ПОӘК 042-18. 22. 1/03-2013 2013 ж. № басылым

Тәуліктік өмір салты: мінез құлқы, жанат кешкі және түнгі уақытта белсенді жануар. Інінен күн батқанда шыққаннан түні бойы азық іздеумен болады . Жанат ағаштарда жақсы өрмелейді, бірақ азығын негізінен жерден аулайды. Судын жанынан тапқан олжасын суда шайқайды, содан кейін жейді, сондықтан полоскун атауын алды. Ұйқыға кетуі: қатты және қары мол қыста ұйқыға кетеді, аяз күндерінің ұзақтығына байланысты ұйқыға кету кезеңі 4 айға дейін созылады. Көбеюі және өсіп дамуы. Жанаттар жылына бір рет туады. Буаз болу мерзімі 63 күнге дейін созылады. Шағылысу мерзімі ақпан наурыз айларында басталады. Балаларын сәуір мамыр айларында туады, жетілуі туғаннан кейін 18-20 күн, 45 күнде тісі шығады және 2,5 айлығында анасымен бірге жорыққа шығады. Тәуелсіз өз бетімен өмір сүру салтын 6 айлығында бастайды аналықтарының жыныстық жетілуі жасқа дейін, ал аталықтары 2 ші жылында ғана жыныстық жетіледі. Жанат көбінесе жұптасып өмір сүреді.

Халық шаруашылығындағы маңызы: жанат жүн өндірісінде бағалы аң және отаны Солтүстік Америкада көп мөлшерде ауланады. Зиянды құрт-құмырсқалармен, кемірушілерді жойып пайдасын келтіреді. Жанаттың еті өте дәмді және Америкада деликотес болып саналады. Жанат тектес иттікіне қарағанда жүні жоғары сапалы. Жанатты тұзақ құрып аулайды. Қазақстан мен Өзбекістанда жанат пайда болғанынан бастап ол өндіріс көзі болмады. Біздін ойымызша қар көп түсетін аймақтарда жанаттарды тек арнайы шаруашылықтарда өсіруге болады. Жанат – Қазақстан мен орталық Азиядағы орман, жаңғақты ормандар үшін өте пайдалы.

Әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

Сұрақтар:

1. 
   Жыртқыштар отряды, жанаттар тәрізділер тұқымдастарына сипаттама беріндер?
   
2. 
   Систиматикасын атаныздар?
   
3. 
   Халақ шаруашылығындағы маңызы қандай?
   
4. 
   Көбеюі мен дамуы қалай жүреді?
   

Тұқымдастын кейбір түрлері жыртқыштар отрядының ең ірі өкілдері болып саналады аюлардың денесі үлкен дене тұрқы сәйкесінше қысқа және мықты. Басы үлкен, көздері кішкентай ұясына терен орналасқан, құлақтары домалақ және кей түрлерінде ұзыншақ, мойны қысқа жуан, жерге табанын тигізіп журеді 5 бармақты жүрген кезде барлық табаны жерге тиіп жүреді, тырнақтары шетінен қысылған тартылмаған және сәл бүгілген, білегінде және табанында суйелдері бар, құйрығы өте қысқа жүні ұзын және қалын, тек малайлық аюдын жүні қысқа және сирек емшектері 1 - 3жұп түсі бір келкі ақ бұрыл немесе қара. Кеудесінде және мойнында ашық ақ дақтар және жолақтар болады бас сүйегі үлкен барбанды камералары тығыз. Бас сүйегінің беткі жағы ұзыншак, жақтары сәйкесінше ұзын және мықты. Жақтын төменгі бөлігінде кіші көлемді ішке карай қайырылған альвеолярлық өскіні бар тістері толық бірінші 3 азуы немесе басқа тістері жоқ болуы мүмкін сондықтан тіс саны 40 не одан аз болады. Азу тістері дөнестеу жалпақтау, жыртқыш тістері мықты. Тұқымдас ореалы солтүстік америка Еуразия арктикалық босейіннен солтустік Африка және

Малайски аю бирунаг деген атау тағы бар. Тұқымдастын ең кіші өкілі.

Әдебиеттер: 1-9 (негізгі), 10-12 (қосымша)

1. 
   Жыртқыштар отряды аю тәрізділер тұқымдасына сипаттама берініздер
   
2. 
   Системетикасын атаныздар
   
3. 
   Халық шаруашылығындағы маңызы қандай
   
4. 
   Көбеюі мен өсіп дамуы қалай жүреді
   
5. 
   Аюлардың өз ара ерекшеліктері қандай (медведь-губач, медведь- очаковый, бурый - медведь)
   

Шөл сусары Колонок

Тұқымдас дене тұрқы жағынан өмір сүру салтын әр – түрлі жануарларды біріктіреді. Денесінің мөлшері 11 см (ақ тышқан) 150 см (калан) арасында. Денесі сәйкесінше ұзыншақ, аяқтары қысқа, табан және жартылай табан тигізіп жүреді, көбінің тырнақтары тартылмаған. Табаны мен білезігі түкпен қапталған, сирек жаланаш болады. Кейбір түрлерінің бармақтарының арасында жақсы жетілген жүзу жарғақтары болады, әсіресе артқы аяқтарында. Бас сәл созылынқы, мұрны үшкірлеу келген құлақтары кей түрлерінде үлкен, үшкірленген кей түрлерінде кішілеу, домалақтау, тағы бір түрінде тіпті қысқалау, есту жолдары тұйықталады. Мойны қысқа. Құйрығы өте ұзыннан қысқаға дейін өзгеріп отырады. Түкті жамылғысы қалың және жібек тәрізді, кейде сирек ұялаған болады. Түстері әр – түрлі келеді. Жылына 1 не 2 түлейді. Түкті жамылғысы жиі түрлерінде қыс мезгілінде ақ түске ауысады. Емшегі 1- ден 4 жуыққа дейін болады. Бас сүйегінің құрылысы жануарлардың көлеміне және тіршілік ету салтына қарай әр – түрлі болады. Көп түрінің бас сүйегі көлемі бойынша үлкен емес, бет жағы қысқа, ми қабығы томпайып келген. Ірі түрлерінде айдар жақсы көрінеді. Жыртқыш тістері жақсы жетілген. Азу тістері қоректенуіне қарай өткір дөнестеу, ал кейбірінде жай дөңестеу болады. Сезу мүшелерінен есту қабілеті және иіс сезу қабілеті күшті дамыған. Жылына 1 ұрпақ береді мұнда 1 ден 10 бала және одан коп болады. Көп түрлерінде жасарын сатысы белгілі ол бірінші күннен 7 айға дейін созылады .