі, осыған орай оның қасиеттеріне, бақылау тәртібіне бірыңғай талаптар орнатылмаған.

Европалық қауымдастықтарда аккредиттеуді растау автоматты түрде бір уақытта жүрмейді. Бұндай растаулар ерекше келісімдер болып табылады (мысалы, сертификаттау бойынша органдардың бірауыздан көп жақтық келісіммен расталуы - MLA). Бір ауыздан растау осы келісімге қол қойылғанда бірақ өз күшіне енеді.

Осыған орай аккредиттеу бойынша ұйымдарға ерекше қызығушылығы шетелдерде, әсіресе Франция мен Ұлыбританияда артып отыр.

(COFRAC) Францияның аккредиттеу бойынша комитеті француздық аккредиттеу жүйесін басқарады. Оның ұлттық аккредиттеу органы ретінде заңды дәрежесі-коммерциялық емес ассоциация. COFRAC Францияның коммерциялық емес ұйымдарды жасау туралы заңы негізінде өндіріс министрлігімен құрылған. Ұйымның мәртебесінің бекітуді ұлттық аккредиттеу органы үкіметтік актілермен сұралмапты себебі хаттаманы барлық мүдделі жақтар қол қойды.

Бірқатар COFRAC министрліктермен аккредиттеуді мойындау туралы келісімге қол койылған, аккредиттеу COFRAC мамандарымен ғана жүргізілуі керек. Сонымен қатар аккредиттеу заңнамалық реттелетін және реттелмейтін облыстарда жүргізіледі.

COFRAC штаты - кішігірім, сондықтан аккредиттеу жұмыстарын жүргізуге басқа ұйымдардың сарапшылары жұмылдырылады(оларды тарту процедуралары мен сарапшылар тізімі бар), оларды COFRAC төлейді.

Өтінім беруші тіркеу жарнасын енгізеді және COFRAC келісімшарты бойынша аккредиттеу жұмыстарын төлейді .

Аккредиттелген ұйым жыл сайын белгілі бір мөлшерде салым төлейді,және егер инспекциялық бақылауға кеткен шығындар салымнан асып кетсе қалған соманыда төлеуі тиіс.

Аккредиттеудің Европалық ұйымының ұсынысы бойынша COFRAC аттестаты төрт жылға беріледі. Инспекциялық бақылау : 12айдан кеш емес –бірінші тексеру және 18айдан соң -қайта тексерістен өткізіледі.

Ережеге сәйкес,инспекциялық бақылауды аккредиттеуді жүргізген тұлғалар жүргізеді, бірақ қайта бағалау кезінде басқа мамандарды қатыстырған дұрыс.

COFRACта мемлекеттік аудит бар. Мемлекеттік аудиторлар жылына төрт рет COFRACтың Басқарма жиынына дауыс беру құқығынсыз қатысады, өз ойларын олар Франция Үкіметіне жолдай алады.

Аккредиттеуді төрт айдан алты айға дейін және одан көп уақыт аралығында жүргізеді. Қайта аккредиттеуге алты ай ішінде өтініш беріледі, оның жүргізу процедурасы алғашқы аккредиттеуге ұқсас болып келеді.

Зертханалар арасындағы айырмашылықтарды анықтайтын сынақтар белгілі бір қиындықтарды туындатады. Оған зертхананы аккредиттеу туралы шешімді қабылдау үшін тек қана қатысқан жеткіліксіз болып табылады.

Халықаралық құжаттарда бекітілген ережелерден басқа қосымша аккредиттеу ережелерін бекітуге рұқсат етілмейді(мысалы,ИСО/МЭК 17025стандарты). ЕА ұлттық аккредиттеуші органды инспекциялық бақылау кезінде ИСО құжаттарымен сәйкестігін тексереді.

Аккредиттеу объектілері болып: өнім мен көрсетілетін қызметті сертификаттаушы орган,персоналдың сапа жүйесі,сынақ зертханасы, салғастырушы зертханасы және калибрлеу зертханасы,сонымен қатар инспекциялық ұйымдар табылады.

COFRACтың ұйымдастырушылық құрылымына ассоциация мүшелері кіреді.

Ұлыбританияның аккредиттеу қызметі (UKAS) өлшеу саласындағы аккредиттеу бойынша Ұлттық қызмет пен сертификаттау органдарын аккредиттеу бойынша Ұлттық кеңестің жұмыстарын біріктіреді. Бұл өнімге,жүйеге,персоналға сертификаттау жүргізетін органдарды аккредиттеуді,сонымен қатар тексеріс жүргізетін зертханалар мен сынақ зертханаларын бірыңғай ұлттық қызметке бірігуін қамтамасыз етеді.

