ПОӘК 042. 18-24 03/03 2013 18. 09. 2013ж. №1 басылымы

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған «Жануарлардың ішкі аурулары, клиникалық балаумен» І пәнінен

Семей 2013

2.Дәрістер

3.Тәжірибелік-практикалық сабақтар

4. Студенттердің оқытушылармен өздік жұмысы

5.Студенттердің өздік жұмысы

1.Глоссарий

• 
  Семиотика – түрлі аурулардың белгілерін тексеру.
  
• 
  Каротин(лат.carota- сәбіз) – каротин. Қызғылт-сарғыш пигмент.
  
• 
  Скиология – көзбен зерттеу ғылымы.
  
• 
  Диспепсия - жаңа туған төлдердің асқорту және зат алмасу процестерінің өте жіті түрде бұзылуы салдарынан организмнің сусызданып, улануымен сипатталатын ауру.
  
• 
  Аритмия – жүрек ырғағының бұзылуы.
  
• 
  Сфигмограф – қозғалысты жазу үшін, сфигмотонограф – қысымды өлшеу.
  
• 
  Фибография (вена пульсін жазу) – флебограф аспабы арқылы көк қан тамырының соғуын жазу.
  
• 
  Ауырғанда қызаруы - гиперемия немесе геморрагиялар атау ретінде алынады.
  
• 
  Цианоз- көгеру атау ретінде алынады.
  
• 
  Анемия - бозару атау ретінде алынады.
  
• 
  Иктериялық - сарғаю атау ретінде алынады.
  
• 
  Диспноэ - демігу– тыныс алудың типі мен ырғағы, тереңдігі, жиілігі өзгеруімен жүретін қиындаған дем алумен сипатталады.
  
• 
  Инспираторлы демігу – қиындаған дем алумен атау ретінде алынады
  
• 
  Крепитация – дем алу кезінде естілетін бір текті ұқсас сытырлаған дыбыстар.
  
• 
  Кеңірдекті нұқу - плегафония.
  
• 
  Ринография- дем алу, дем шығару кезінде түзілетін ауа ағының қозғалысың жазу.
  
• 
  Апатия(селқостық),немесе енжарлық, көніл- сіздік.
  
• 
  Ступор (қатып қалу) мылқау ж/е мелшиіп қалуды айтады.
  
• 
  Сопор- терең ұйқыға кету, ми қызметі бузылып, үнемі ұйқыға кету.
  
• 
  Кома, немес талма.
  

Жоспары:

1. 
   Кіріспе
   
2. 
   Қысқаша тарихи шолу
   
3. 
   Жалпы сақтандыру және емдеу негізі
   

Негізгі әдібиет:

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.

1. К І Р І С П Е

Мал дәрігерлерінің жұмысында малды аурудан сақтандыру шаралары басты орын алуы тиіс. Оның негізі ретінде жалпы биологиялық заңдылықты – организмнің біртұтастығын ескеру. Қандай дерт болмасын, патологиялық процеске жалғыз ауырған ағза ғана емес, белгілі бір дәрежеде басқа да ағзалар мен жүйелер қоса қатысады.

Ауру малды нәтижелі емдеп, ойдағыдай сақтандыру үшін ауруды белгіленген нақтылы жоспар арқылы, жүйелі түрде, егжей-тегжейіне жете зерттеу қажет. Ондай жоспар төмендегідей болғаны жөн:

Аурудың белгілерін анықтау үшін малды клиникалық тексеруден өткізу;

Организм қызметінің өзгергенін нақтылы анықтау үшін лабораториялық зерттеулер жүргізу;

Ауруды тудырған себептерді анықтау (этиология);

Аурудың даму процесіне көңіл аудару (патогенез);

Тексеру барысында анықталынған ауру белгілерін (семиотика, симптомотология, синдроматика) талдау;

Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың диагнозын анықтау;

Аурудың өту барысына сүйене готырып оған болжам жасау (прогноз);

Ауруға ем тағайындау (терапия);

Аурудан сақтандыру шараларын ұйымдастыру (профилактика).

2. ҚЫСҚАША ТАРИХИ ШОЛУ.

Мал емдеуден жазбаша ескерткіш қалдырған ерте заманғы египеттің папирусы – Кахунский (біздің эраға дейінгі 2000 жыл шамасында).

