Тақырыбы: Жүрек тұсын зерттеу.Жүрек саздары, шулары

Жоспары:

1. 
   Жүрек-қан тамыр жүйесін зерттеу жоспары.
   
2. 
   Жүректі тексеру.
   
3. 
   Жүрек қан тамырлар жүйесін зерттеу.
   
4. 
   Қосымша зерттеу.
   

Негізгі әдібиет:

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.

Жүрек дүрсілі аймағын көру және сипау.

Жүрек дүрсілін тексергенде келесілерді анықтайды:

1. Перикардитте, плевритте, пневиотораксте, гидротораксте жүрек дүрсілінің ығысыуы болады.

2. Өкпе эмфиземасында, плевритте, перикардитте жүрек дүрсілінің әлсізденуі болады.

3. Қызбада, перикардитте, инфекциялық ауруларда, улануда жүрек дүрсілінің кұшеюі болады.

4. Плевритте, перикардитте, перноститте, миозитте жүрек аймағының ауырсынуы болады.

Жүректі нұқу кезінде табады:

1. Салыстырмалы тұнық- бұл жүректің төске тиіп, өкпемен жабысып тұрған бөлігі. Нұқу кезінде топастау дыбыс естіледі.

2. Абсолютті тұнық - өкпенің жүрек сайында орналасқан, төске жанасып тұрған бөлігі. Нұқу кезінде топас дыбыс естіледі.

Жүрек шекарасын 2 сызық бойынша табады:

Жауырынның артқы бұрышынан шынтақ төмпешігіне дейін.

2. Шынтақ төмпегінен артқа қарай және жоғары 45° бұрышты мықынға дейін.

Ірі қара малда салыстырмалы тұнықтың жоғарға шекарасы иық буыны деңгейінде, ал артқысы –5-ші қабырғаға жетеді.

Қой мен ешкіде жоғарға шекарасы иық буынынан төменірек, артқы шекарасы 5-ші қабырғаның алдыңғы шетіне жетеді, ал алдыңғы шекарасы –3-ші қабырға аралығында орналасқан.

Жылқыда жоғарға шекарасы иық буыны сызығынан 2-3 см төмен, артқы шекарасы –6-шы қабырғаға жетеді.

Шошқада – жоғарғы шекарасы –иық буынының үшбұрыш пішінді болады. Алдыңғы шекарасы анкомеус сызығы бойымен жүреді, артқы шекарасы- доға тәріздес жоғарыдан төмен қарай 3-ші қабырға аралықтан 6-шы қабырға шетіне жетеді, ал төменгі шекарасы кеуде сүйегінің және бұлшықетінің тұнығына ауысады. Үшбұрыш биіктігі 3-ші қабырға аралықта 10-13 см болады.

Жұрек және өкпе ауруларында салыстырмалы және абсолютті тұнықтың шекаралары ығысады. Ол жүректің гипертрофиясында, өкпе ісінуінде және эмфиземасында, пневмонияда, плевритте, перикардитте, пневмотораксте және гидротораксте т.б. байқалады.

Жоспары:

2. Ауыл шаруашылық малдарының азық және су қабылдауын тексеру.

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.
Асқорыту аппаратын клиникалық тексеру жануардың азық пен суды қабылдауын бақылаудан басталады. Жануарларға әртүрлі қатаң азық түрлерін және су беру. Жануардың азықтануын және су ішуін тексергенде, оның тәбетіне, анорекцияның бар-жоқтығына, булимия, арекция, парорекцияның бар-жоқтығына, азықты және суды қабылдау әдісінің бұзылуына, шайнауына, жұтуына, күйіс қайруына, кекіруіне және бұлардың бұзылуына назар аудару керек.

2. Жануарлардың аузын, жұтқыншағын, өңешін және құстың жемсауын тексеру.

1. Көру және сипалау арқылы кілегей қабықтарының жағдайын байқау. Оның түсіне, жаралардың, жарақаттың бар-жоқтығына, жергілікті температурасына, ауырсынуына, кілегей қабықтарының кеуіп кетуіне назар аударады.

2. Иісті, жануар сілекейіне, малынған тампонды иіскеу арқылы анықтайды.