UKAS жауапкершілігі шектеулі компания сияқты кепіл бойынша, аккредиттеу саласындағы ұлттық мүдделердің толық спектрімен жұмыс жасайды. Компанияның негізін салушы мүшелері:

• Сауда мен өнеркәсіп жұмыстары бойынша мемлекеттік хатшы;

• Ұлыбританияның сертификаттау бойынша органдар ассоциациясы;

• Ұлыбританияның өлшеу мен сынау ассоциациясы;

• Британдық өнеркәсіп конфедерациясы;

• Қоршаған орта мәселелері бойынша мемлекеттік хатшы;

• Шағын кәсіпкерлік федерациясы;

• сауда мен азық түлікке стандарттарды координирлеуші жергілікті басқарушы органдары;

• өнеркәсіп салаларының ұлттық кеңесінің сапа тобы;

• сатып алу мен қоюдың қоғамдық институты;

• сапаны қамтамасыз ету институты;

• қауіпсіздікті бағалау федерациясы.

UKASты Ұлыбританияда сертификаттау органдарын,сонымен қатар сынақ және калибрлеу зертханаларын аккредиттеу саласындағы құзырлығын Ұлыбританияның Бірлескен патшалығы сеніммен мойындап, оған аккредиттеудің мемлекеттік белгілерімен – сағат тілдерімен, тәжбен және НАМАС логограммасын (Национальная аккредитационная измерительная служба)қолдануға рұқсат берді. Бұл шешім логограмманы қолдану туралы Келісіммен бекітілді, және UKASқа Патшалық тәж бейнеленген аккредиттеудің ұлттық белгілерін қолдануға сублицензия береді.

Аккредиттеу туралы шешімді үшінші жақтың тәуелсіз сертификаттау органдарына және сынау мен тексеру зертханаларына халықаралық ережелерге сай,техникалық уәкілеттілігін және әдістердің дұрыс орындалғанын мойындауға береді.

UKAS аккредиттеуді: калибрлеу, тексеру және сынақ жүргізетін зертханаларға; өнімдерді және қызметтерді сертификаттау органдарына; сапа жүйелеріне; персоналға; инспекциялық ұйымдарға жүргізеді.

Сабақтың жоспары:

1 Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеттің құрылымы

2 ИТФ құрылымы

3 Стандарттау және биотехнология кафедрасы

№1 тәжірибелік сабаққа арналған әдістемелік нұсқаулар

Сабақ мақсаты: ҚР жоғары білім беру жүйесі туралы білімдерін тереңдету. Тапсырманы орындау үшін студент Болон декларациясы мен ҚР білім туралы заңын зерттеуі керек.

№1 сабақты өзін бақылауға арналған тапсырмалар мен тест сұрақтары:

Шәкәрім атындағы университет қашан негізі қаланды?

А 1960

В 1985

D 2000

Шәкәрім атындағы университет қандай ЖОО негізінде құрылды?

А «Семей» университеті негізінде

В технологиялық институт негізінде

С педагогикалық института негізінде

D зооветеринарлық институт негізінде

E «Кайнар» университеті негізінде

Тест 3

ИТФ қандай ЖОО Құқықтық мұрагері болып табылады

А педагогикалық институттың

В зооветеринарлық институттың

С «Кайнар» университетінің

D «Семей» университеттінің

Е технологиялық институттің
Тест 4

«Стандарттау және биотехнология» кафедрасында қанша мамандық бойынша маман даярлау жүргізіледі

А 8

В 6

D 2

Сабақ жоспары:

1 ҚР білім мәселелері

2 ҚР білім деңгейлері

№2 тәжірибелік сабаққа әдістемелік көрсеткіштер

Сабақ мақсаты: ҚР жоғары білім беру жүйесі туралы білімдерін тереңдету. Тапсырманы орындау үшін студент Болон декларациясы мен ҚР білім туралы заңын зерттеуі керек.