Аристотель (біздің эрамызға дейінгі 384-322 жж.) мал тарихына арналған УІІІ-ші кітабында ірі қара малдың өкпесінің қабынуын, жылқыда болатын шаншуларды, сондай-ақ шошқа, есек, ит ауруларын жазған.

Гректің, ветеринария Гиппократы аталған көрнекті ғалымы, гиппиатр (жылқы маманы) Абсирт (ІУ ғасыр) малдың жұқпалы емес ішкі ауруларының негізін салушы деп есептелінеді. Ол бүйрек қабынуы, өкпе эмфиземасы, өкпе гангренасы, жылқы шаншуы туралы мәлметтерді жазған.

ХУІІ және ХУІІІ ғасырларда Россияда қолжазба ретінде және баспадан "Қаладағы және ауылдағы оташы", "Жылқыға арналған дәрілер кітабы" деп аталатын оқу нұсқаулары және малды емдеу туралы кітаптар басылып шықты.

1806 жылы Вилен университетінде ветеринария кафедрасы жұмыс істей бастады.

1808 жылы Петербургтегі медициналық-хирургиялық академияда, 1811 жылы осы академияның Москвадағы бөлімінде ветеринария бөлімшелері ашылды.

1851 жылы Харьковте, 1873 жылы Қазанда, 1876 жылы Дерпте (Тарту) ветеринария институттары ашылды. Әрқайсысы жыл сайын 25-30 -дан ғана мал дәрігерлерін дайындады.

Қазақстанда бірінші өлкелік малдәрігерлік-бактериологиялық институт 1925 жылы ашылды. Ол институт 1935 жылдан бастап Қазақтың ғылыми-зерттеу малдәрігерлік институты болып аталады. Онда 1948 жылы Қазақстан бойынша бірінші аспирантура ашылды.

1930 жылы Алматының зоотехникалық-малдәрігерлік институты ашылды. Бұл институтта негізгі ғылыми бағыт пен орталықтар топтастырыла бастады. Атап айтқанда: академиктер Б.А.Домбровский, Ф.М.Мұхаметғалиевтар басқарған морфологтар; академик Н.У.Базанова басқарған физиологтар; академик Я.И.Клейнбок басқарған терапевтер; профессор Б.П.Всеволодов басқарған патоморфологтар; профессор М.П.Орлов басқарған паразитологтар топтары өздерінің ғылыми еңбектерімен Қазақстанда ветеринария ғылымының дамуына елеулі үлестерін қосты.

Қазақстанда малдәрігерлік ұйымдарды құруға ат салысып, ерекше еңбектері сіңген мал дәрігерлері: В.Я.Бенкин, А.П.Петровский, У.Б.Базанов, Т.Есенкулов, Ш.Көсепғалиев және басқалар. Кейінгі кезде Қазақстандағы ветеринария ғылымын дамытуға көп еңбек сіңірген ғалымдар: К.И.Скрябин, М.И.Иванов, Я.И.Клейнбок, А.Р.Әбішев, К.Н.Бучнев, З.К.Қожабеков, Т.С.Минкин, Н.Ж.Жанузақов, Т.С.Сайдулдин, Е.Ф.Дымко, К.Б.Биашев және т.б.жатады.

Қазірде жекелеген аймақтардың геобиохимиялық көрсеткіштерін зерттеу арқылы, кейбір минеральды заттардың жетіспеушілігінен немесе артық болуынан пайда болатын аурулардың алдын алу бағытында көптеген ғылыми жұмыстар жүргізілуде.

Мал дәрігерлері мен әр саладағы ферма қызметкерлерінің алдында тұрған негізгі мақсат – малдың денсаулығы мен өнімділігіне жағымсыз әсер ететін факторларды дер кезінде жоюға әрекет жасап, олардың өнімділік мүмкіндігін толық пайдалану. Осы мәселелерді шешу үшін және аурудың алдын алу шараларын жүйелі түрде жүргізуді дұрыс ұйымдастыру үшін үлкенді-кішілі барлық шаруашылықтарда диспансеризация уақытында өткізіліп отырылуы қажет.
Тақырыбы: Жүйке жүйесін зертеу. Жүйке ауруларының негізгі белгілері

Жоспары:

2.Рефлекстерді және қимыл жүйесін тексеру.

3.Вегетативті жүйке жүйесін тексеру. Захарыш – хеда зоналары (бөліктері).