3. Тілді тексергенде ісінулердің, дақтар бар-жоқтығына, тілдің бүрлеріне көңіл аудару керек.

4. Тісті тексергенде, оның желінуіне, қозғалғыштығына, түсуіне, ауысуына назар аударады.

Жұтқыншақты тексеру. Көру, сипалау және ларингоскоп арқылы жүргізеді. Жұтқыншаққа сыртқы сипалауды төменгі жақтың бұтағының артынан екі қолдың саусақтарымен жасайды. Бұның арқасында инфильтрацияның бар, жоғын, ұлпалардың ауырсынуын, жергілікті температураның жоғарылауын анықтауға болады. Көру арқылы бас пен мойынның орналасуына назар аударады, өйткені жұтқыншақ ауруларында жануардың бас пен мойнын кеңістікте ұстауы өзгереді.

Тақырыбы: Жануарлардың құрсақ қуысы мүшелерінің топографиясы. Ас қорту жүйесінің ауруларының негізгі белгілері.

Жоспары:

2. Мес қарынды тексеру

Негізгі әдібиет:

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.

Сол жақ аштық қуыспен сол жақ мықынды қарау кезінде іштің көлемі мен пішінінің өзгерісіне көңіл аударады. Мес қарынды сипалау арқылы оның сезімталдығын анықтайды. Мес қарынның 2 минут ішіндегі жиырылуын санайды. Нұқу арқылы сау жануардың сол аштық қуыстың аймағында тимпаниялық дыбыстың бар-жоғына және оның өзгерісіне назар аударады. Тыңдау арқылы мес қарынның жиырылуымен сәйкес келетін тұйық шулардың күшін, жиілігін және ұзақтығын анықтайды.

Ірі қара малдың тақия қарынының негізгі ауруы-травматикалық радикулит. Оны анықтау үшін келесі әдістер қолданылады:

а) төс сүйектің семсер тәрізді өсіндісі аймағына қысым түсіру арқылы;

б) шоқтық аймағының терісін қатпар қылып бір орынға жинау арқылы;

в) көкірек қуысының бүйір бетін басу арқылы;

г) диафрагманың беку сызығы бойымен нұқу арқылы;

д) жануарды еңіске түсіріп жүргізу арқылы;

е) пилокартин және т.б. заттарды тері астына егу арқылы.

Сипалау, нұқу, тыңдау әдістері қолданады. Сипалау кезінде кітапша аймағын жұдырықпен басу арқылы ауырсынуды анықтайды. Ауырсынғанда жануар қыңсылайды, мөңірейді, қашуға ұмтылады.

Нұқу кезінде сау жануарларда топастау немесе топас дыбыстың бар-жоғын және кітапша бітеліп қалған жағдайда ауырсынуын анықтайды. Кітапшаны тыңдау арқылы сау малдарда сықырлаған дыбыстың бар-жоғын және ол дыбыстың кітапша бітеліп қалғанда жоғалуын анықтайды.

4. Ұлтабарды тексеру

Сипалау кезінде ұлтабар қабынуы, жара, улану және т.б. ауруларда ауырсынудың бар – жоғын анықтайды.

1. Жоспар.

Зәр шығару жүйесінің тексеру жоспары.

Зәр шығару ағзаларының анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктері.

Бүйрек және зәр шығару жолдарын зерттеу.

Зәр шығару ағзаларының белгілерінің жиынтықтары – синдромдары.

Негізгі әдібиет:

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.
1. Зәр шығару жүйесін тексеру.

Бүйрек (бүйректердің орналасқан тұсы, сезгіштігі, ауырсынуы, көмелі, пішіні, жұмсақ-қаттылығы, қозғалғыштығы)

Несеп жолы (сезгіштігі, ішкі және сыртқы сипалағандағы қалындығы)

Қуық (сезгіштігі, орналасуы, толуы, бөгде заттардын болу-болмауы, ішкі және сыртқы сипалау)

Несеп шығару каналы (өткізгіштігі, сезгіштігі, бөгде заттардың болу болмауы)

Несеп шығару (жиілігі, малдың тұрысы, ауырсынуы, несептің мөлшері)

Несеп (мөлдірлігі, түсі, иісі, қоймалжың-сұйықтығы)

Қосымша зерттеулер (тік ішек арқылы, несепті талдау, катетер арқылы, рентген сәулесі мен тағы басқалар)

Несеп шығару жүйесін зерттегенде байқалған ауру белгілірі:--------------------------------

Ауру белгілірін талдау:-----------------------------------

Қорытынды:---------------------------
2. Зат алмасу процесіндегі пайда болатын метаболиттердің қалыптан тыс шоғырлануы организмді уландырып, торшалардың тіршілігін жояды. Сондықтан да ондай заттар жинақталмай уақытында организмнен шығарылып отырылуы қажет. Ондай бөлу ағзаларына бүйректер, тері бездері, өкпе және ішектер жатады. Солардың ішінде зәр шығару ағзаларының атқаратын қызметтері ерекше. Организмде зәрдің түзілуінде өзара тығыз байланыстағы 3 процесті байқауға болады:

Бүйректердің шумақтарындағы ультра сүзілу процесі;

Реабсорбция – қайта сорылу процесі;

Проксималды, дисталды бөліктердегі секреция.

Бүйректер арқылы жүректің минуттық қанының көлемінің 1/4-1/5 мөлшері өтеді.

Зәрдің тәуліктік мөлшері: ірі қарада – 6-12 л, жылқыда – 3-6 л, шошқада – 2-4 л, түйеде – 8-15 л, қой мен ешкіде – 1,5-2 л, итте – 0,5-1 л (адамда – 0,8 л).

Зәрде қанға қарағанда мочевина 70, аммиак 40, фосфаттар 30, зәр қышқылы 25 есе көп.

Бүйректердің мальпиги шумақтарында су мен миерал тұздар сүзіледі. Ирелеңдеген өзекті жолдарда мочевина, зәр қышқылы, аммиак сияқты ерекше заттар секрет ретінде бөлініп шығады.

Зәрдің 96 –ы су, 4 –ы құрғақ заттар. Олар органикалық және органикалық емес заттардан тұрады. Органикалық заттарға жататындар: мочевина, зәр қышқылдары, аммиак, аденин, гуанин, ксантин, гипоксантин, пурин неіздері; креатинин, гиппур қышқылы, эфир күкірт қышқылы.

Органикалық емес заттар: хлорлы, күкірт және фосфор қышқылды тұздардан құралған.

Зәрдің сарғыш түсі урохром, уробилин, уроэтрин пигменттеріне байланысты болады. Алғашқы түзілген зәр 1-ші – провизорлы несеп, ал реабсобциядан кейінгі 2-ші - дефинитивті несеп деп аталады.

Зәр шығару ағзаларының негізгі атқаратын қызметтері:

осмостық қысымды реттейді;

организмде судың тепе-теңдігін сақтайды;

иондардың концентрациясын бірқалыпта ұстап тұруға әсерін тигізеді;

зат алмасуының ақырғы метаболиттерін организмнен шығарады;

организмді улы заттардан тазалайды;

организмдегі тұрақтылықты – гомеостазды сақтайды.

Зәр шығару ағзаларына – бүйректер, бүйрек түбекшесі, несеп жолы, қуық және несеп шығаратын түтікшелер жатады. Олардың ішіндегі ең негізгісі – бүйректер.

Қан бүйректерге аортадан бөлінген бүйректердің артериялары арқылы келеді. Бүйректерде қан айналуының өзіндік ерекшеліктері бар. Онда қан екі капилляр торларынан өтеді:

Мальпиги шумақтарындағы капиллярлар торы;

1-ші және 2-ші қатардағы ирелеңдеген өзектердегі мен Генле тұйық тұзағының капиллярларының торы.

Бүйректердің өздері екі қабаттан тұрады: сыртқы және ішкі. Сыртқы қабатында Боумен капсуласы мен нефрондар орналасқан.

Ішкі қабатында ирелеңдеген өзектер мен Генле (Шумлян) тұйық тұзағы орналасқан.

Боумен капсуласында 1-ші несеп, ал ирелеңдеген өзектерде бірінші провизорлық зәрден амин қышқылдары, глюкоза,су, минералды заттар қанға қайтадан сорылу арқылы 2-ші несеп түзіледі. Жалпы бүйректердегі түтікшелердің ұзындығы 70-100 км, бетінің көлемі – 5-8 шаршы метр.