№2 сабаққа өзін өзі бақылауға тапсырмалар мен тест жұмыстары

Тест 1

ҚР білім берудің кредиттік технологиясы қандай құжаттың негізінде жасалды

А ҚР Конституциясы

В Болон декларациясы

С Білім туралы заң

D Мамандық Стандарты

E техникалық реттеу туралы заң

Тест 2

ҚР білім берудегі маңызды мәселесі емес

А қоғам мен экономиканың толыққанды қызметіне жауап беретін білім берудің сапасын бағалаудың ұлттық жүйесінің қызметі

В білім беру ұйымының автономдылығын және тәуелсіздігін кеңейту, білім беруді басқарудағы демократизация

С оқушылардың тұлға ретінде кәсіби, шығармашылық, және физикалық мүмкіндіктерінің шыңдалуы

D Ұлттық стандарттарды жасау

E білім беру, ғылым мен өндірістің интеграциясы

Тест 3

Бакалавриат білімнің қай деңгейіне жатады

А мектепалды даярлық

В жоғары білім

С негізгі орта білім

D жоғарыдан кейінгі білім

E орта білімнен кейінгі білім
Ұсынылатын әдебиет:

1 ҚР Білім туралы заңы

Сабақ жоспары:

1 Аудиториялық сабақтар

2 Студенттің өздік жұмысы

№3 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақ мақсаты: тақырып бойынша теориялық білімдерін тереңдету. Қарастырылып отырған сұрақтарды толықтай зерделеу үшін ЖОО сабақтар түрлерін және жүргізілу түрлерін жақсылап қарастыру керек.

№3 тәжірибелік сабаққа тапсырмалар мен тест жұмыстары

Тест 1

Аудиториялық сабақтарға қатысы жоқты тап

А Дәрістер

В Курстық жұмыстар

С Тәжірибелік сабақтар

D Лабораториялық сабақтар

E Ашық сабақтар

Тест 2

Аудиториялық сабақтар қандай құжат негізінде құрылады

А ҚР Конституциясы

В Болон декларациясы

С Білім туралы заң

D Мамандық Стандарты

E оқу жоспары

Тест 3

Студенттің өздік жұмысы құрамына кіреді

А курстық жұмыстардың орындалуы

В Рефераттар жазу

С РГЗ орындау

D лабораториялық-тәжірибелік сабақтарға даярлану

E барлық жауп дұрыс

Ұсынылатын әдебиет:

1 Абдыгаппаров С.Б. Основы кредитной системы обучения в Казахстане. Алматы: Казак университеті 2004г
№4 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысы

Сабақ жоспары:

1 МЕМСТ 7.32 стандартын оқу

2 ҒЗЖ бойынша есеп беру

№4 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақ мақсаты: теориялық білімдерін бекіту. Тақырып бойынша білімдерін тереңдету және бекіту үшін ҒЗЖ бойынша стандартты білу керек.

№4 тәжірибелік сабақ бойынша тапсырмалар мен тест жұмыстары

Тест 1

ҒЗЖ қатысы жоқ операцияларды тап

А экспериментальдық мәліметтерді өңдеу

В патенттік ізденіс

С эксперимент қарастыратын мәселені анықтау

D әдеби шолу мәліметтерін рәсімдеу

E дұрыс жауабы жоқ

Тест 2

ҒЗЖ бойынша есеп беру деген не

А мақала

В кестелік мағлұматтар

С графиктер мен диаграммалар

D жұмысқа қосымшалар

E толық жауап жоқ

Тест 3

ҒЗЖ бойынша есеп қандай мәлііметтер негізінде жасалады

А әдеби шолу және эксперимент нәтижелерінің негізінде

В реферат негізінде

С патенттік ізденіс негізінде

D білім туралы заң негізінде

E болон декларациясы негізінде

Ұсынылатын әдебиет:

МЕМСТ 7. 32

Сабақ жоспары:

1 Өнертабыстар

2 Патенттік зерттеулер

№5 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: өнертапқыштық және патенттік зерттеулер саласындағы білімдерін тереңдету. Ол үшін ҚР Птанеттік заңын жаттау

№5 сабақ бойынша тапсырмалар мен тест жұмыстары

Тест 1

Өнертабыс деген не

А кез келген ұлттық шаруа саласындағы, мемлекет қорғанысындағы жаңа және салмақты ерекшелігі бар, қажетті нәтиже беретін техникалық шешім В құрылғылар

С жаңа қолданыс көзі

D әдіс

E зат
Тест 2

Акөлемімен

В түсімен

С белгілі белгілерімен

D массасымен

Е параметрлермен

В өнертабысқа арыз мақсатымен

А аталған өнертабыстарды дұрыс таңдау

В МКИ көрсету ( класс международной классификации)