Негізгі әдібиет:

1. М.А. Молдағулов, А.Н. Ермаханов, Ө.К. Есқожаев, А.З. Дюсембаева т.б. Жануарлар ауруларының клиникалық диагностика. оқу құрал – Алматы, 2007

2.А.М. Смирнов и др. Клиническая диагностика внутренних незаразных болезней с/х животных.

3. А.М. Смирнов и др. Практикум по клинической диагностики внутренних незаразных болезней с/х животных.

Қосымша әдібиет:

1. Васильев А.В. Диагностика внутрениих болезней домашних животных

2. Зайцев В.И. и др. Клиническая диагностика внутренних болезней домашних животных.

Жануардың рефлекстерін тексергенде оның 2 көзін орамалмен жауып нұқу балғашығының сабымен терісіне тиіп, оның жауап реакциясын қарайды. Сау жануарларда тері асты бұлшық еттің жиырылуы, құйрығын артқы аяқтарының арасына кіргізуі, сыртқы сфинктердің жиырылуы т.б. болады. Рефлекстердің әлсіреуі немесе жоғалуы, күшеюі немесе қатуы, оның патологиялық өзгерістері болып табылады. Осы әдістемені пайдаланып, келесі рефлекстерді тексеріңіздер.

Шоқтық рефлекс.

Құрсақ рефлексі (алдыңғы, ортаңғы, артқы).

Құйрық рефлексі.

Аналь тесігінің рефлексі.

Тұяқтың рефлексі.

Кремастер рефлексі (еркек жануарларда).

Кілегей қабаттарының рефлекстері.

1. Кеңіредектің алдыңғы сақиналарын басқанда пайда болатын жөтелу рефлексі.

2. Мұрынның кілегей қабатын тітіркендіргенде болатын түшкіру рефлексі.

3. Корнеалдық рефлекс-көздің мүйізді қабатына жұмсақ затпен тигізгенде байқалады.

1. Тізе рефлексі - тізе ұршығының тік байланысынан балғашықпен ақырын соққы жасағанда байқалады.

2. Ахиллов рефлексі – ахиллов сіңірінен балғашықпен ақырын ұрғанда болады.

Қимыл жүйесін тексеру

1. Көру, сипалау арқылы дененің, аяқтарының және бұлшық ет топтарының бұлшық еттерінің напряжениесін аықтау. Гипотония мен гипертонияның бар, жоқтығына назар аудару керек.

2. Көру арқылы жануардың жүрісіне, жүру кезінде қатысатын бұлшық еттер мен мүшелерге назар аудару қажет. Статситикалық және динамикалық атаксияның бар-жоқтығына назар аудару.

3. Жүректің артқы шекарасы, бауыр, қабырға асты және омыртқа жотасы аймағын нұқу арқылы бұлшық еттердің жоғары қозғалғыштығын анықтау. Ол кезде ауырсыну, тынышсыздану, ыңырсу байқалады.

4. Көру арқылы жануарда салдануының, гиперкинез, тремор, тик, мүшелердің тартылуының бар-жоқтығына назар аударады.

Вегативті жүйке жүйесін тексеру

Малдәрігерлік тәжірибеде вегативті жүйке жүйесінің жағдайын анықтау үшін арнайы рефлекстер әдістемесі қолданылады. Бұл мақсатта жануардың 30 секунд ішінде жүрек соғуын санайды. Содан соң Шатала аппаратын қолданып немесе қолмен көз алмасына сынап бағанасы бойынша 20-30 мм қысым түсіру арқылы көз-жүрек рефлексін түзеді. Құлақ – жүрек рефлексінде Шатала динамаметрін құлақ негізіне қойып немесе жылқылар үшін қозғыштық типті- 20 кг, қозғалғыш –25 кг, инертті –30 кг қысым күшін түзу үшін бұрау салады, сол кезде бір уақытта 30 секунд ішіндегі жүрек рефлексін анықтағанда үстіңгі ерінге бұрау салып, жүрек соғуын санайды. 1 минутта 4 реттен аз соқса, ол жануардың вегатоникалық жағдайда екенін, ал 4 реттен көп соқса, ол жануардың симпатикотоникалық жағдайда екенін білдіреді.

Захарыш- Хеда зонасы – ішкі мүшелердің аурулары кезіндегі терінің сезімталдығы жоғарылаған бөліктерін анықтау.

Тақырыбы: Тыныс алу жүйесінің тексеру әдістері.

Жоспары: