ППән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) итулдық парағы
жүктеу/скачать 1,39 Mb.
|
| - сәйкесінше түйіршіктерінің үлкен және кіші өлшемдері , мм.
Б. Николаев теориялық төгілмелі материал түйіршігімен толтырылған кеңістіктің геометриялық құрылымын талдау жасады. Құбылыс ерекшелігі, егер барлық түйіршіктерді формасы мен өлшемі бойынша бірдей деп алсақ, онда негізінде олардың қалау тәртібіне байланысты берілген көлемде әр түрлі тығыздықтағы түйіршіктердің орауышы (упаковкасы) болуы мүмкін.
Кесте 2 – Түйіршіктің формасына байланысты төгілмелі материалдың кеуектілігі
Қолданудағы стандарттарда толтырғыштың түйіршік формасын олардың өлшемімен бағалау қабылданған. Мысалы, МЕСТ 8269-76 бойынша қиыршықтас және шағылтаста пластинкалы (жалпақ) және тікенді түйіршіктердің құрамын анықтайды, онда қалыңдығы немесе ені ұзындығынан 3 немесе одан төмен болуы қажет. МЕСТ 9758-86 бойынша саңылаулы толтырғыштар үшін түйіршіктің форма коэффициентін анықтайды  (3.8)
мұндағы: Dүлкен, Dкіші – сәйкесінше ең үлкен және ең кіші түйіршіктердің өлшемі, мм. Түйіршіктерді өлшеу үшін стандарттар арнайы жылжымалы шаблон немесе формомер қолдануды ұсынады. Толтырғыштың түйіршік құрамы. Түйіршіктік неиесе гранулометриялық, толтырғыш құрамы әр түрлі ірілік құрамы және стандартты електер арқылы толтырғыштардың орташа үлгісін өткізу. Толтырғыштың нақты беті. Бетон араласпасында толтырғыш түйіршіктері цемент қамырымен жабылады. Сондықтан соңғысының шығыны толтырғыш бетінің сомалық ауданымен байланысты. Нақты беті дәлірек нақты бетінің ауданы деп толтырғыш бетінің сомалық ауданын оның массасына қатынасын атайды,  :
мұнда: ∑  - толтырғыш үлгісі түйіршігінің бетінің сомалық ауданы, см2.
∑ Нақты бетінің ауданы түйіршіктің формасы және олардың ірілігіне байланысты. Түйіршік формасына байланысын шар жәнекуб формалы түйіршіктерді салыстыру мысалында көрсетуге болады. Бірдей массалы және көлемді шар және куб түйіршігін қарастырайық. Көлемдердің теңдеуінен   а=0,806 шығады.
Куб бетінің ауданы  =6 =6 =3,9 , ал шар беті 3,14 тең, яғни куб формалы түйіршік бетінің ауданы 24 %-ға жоғары (формалық коэффициент (2,8) формасы бойынша 1,24 тең.) Толтырғыш түйіршігі бұрышты болған сайын олардың нақты беті жоғары болады.
Нақты бетін толтырғыш түйіршігінің ірілігіне байланыстығын қарастырайық. Түйіршік бетінің ауданың оның көлеміне қатынасы (сәйкесінше оның массасына): Шар үшін: 
Куб үшін: 6  және сондай.