С өнертабыс аналогтарын анықтау

D прототипін анықтау

E техникалық шешім мәнін анық мазмұндау

Ұсынылатын әдебиет:

ҚР № 90 Патенттік заңы

Сабақ жоспары

1 Метрологияның негізгі терминдері

2 Заң құрылымы

№6 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: теориялық білімдерін тереңдету және бекіту

Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету заңының 1 тарауын жақсылап қарастыруы қажет (2012 жылдың нұсқасы)

№6 тәжірибелік сабаққа тапсырмалар мен тест жұмыстары

Өлшеу туралы, әдістері мен олардың бірлігі мен дәлдігін қамтамасыз ету құралдары туралы ғылым

А Стандарттау

В Квалиметрия

С Метрология

D Сертификатау

Е Квалитология

Тест 2

Қазіргі метрология құрамына кіреді:

А Заңнамалық, теориялық, қолданбалы

В заңнамалық және қолданбалы

С қолданбалы және ғылыми

D ерікті және міндетті

Е міндетті және қолданбалы

Тест 3

Қай орган өлшеудің бірлігін қамтамасыз ету бойынша Мемлекеттік қадағалауды іске асырады? 

А) Стандарттау және сертификаттау институты

В) нормативтік құжаттаманың бірыңғай қоры

С) өкілетті орган
D)Техникалық комитет

E) Эксперт - аудиторлар

ҚР өлшеудің бірлігін қамтамасыз ету туралы заңы

Сабақ жоспары:

1 физикалық шамалар жүйесі

2 СИ жүйесінің физикалық шамаларының бірліктері

№7 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: теориялық білімдерін треңдету мен бекітуол үшін СИ жүйесінің негізгі шама бірліктерін және олардың эталондарын оқу

№7 тәжірибелік сабақ бойынша өзін-өзі бақылау үшін тапсырмалар мен тест жұмыстары

Тест 1

Физикалық шамалардың қандай жүйелерін білесіздер

А) ГСС

В) СИ

D) А, В, С

Е) дұрыс жауап жоқ

Тест 2

Тексеру сұлбасы бойынша төменде тұрған оның өлшемін беру және бірлікті ұдайы өсіру және сақтау үшін тағайындалған, өлшеулер құралы бұл-

А) Жұмысшы эталон

B) Бірінші эталон

C) Екінші эталон

D) Шама бірлігінің эталоны

Е) Эталон-куәгер

Тест 3

Халықаралық бірліктер жүйесінде (SI) ұзындық өлшемі қалай анықталады:

А) кг;

В) м;

D) К;

Эталондар жіктеледі:

А) тікелей, жанама, жинақтық және біріккен;

В) Бірінші және екінші;

С) Статистикалық, динамикалық және статикалық;

D) жинақтық және біріккен;

Е) тік және жинақтық

Ұсынылатын әдебиет:

Широков К.П. Богуславский М.Г. Международная система единиц 1984 г

Сабақ жоспары:

1 Өндірісті метрологиялық қамсыздандыру

№8 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: есептер мысалдары мен тапсырмалар

№8 тәжіриберік сабақ бойынша өзін өзі бақылауға арналған тапсырмалар мен тест жұмыстары

Метрологиялық қамсыздандыруды қалай түсінесіз

А) бірнеше аттас шамаларға бір уақытта өлеушер ;

В) ғылыми және ұйым негізін орнату, техникалық құрылғы, норма мен заң, өлшеу дәлдік талабына сәйкес бірлікке қол жеткізу

С) үлгілік өлшеу құралдары

D) тікелей өлшеулер

Е) дұрыс жауап жоқ

Тест 2

Технологиялық процесстердің метрологиялық қамтылуына кім жауапты

А) Өкілетті орган

В) ұйымның метрологиялық қызметі

С) Үкімет

D) кадр бөлімі

Е) дұрыс жауап жоқ

Тест 3

Саладағы өлшеу жағдайының объектілері болып табылады:

А) дайын өнім мен шикізаттың сапасына талаптарды, оларды сынау әдістері мен технологиялық процесстерді жүргізуді регламенттеуші нормативті – техникалық құжаттама

В) дұрыс жауап жоқ

С) ведомстволық метрологиялық қызметтердің жағдайы мен ұйымдастырылуы, олардың шығарылатын өнімнің сапасын қамтамасыз етудегі рөлі

D) технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйелерінің саладағы енгізілетін метрологиялық қамтамасыз етудің жағдайы

Е) А, С, D

Ұсынылатын әдебиет:

1 Лифиц И.М. Основы стандартизации, метрологии и сертификации: Учебник. – М.: Юрайт, 2000. – 285 с.

№9 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Техникалық реттеу туралы заңы

(стандарттау саласында)

Сабақ жоспары:

1 стандарттау саласы бойынша негізгі терминдер

2 ТРМЖ құрылымы

№9 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: теориялық білімдерін тереңдету және бекіту. Ол үшін техникалық ретту туралы заңның 1 тарауын қарастыру

№9 тәжірибелік сабақ бойынша тапсырмалар мен тест жұмыстары

Тест 1

«Стандарт» сөзі ағылшыннан аударғанда қандай мағынаы білдіреді

А) норма, үлгі

В) дәреже, деңгей

С) өлшем,көлем

D) масса, салмақ

Е) дәреже, кезең

Тест 2

ҚР стандарттаудың құқықтық негіздері қай жылы орнатыдлды:

А) 1990

В) 1991

D) 1993

Экономика саласындағы жұмыстарды жүргізуге стандарттау бойынша техникалық комитеттер қандай деңгейде жасалады?

А) халықаралық

В) мемлекеттік

С)саяси

D) экономикалық

Техникалық реттеу туралы заң (2013 ж нұсқасы)

Сабақ жоспары:

1 Мемлекетаралық стандарттаудың пайда болу тарихы

2 Мемлекетаралық стандарттар

№1 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: теориялық білімдерін тереңдету және бекіту. Ол үшін тәуелсіздік алу үшін еліміздегі стандарттау туралы білімдер

№10 тәжірибелік саьақ бойынша тапсырмалар мен тес жұмыстары

Тест 1

МАС деген не?

А) Стандарттау бойынша халыаралық кеңес

В) стандарттау метрология және сертификаттау бойынша мемлекетаралық кеңес

С) сертификаттау бойынша мемлекетаралық кеңес

D) метрология бойынша мемлекетаралық кеңес

Е) аккредиттеу бойынша мемлекет аралық кеңес

Тест 2

Ресейдегі индустриялық стандарттау кімнің атымен байланысты

А) Иван Грозныйдың

В) Бірінші Петрдің

С) Д. И. Менделеевтің

D) М. С. Горбачевтың

Е) Е. Пугачевтың

Тест 3

КСРО-ның бұрынғы мемлекеттерінің қайсысы МАС–ға мүше емес

А) Ресей

В) прибалтикалық мемлекеттердің барлығы

С) Өзбекстан

D) Барлық ортаазиялық мемлкетттер

Е) Молдова

Ұсынылатын әдебиет:

Лифиц И.М. Основы стандартизации, метрологии и сертификации: Учебник. – М.: Юрайт, 2000. – 285 с.

Сабақ жоспары:

1 Халықаралық стандарттаудың пайда болу тарихы

2 ИСО құрылымы

№11 тәжірибелік сабаққа әдістемелік нұсқаулықтар

Сабақтың мақсаты: теориялық білімдерін тереңдету және бекіту

№11 тәжірибелік сабақ бойынша тапсырмалар мен тест жұмысы

Тест 2

Халықаралық стандарт бұл :

А) барлық мемлкеттерде міндетті болып табылатын, стандарттау бойынша орган қабылдаған стандарт;

В) қызығушы жақтармен консенус негізінде жасалған және стандарттау метролгия және сертификаттау бойынша барлық мемлкеттердің органы қабылдаған нормативтік құжат ;

С) стандартау бойынша халықаралық ұйыммен қабылданған және міндетті сипаттағы стандарт;

D) стандартау бойынша халықаралық ұйыммен қабылданған және тұтынушылардың кең ңөлеміне арналған стандарт

Е) аймақтық ұйым қабылдаған стандарт

Тест 2

Халықаралық стандарт:

А) стандарттау бойынша халықаралық органмен және барлық елдер үшін міндетті болып табылатын стандарт;

В) барлық елдерде стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша органмен бекітілген нормативті құжат;

С) халықаралық ұйым бойынша бекітілген стандарт;

D) халықаралық ұйыммен бекітілген стандарт, тұтынушыларға қолжетімді стандарт

Е) аймақтықпен бекітілген стандарт.