Зәрдің түзілу процесі екі фазада жүреді:

Сүзілу фазасы. Мұнда капиллярлар мен капсуладағы қысымның айырмашылығының салдарынан нефрондарда бірінші – провизорлы несеп түзіледі. Оның қан плазмасынан айырмашылығы құрамында белок болмайды. Ал егерде белок болса, онда осы жоғарғы жағының қызметі бұзылды деп қарау керек.

Реабсорбция фазасы. Ирелеңдеген түтікшелерге түскен провизорлы несептің құрамындағы көптеген заттар қайта сорылады да, бірінші несептен екінші – дефинитивті несеп түзіледі.

Жоспары:

2. Қуық зерттеу.

3. Зәр шыгыу мөлшері және несеп шыгуы акті.

4. Қуықтын катетеризациясы және цистоскопиясы.

5. Несеп шығару жүйесінің ауру белгілері жиынтығының сипаты.

Негізгі әдібиет:

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.

Несеп шығару органдары: бүйрек / жұп орган/, мочеточник- несеп түтігі /жұп орган/, қуық, несеп каналы/уретра/.Организмнен органикалық, у, заттар несеппен шығады. Несептін бөліну процессы бүйректін нефроныңда болады. Нефрон- мальпигий денешігі мен бүйрек каналшаларынан тұрады.

Несеп шыгару процесс екі бөлімнен түрады: 1.бүйректін түйіндлерінде қанның плазмадан ультра түзілеу бойынша бірінші несептің шығуы. 2. бүйректін жолдарыңда екінші несептің қалыптасуы.

Несеп жүйесінің органдары үш негізді қызметтерді орындайды : 1.організмін ішкі түрақтылығың қамтамасыз етеді.2 зат алма судың ақырғы заттарды жояды. 3. ішкі секрецияны қамтамасыз етеді.

Жоспар. Қуық - /vesica urinaria/ Несеп түтігі арқылы бүйректен келіп құйылған несеп жиналатын, жамбас құйысында орналасқан, кілегейлі, етті, сыртқы қабықтардан тұратын қап тәрізді етті орган. Осыған орай: тело М.П.- қуық белі; вершина М.п.- қуық төбесі; шейка М.П.- қуық мойыны. Қуықты нұқу арқылы терсереді. Ірі қара малдарда, қоймен, ешкіде қуықты тік ішек арқылы зертейді.

Қуықты қөру,сипауы, нұқу, катетеризация, рентгенография, цистоскопия арқылы тексереміз.

Топография.

Жылқыда- қуық жамбас құйысында орналасқан, несеппен толғанда қурсақ қуысына жылжыйды.

Ірі қара малда- қуықты несеппен толғанда қурсақ қуысына итеріп шығарады

Шошқада-қуық зәрмен толғанда шат құйысына жылжыйды.

Иттерде-қуық қурсақ қуысына орналасқан, несеппен толғанда кіндік қуысына жылжыйды және қарыңды ұлкейтеді.

4. Жоспар. Несеп шыгару. Рефлекторлық акт. Малдардың зәр шыгаруды көру арқылы тексереміз. Мал қалай зәр шығарады, шығу уйақытына, күшіне, мезгіліне, узақтығына, ауырсынуына

Несеп- /urina/ бұйректе түзіліп, несеп түтігі, қуық, несеп- жыныс каналы арқылы сыртқы шығарылып тастайтын сұйық зат /экскрет/. Тәулік бойы сыртқы шығатын несеп көлемі: ірі қарада- 6-12 л, жылқыда 3-6л, шошқада 2-4 л, түйеде 8-15 л.

1. поллакизурия /поллакиурия/. Күшеніп аз- аздан жиі-жиі зәр шығару. Мыңадай клиникалық белгілер уроциститте, қуықта тас боғанда, вагинитта, перитонитта, шаншуда болады.

полиурия - Көп мөлшерде, жиі-жиі несеп шыгару.