Түйіршік өлшемі алымында қалады, ол кіші болған сайын оның бетінің ауданы жоғары, мұнда байланыс сызықтық. Мысалы, өлшемі 2 мм болғанда толтырғыштың беті өлшемі 10мм болғандағыдан 5 есе көп, өлшемі 20 мм болса 10 есе көп. Сондықтан ұсақ толтырғыш үшін нақты бетін ауданың анықтау керек. Толтырғыштың түйіршіктік құрамы Толтырғыштың түйіршіктік немесе гранулометриялық құрамы онда әр түрлі ірлікті түйіршіктердің құрамын көрсетеді және толтырғыштың орташа үлгісін стандартты електерден өткізу арқылы анықтайды. Сондықтан електер жиынтығы елек тесігінің өлшемдері 0,16 (0,14); 0,315; 0,63; 1,25; 2,5; 5; 10; 20; 40; 70 мм және басқаларынан тұрады. Толтырғыш бірінші кезекте ең ұсақ және ең ірілігімен сипатталады. Ең ұсақ деп стандарт електің тесігінің өлшемі ол арқылы елегенде 95 %-дан кем емес толтырғыш үлгісі қалғанды (массасы бойынша), яғни одан 5 %-дан көп өтпегенді санайды. Ең ірі деп толтырғыш үлгісінің 95 %-дан кем емес өткен електің тесігінің өлшемін, ал 5 %-дан кем қалғанда санайды. Осыған сәйкес ең ірі және ұсақ ірілігі бойынша түйіршіктік құрам сипатталады. Мысалы: ірілігі 5-40 мм қиыршық тас ( Толтырғыштың құрлымы. Толтырғыш түйршігін құрайтын зат аморфты және кристалды құрылымды, сонымен бірге нығыз және санылаулы болуы мүмкін. Осы екі құрылымдық типтердің айырмашылығын қарастырайық. Материалдың аморфты құрылымы оның изотроптылығын, яғни ол материалдың барлық бағыттарда қасиеттерінің бір болуы. Бұл қолайлы фактор, себебі бетон технологиясында толтырғыштардың кеністікте орналасу басқаруға болмайды. Олар кездейсоқ орналасады. Кристалдар негізінде анизотропты, ол температуралық деформацияның біртұтас болмайтыны және басқа керек емес эффекттерде болмайды. Бірақ, егер кристалдар толтырғыш түйіршігінің өлшеміне қарағанда өте ұсақ және материалдар біркелкі дұрыс орналасса (көбіне болатын), онда толтырғыш түйіршіктерін тәжірибе жүзінде изотропты деп есептеуге болады. Сондықтан кристалды тас жыныстарынан ұсақ түйіршіктер толтырғыш үшін қажет. Санылаулы материалдар сондай-ақ изотропты және анизатропты болады. Бұл жағдайда анизатроптық санылаудың бағытталуымен байланысты. Мысал ретінде ағаш келтіруге болады. Оның құрлымы талшықты, материалдың қасметтері талшық бойы немесе көлденен ерекшелінеді. Изотропты материалдардың екі қатты айырмашылығы мыналар: Ұялы және түйіршікті құрлымды қарастырайық. 
Рисунок 3.3 Основные виды структур пористых материалов Ұялы құрлым біртұтас қатты материал ортасында санылаулар жеке жабық (немесе шартты жабық) ұяшық түрінде барлық көлемі бойынша орналасқан (сурет 3.3 а). Түйіршікті құрлым қатты материал түйіршіктері бір-бірімен желімденген жиынтығы (сурет 3.3 б). Бұл күйде санылаулық біртұтас және төгілмелі материалдың кеуептілігімен мәндес. Ұялы құрлымды толтырғыштар мысал ретінде табиғи пемза немесе бастапқы шикізатты көпірту арқылы алынатын жасанды санылаулы толтырғыштар. Түйіршікті құрлымды толтырғыштарға санылаулы әктас, рамушечник, туф, қиыршық тасы, кірпіш тасын және тағыда басқа жатқызады. Табиғатта бір немесе басқа құрлымды толтырғыштар таза күйінде сирек кездеседі. Ұялы макро құрылымда санылау аралық материал микро құрлымы басқа түйіршіктер немесе капилярлы болады. Түйіршікті материалды ұялы құрлым элементтері болу мүмкін, егер, мысалы қалыптау кезінде жеке түйіршіктер бір-біріне жақындап олардың арасындағы санылау жабылды. Толтырғыштардың механикалық қасиеті Толтырғыштардың беріктігі. Бастапқы шикізаттың беріктігін толтырғышты тау жынысты ұсақтау арқылы алғанда анықтайды. Ол үшін бұрғылау немесе тас кесетін қондырғы көмегімен цилиндрдің диаметрі және биіктігі 40-50 мм немесе өлшемі осындай куб тәрізді үлгілер дайындайды. Оларды гидравликалық престе суда қаныққан күйінде сығылуға сынайды және беріктік шегін анықтайды.  , МПа