Тест 2

Стандарттау және сертификаттау бойынша халықаралық ұйымды Қазақстанда

қандай орган таниды.

А) сәйкестікті растау бойынша орган

В) уәкілетті орган

С) Ақпарат орталығы

D) Техникалық комитет

Е) Казсертфикаттау

Қандай мүшемен ИСО Қазақстан болып табылады:

А) білмеймін

В) ия

D) бақылаушы

Е) толық қанды дауыспен

Ұсынылатын әдебиет:

Медведев А.М.Международная стандартизация М: Изд-во стандартов 1988, 232с

Сабақ жоспары:

1 Сертификаттау облысында терминдер

№12Тәжірибелік сабаққа методикалық нұсқаулық

Сабақ мақсаты: теориялық материалды бекіту. Студент ҚР-ның Техникалық реттеу туралы заңын оқуы тиіс.

Тестік немесе тапсырма сұрақтар №12

Сертификаттау латын тілінде мағынасы

А) мінсіз жасалынған

В) шынайы жасалынған

С) дұрыс жасалынған

D) әдемі жасалынған

Е) таза жасалынған
Тест 2

Сертификаттау түрі:

А) міндетті

В) ерікті

С) орындалған

D)тек А және В

Е) тек В

Тест 3

Сертификаттау сәйкестігі жүргізіледі

А) аккредитациия бойынша орган

В) стандарттау бойынша орган

С) сәйкестікті растай бойынша орган

D) бақылау зертханасы

Е) стандарттауды бекіту органы

Ұсынылатын әдебиет:

ҚР Техникалық реттеу заңы

Сабақ жоспары

1 Аудит түрі

Тәжірибелік сабаққа методикалық нұсқаулық №13

Сабақ жоспары: теориялық материалды бекіту. Аудиторлық қызмет жайлы заңды оқу

Тестік немесе тапсырма сұрақтар №13

Қандай ел аудит отаны болып табылады.

А) Ресей

В) Қазақстан

С) Англия

D) Германия

Е) Греция

Тест 2

Аудиттың неше түрлі көзқарасы өмір сүреді

А) 5

В) 4

D) 6

Ұсынылатын әдебиет:

«Аудиторлық туралы» Заң

№14 Тәжірибелік сабақ

1 Ішкі аудит ерекшелігі

Тәжірибелік сабаққа методикалық нұсқаулық №14

Сабақ мақстаты:тақырып бойынша теориялық материалды тереңірек және бекіту

Тестік немесе тапсырма сұрақтар №14

Тест 1

Ішкі аудиттің қандай түрі бар

А) Сертификаттық

В) қараушы

С) бақылау

D) дұрыс жауап жоқ

Е) А,В,С

Тест 2

Аудиттың қандай көрінісіне қадағалаудың аудиті қарайды

А) Сертификаттау

В) Байқағыш

С) бақылау

D) дұрыс жауап жоқ

Е) А, В, С

Тест 3

Қандай мақсатта қайта аудит жүргізіледі

А) сапа жүйесінде сертификаттауды беру мақсатында

В) дұрыс жауап жоқ

С) сертификаттау мерзімін ұзарту мақсатында

D) сертификатталған жүйе статусын сапа жүйе ұйымы сақтауда .

Е) А, В

Ұсынылған әдебиеттер:

«Аудиторлық қызмет туралы» Заң

Сабақ жоспары

1Акредиттеу органында терминдер

№15 Тәжірибелік сабаққа методикалық нұсқаулық

Сабақ мақсаты: тақырып бойынша теориялық материалды тереңірек және бекіту

Тестік немесе тапсырма сұрақтар №15

Аккредиттеу бойынша не түсінесіңдер

А) бұл өндірілген өнімді бақылау

В) өнім сапасы, үрдіс, көрсетілетін қызметтердің қызығушы тұтынушылар үшін қауіпсіздендіру.

С) аккредиттеу – ресми процедура аккредиттеу бойынша компонеттер, сәйкестікті бағалауды анықтаушы қызмет

D) саудада техникалық кедергілерді жою

Е) дұрыс жауап жоқ

Тест 2

Аккредиттеудің негізгі мақсаты:

А) өнім сапасы, үрдіс, көрсетілетін қызметтердің қызығушы тұтынушылар үшін қауіпсіздендіру

В) отандық өнімді бәсекеге қабілеттілігін арттыру;

С) сапаны жоғарлату және сәйкестікті бағалау;

D) саудада техникалық ақауларды жою;

Е) А, В, С, D

Тест 3

Аккредиттеудің басталу уақыты

А) 20-30 ж 19ғасыр

В) 10-20 ж 18 ғасыр

С) 30-40ж 21 ғасыр

D) 40-50ж 21 ғасыр

Е) дұрыс жауап жоқ

Ұсынылатын әдебиет:

1 ҚР «Сәйкестікті растау облысындағы аккредиттеу» ( 5 тамыз 2008 г.N 61-IV) Заңы

4.1 Курс бойынша өзіндік жұмысты келесі тәртіпте жүргізіп тұруы қажет. Курстың әрбір тақырыбы бойынша ұсынылатын әдебиетті оқып, теориясына көп тоқталмай, оқылатын сұрақтардың мәніне ғана тоқталып, түсініксіз жерлерін белгілеу керек.

Содан кейін материалды мұқиятты түрде игеру қажет, яғни теориялық ережелерді, керекті негізгі мәліметтерді арнайы дәптерге жазып тұрады.

Курсты оқу барысында студент СӨЖО мен СӨЖ реферат немесе үй тапсырмасы түрінде орындайды, оның басты мақсаты өткен тақырыпты толық меңгеру үшін.

Студенттердің өзіндік жұмысы тақырыптарының тізімі:

1 ҚР жоғары білім

2 Қазақстандағы кредиттік технология

3 Метрологияның адам өміріндегі рөлі

4 Өлшеулер және олардың дәлдігі, өлшеулердің түрлері

5 Әлемнің дамыған елдеріндегі стандарттаудың қазіргі жағдайы

6 Германия, АҚШ, Ұлыбритания мемлекеттеріндегі стандарттаудың жағдайы

7 Өнімнің сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету

8 Аудит және оның өнімнің сапасын қамтамасыз етудегі рөлі
4.2 Студенттердің білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары:

1 Шәкәрім атындағы СМУ қашан құрылды?

А 1960

В 1985

D2000

2 Шәкәрім атындағы СМУ қандай университет негізінде құрылды?

А «Семей»университет негізінде

В технологиялық институт

С педагогикалық институт

D малшаруашылық институты негізінде

E «Кайнар» университеті

3 ИТФ-қандай бағытқа негізделген?

А педагогикалық институт

В малшаруашылық институт

С «Кайнар» университет

D «Семей» университеті

Е технологиялық институт

4 «Стандарттау және биотехнология» кафедрасы студенттерді қанша мамандық бойынша даярлайды?

А 8

В 6

D 2

5 ҚР-да кредиттік технология қандай құжат бойынша жасалынған?

А ҚР Конституция

В Болондық декларация

С білім заңы

D мамандық стандарты

E Техникалық реттеу заңы

6 ҚР-ның біліміне қатысты емес тапсырма:

А экономика және қоғам қажеттілігіне жауап беруші, сапаны бағалаудың ұлттық жүйесі

В жеке білім жүйесін басқару

С шығармашылық, рухани және физикалық тұлға дамыуын дамыту

D ұлттық стандартты дамыту

E өндіріс пен ғылымды дамыту

7 Бакалавриат оқудың қандай деңгейіне жатады

А мектепке дейінгі

В жоғары білім

С орташа білім

D жоғары білімнен кейінгі білім

E орта білімнен кейінгі білім

8 Аудиторға қай деңгей жатпайды?

А дәріс

В курстық жұмыс

D зертханалық сабақ

E ашық сабақ

9 Аудиторлық сабақ қандай құжатқа сәйкес жүргізіледі.

А ҚР Конституция

В Болондық декларация

С Білім Заңы

D мамандық стандарт

E Оқу жоспары

10 Студенттің өздік жұмысы

А курстық жұмыс жасау

В реферат жасау

С РГЗ

D ғылыми-практикалық сабақ

4.3 Емтихан сұрақтары:

1 Шәкәрім атындағы СМУ жайлы тарихы

2 СТИМПП Шәкәрім атындағы СМУ құруда атқарған ролі

3 Шәкәрім атындағы СМУ құрылымы

4 ИТФ жайлы не білесіңдер

5 Қанша факльтет пен кафедра құрамына енеді.

6 «Стандарттау және биотехнология» кафедра тарихы

7 «С и Б»кафедрасы қандай бағытта маман даярлайды

8 ҚР-да университеттің алатын орны

9 ҚР-да білім жүйесін қандай орган бақылайды.