Олигурия- Аз мөлшерде несеп шыгаруы

Анурия- Несеп тоқтау

2. оликакизурия, олигурия - бүйректен шығатын несеп мөлшерінің қалыптан азаюы. Нефрит, гломерулонефрит, жүрек қызметінің әлсреуі, жиі-жиі терсеу, құсу,іш өту, ісіну, т,б, себептерден болатын қасірет.

3. странгурия - күшеніп, тынышсызданып, қынсылап аз-аздан несеп шығарудуы. Малдар уроциститпен, ісіп боғанда, простатитпен, уретра қабынғанда болады.

4. ИШУРИЯ Ischuria, грек. ischo-бөгеймін, тоқтатамын uron- несеп. Қуық байлану- ишурия. Сыртқа несеп шығара алмау салдарынан қуықтың кернелуі. Несеп жолының таспен, құммен бітеліп қалуынан болатын, малды тыпыршытып, қайта- қайта күшентетін, оның жанын кинайтын дерт.

5. ЭНУРЕЗ дегеніміз - мал әдісіне қарамай, күшенбей жиі-жиі несеп шығарады. Малдар бір әдіспен орналассып несеп шығарады. Жұлын мий жарақаттанып қабынуы, інднтті аурулар /ит обасы, листериоз/.

6. НИКТУРИЯ- ұйқтағанда жиі-жиі несеп шағаруды атайды.

5. Жоспар. Рентгенография- ұсақ малдарда женіл орындалады. Ірі малдарда жумсақ кассетаны тік ішекке кіргізіп орындайды.

КАТЕТЕРИЗАЦИЯ- КАТЕТЕР ҚУЫҚА ЕНГІЗУ. Катетерлар металды, резинке, пласмасс әртүрлі малдарға қолданылады. Ұрғашы малдарға- металды катетер қолданылады, еркек малға- эластикалық /резинке, пласмасс/ катетермен жүмыс сітейді /қолданылады/.

Малға катетризацияны қолданады - Қуықты кернеген несепті ағызып жіберу үшін, несеп жолына дәрі енгізу, қынап, жатыр, желін үрпісі сияқты органдарды ішін жуып-шаю үшін, т.б. мақсаттармен қолданылытын амал.

ЦИСТОСКОПИЯ- / грек. kystis- қуық, skopeo-қараймыз, зерттейміз/. Қуықтың ішін арнаулы аспап- цископпен зертеу. Ұрғашы малдарда цистоскопты қолданылады. Еркек малда қолданбайды.

Уретраны тексеру. Грек. Urethra - несеп каналы. Қуықтан шыққан несеп жүретін жол /түтік/. Уретраны қөру, сипау және катетеризация арқылы тексереді.

Қөру арқылы кілегей қабықтарына және бөлудың сипатына көңіл боледі. Қуық мойынан басталып, қасаның басында /еркек малда/не қынап пен қынап кіре берісінде аяқталатын несеп жол көніл боледі.

Несеп зертеу. 1. Мөлшерін.2.Цвет- түсі. 3. Түсін- Несеп мөлдір түсті. Прозрачность мочи. 4.Қурамы- Консистенция мочи. 5. Несептін ісі. 6. Относительная плотность мочи.7. Химиялық зертеу.- химические исследования.

Жоспар.

2.нефроз-грек- nephrosis, nephros- бүйрек- нефроз. Бүйректің тамыр шумақтары капиллярларында дистрофиялық өзгерістер тудыратын, жіті және созылмалы түрде өтетін ауру. Індет және паразит аурулар, улану, гемолиз, күйік салдарынан, сондай-ақ созылмалы бронхитке, полиартритке шалдығудан болатын, бастапқы сатысында несеп белок араласу, кейін, ауру асқынған кезде, тәбет қашу, әлсіреу, арықтау, жүннің табиғи жылтырақ түсінен айырылап күңгірт тартыу, кілегейлі қабықтардың бозаруы, несеп көлемінің азаюы, ондағы белок мөлшерінің көбеюі, кейде уремияға ұшрап улану сияқты белгілермен сипатталатын, ал ауру ұзаққа созылса дененің әр жеріне ісік шыгу, бөсір/шемен/ болу, көкірек қуысы мен перикардтың суға толуы сияқты қатерлі жағдайларға апарып соғатын қауіпті дерт.