10 Қандай білім тексеру органын білесіз

11 Білімді бақылау қандай әдіспен жүргізіледі.

12 Қандай сабақ түрі сіздерге белгілі

13СӨЖ жұмысының дәріс сабағынан айырмашылығы?

14 Студенттің өздік жұмысы туралы не айта аласыз

15 СӨЖ-дің қандай түрін білесіз?

16 СӨЖ бен СОӨЖ қандай формасын білесіз

17 Ғылыми зерттеу деген не?

18 Өнертабыс дегенді қалай түсінесің?

19 Өнертабыс объектісі не табылады.

20 Өнертабыстың жіктеуіштері жайлы не білесіз?

21Патенттік зерттеу немен аяқталады.

22 «Бәсекеге қабілетті өнім» ұғымын қалай түсінесіңдер?

23 Метрология дегенді қалай түсінесің?

24 метрологияның қандай түрі бар

25 Физикалық өлшем бірлік деген не?

26. 
    Физикалық өлшем бірліктің қандай түрін білесіз?
    

28 Өлшеу деген не?

29 Қандай өлшеу түрі бар?

30 Өлшеу әдісі

31 Өлшеу құралы деген не?

32 Қандай өлшеу құралын білесің?

33 Өлшеу сапасы деген не?

34 Өлшеу сапасын сипаттаушы не?

35 эталон деген не?

36 эталон түрлілігі?

37 өлшеу қателігі?

38 Өлшеу қателігінің түріне сипаттама бер?

39 Метрологиялық қамтамасыз ету негізі?

40 Өлшем бірлігін қамтамасыз етуде ҚР заңы?

41 ХЭК жайлы не білесіңдер

42 ИСО және ХЭК байланыстары

43 ХЭК органының жетекшісі?

44 Қазақстанда және басқада шетел дерде стандартт ау таризы?

45 Қандай стандарттау әдісі белгілі?

46 ҚР шекарасында қандай нормативтік құжаттар жарамды?

47 ҚР территориясында қандай стандарт түрі жарамды?

48 Техникалық реттеудің Мемлекеттік құрылымы?

49 Халықаралық стандарттау мақсаты

50 Халықаралық стандарттау органы қанаш құрылды?

51 ИСОда қандай ұйым түрі енгізілген?

52 Аймақтық стандарттау деген не?

53Халықаралық стандарттаудың аймақтық стандарттау айырмашылығы

54 Халықаралық стандарттауға сипаттама

55 МГС-ке қандай елдер мүше?

56 Сертификаттау мақсты

57 Сертификаттау қашан пайда болды?

58 Өнімді сертификаттау тәртібі

59 сертификаттаудан өткенен кейін қандай құжат беріледі?

60 міндетті сертификаттаудың еріктіден айырмашылығы?

61 сарапшы аудиторға қойылатын талап?

62 Аудыит қандай себептен пайда болды?

63 Қандай аудит түрін білесіз?

64 Ішкі аудиттің сыртқы аудиттен айырмашылығы?

65 Ішкі аудиттің ерекшелігі

66 Ішкі аудит қандай деңгейден тұрады

67 Аккредиттей деген не?

68 Аккредиттей мақсаты

69 Аккредиттей принципі

70 Аккредиттей деңгейі

4.4 Оқу - әдістемелік әдебиеттердің тізімі:

1 Лифиц Е.М. Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. 465 с.

2 Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации и метрологии М.: ЮНИТИ 1998, 465 с.

3 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. – 224 б.

4 «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы (өзгерістер мен толықтырулармен 03.12.2013 ж.)

5 «Білім туралы» ҚР заңы (өзгерістер мен толықтырулармен 13.01.2014 ж.)

6 «Сәйкестікті растау рәсімі» ҚР техникалық регламенті (Үкіметтің қаулысы 04.02.2008 ж. № 90)

7 Широков К.П., Богуславский М.Г. Международная система единиц. М: Издательство стандарты, 1984,112 с

8 Основы научных исследований: Учеб. для техн. вузов / Крутов В.И., Грушко И.М., Попов В.В. – М.: Высшая школа, 1989.-400с.

9 «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР заңы (өзгерістер мен толықтырулармен 13.01.2014 ж.)

10 «Сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу туралы» ҚР заңы (өзгерістер мен толықтырулармен 13.01.2014 ж.)

11 ИСО 19011-2002 Руководящие указания по проведению аудита систем качества и /или системы управления охраны окружающей среды