2.альбуминурия-лат albumen- белок, uron- несеп. Денедегі белоктың несепке араласып сыртқа шыгуы. Белокке бай жемшөп жеуден, зорығу-шаршаудан, тоңып қалтыраудан болатын физиологиялық құбылыс. Нефрит, нефроз, кейбір жіті және созылмалы аурулар кезінде, сондай-ақ асқазанға келіп түскен алмас, фосфор, күшәла, көгеріп шіріген азық әсерінен улану салдарынан пайда болатын дерт. Бүйрек сау болғанмен несеп түтігі, қуық, бүйрек түбегі зақымданса да мал альбуминурияға ұшрайды.

3. гематурия- Несепке қан араласуы. Қан аралас несеп шыгару. Бүйрек ұлпасында, қуық ішінде қалаптасқан тастардың жарақаттауынаң, кейбір індеттердің /топалан, жамандат, қараталақ, шошқа обасы, т.б./ салдарынан болатын дерт.

4. Пиелонефрит- Pyelonephritis- Бүйрек пен бүйрек түбегінің іріндеп қабынуы. Іріндеткіш микробтардың енуінен, бүйрек арқылы сыртқа шығарылатын улардың әсерінен т.б. себептерден болып, кенеттен ыстық көтерілу, протеинурияға/несеппен бірге көп болып белок шығуы/ ұшырау сияқты белгілермен сипатталатын дерт.

5. пиелит- Pyelitis, pyelos- астау, тубек. Бүйрек түбегінің қабынуы. Несеп жолының қысып тарылуы, несеп түтігі мен бүйрек түбегіне тас байлануы, бұған қоса стрептококк, стафилококк, ішек таяқшасы сияқты микробтар енуі салдарынан болып, ыстық көтерлуі, тәбетінен айырылу, бүйрек тұсының басқан кезде ауыруы, поллакиурияға /аз-аздан жиі-жиі несеп шығару/ ұшырау, несепке белок, кілегей, ірін, т.б. араласу сияқты белгілермен сипатталатын дерт.

6.цистит-cystitis. Қуық қабынуы. Қабынған бүйрек уретра арқылы не қан мен лимфа арқылы ішіне микроб енуден болатын, малдың тыпыршып, қайта-қайта зәр шығаруы, асқынған жағдайда- ыстық көтерілу, тәбеттен айрылу, несепке белок кілегейі, лейкоцит, микроб, эритроцит, қуық эпителийі, кейде ірің, қан араласуы сияқты белгілермен сипатталатын дерт.

7. пиурия- pyuria, pyon-ірің, uron- несеп. Іріңңін несепке араласып шыгуы. Ірің аралас несеп. Несеп жолы /қуық, несеп каналы, бүйрек пен бүйрек түбегі, т.б./ қабынғанда болатын құбылыс.

Аурсыну боғанда, бүйректі тік ішек арқылы тексереді. Тік ішік арқылы бүйректін топографиясың, көлемін, ірғақтығың, сезімін, консистенциясың, бүйректін істүнгі бетің тексереді.

Бүйректін патологиясы.

Бүйректін кернеуі- паранефроз.Ауырсынуы нефритте, гидронефрозда, ісік боғанда болады.

Кедір- бұдырлы бүйрек – индурацияға қөрсетеді. Индурация- /лат. Induratio- нығыздау, induro- қатайтамыз, бекітемін/ - қатаю, нығыздалу. Дәнекер ткань қаптағандықтан /басқандықтан/ белгілі бір органның не тканьнің нығыздалып қатаюы./туберкулез, абцесс- сыздауық- бітеу жара/

Флюктуация- гидронефрозға, пилонефритке қөрсетеді. Флюктуация- / fluctuatio- тербелу, толқындау/- флюктуация, былқылдау. Ішінде сұйығы бар қуыстың қабырғасын басып қалғанда сезілетін тербеліс.

Тік ішектен зәр шыгару жолын ңұқу арқылы тексереміз. Зәр шығару жолдарын артериямен тік ішікте тексергенде екі органды ажырату керек. Артерияны тексергенде, тамыр соғысың байқаймыз. Зәр шығару жолдарын