мұндағы: Р - престің сындыру, бұзу күші, кгс А - көлденең үлгі кесіндінің ауданы, м2. Алайда мұндай сынақ жүргізу барлық кезде мүмкін емес. Бірақ мұндай сынаққа барлық уақытта мүмкіншілік болмайды. Кейде бастапқы тау жынысы немесе жасанды толтырғыш өндірісіндегі жартылай өнім үлкен саңылау және сынықтарымен бұзылады. Мұндай жынысты ұсақтау арқылы алынған қиыршық тас едәуір берік болуы мүмкін. Әсіресе ең ұсақ фракцияларының түйіршіктері ұсақтау процесінде микро көлемді жыныстарға тән бұзғыш ақаулардан босайды. Салыстырмалы үлкен стандартты үлгілерді сынаған кезде қиыршықтастың нағыз сапасын көрсетпейтін төмендетілген беріктік көрсеткіштер алуы мүмкін. Мысалы карбанатты тау жынысынан алынған қиыршықтастың беріктілігі осы жыныстан жасалған стандандартты үлгілердің беріктігінен бірнеше есе үлкен болады. Қолданушы дайын қиыршықтасын алып оның беріктігін анықтағысы келгенде бастапқы жыныс үлгілерін сынаққа барлық уақытта ала алмайды. Шағылтас түріндегі толтырғыштарды сығылу кезінде беріктікке сынау мүмкін емес. Сондықтан қолданыстағы стандарттарға толтырғыш беріктігін механикалық сынақтан жанама анықтау әдісі келтірілген. Табиғи тастан қиыршықтас, шағылтас және шағылтастан қиыршықтас үшін цилиндрден сығылу кезінде ұсақтылықты анықтау стандарт талаптарына сай жүргізіледі. Ұсақтылық көрсеткіш формуласы: 
мұнда: m - сыналған барлық үлгінің массасы, г m1 - сынақтан кейінгі бақылаулық электе қалған қалдық, г. Саңылаулы толтырғыш үшін беріктік шегі мына формуламен анықталады: 
мұнда: Р - цилиндрдің жоғары белгісіне дейінгі пуансонға түскен күш, кгс А - цилиндрдің көлденең кесіндісінің ауданы, А=0,0177 м2 (d=150 мм) d=200 мм. Сынақ жүргізгенде цилиндрде толтырғыштың төгілмелі тығыздығы өлшемді ыдыста анықталған нәтижесімен бірдей болуы керек. Цилиндрде қысқанда беріктік шек, ол толтырғыштардың шартты салыстырмалы сипаттамасын қарастырады. Қысқанда тәжірибе жүзінде күш цилиндрдің барлық ауданына түспейді. Ол тек қана түйіршік арасындағы жеке түйісу нүктелері арқылы жүреді. Сондықтан күшті цилиндрдің ауданына бөлгенде толтырғыштардың беріктігі едәуір төмендейді. Мұндай сынақтың нәтижесі толтырғыштың шын мәніндегі беріктігіне ғана емес, оның түйіршігінің формасына байланысты. Сондықтан әртүрлі толтырғыштардың беріктігін цилиндрде қысқанда немесе ұсақтылыққа сынау нәтижесі бойынша салыстыруға болмайды. Толтырғыштың беріктігі олардың тығыздығына және басқа материалдың құрылымына байланысты. Тау жыныстарының толтырғыштар және көптеген зерттеу нәтижелерін талдау негізінде Ицковичпен келесі жеткілікті жалпы теңдеу ұсынылған: 
мұнда: R1 - тығыздығы ρ1 материалдың беріктік шегі тәжірибе жүзінде анықталған; ρ - R1 беріктігіне сәйкес материалдың тығыздығы (толтырғыш түйіршігінің тығыздығы); n - деңгей көрсеткіші, оның мағынасы материалдың құрылымына байланысты. R1/ρ1=А өлшемі – осы материалдың параметрі. Ол тығыздығы бірге тең болғандағы оның беріктігіне тең. Оның мәні әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы әктас, шыны, керамика және т.б. материал болуы мүмкін. Сондықтан бірінші формула мынандай түрде жазуға болады. 
яғни саңылаулы материалдың беріктігі оның тығыздығына пропорционалды. Ұялы материалдар үшін көрсеткіш n=2. Сонымен ұялы құрылымды саңылаулы материалдың беріктігі квадраттық параболамен суреттеледі. Мысалы, саңылаулықтың ұлғаюына байланысты материалдың тығыздығы екі есе азайса, онда оның беріктігі төрт есе төмендейді. Түйіршікті құрылымды материалдар үшін денгей көрсеткіші материалды құрайтын түйіршіктің формасы және оның түйісу беріктігіне байланысты. Тәжірибе мәліметтері бойынша әр түрлі материалға n=3-6, ал орташа n=4 құрайды. Сонымен түйіршікті құрылымды саңылаулы материалдың беріктігі төртінші немесе басқа жоғары қатарлы парабола қатарымен суреттеледі. Түйіршікті және ұялы құрылымды материалдың айырмашылығын материалдың тығыздығын оның беріктігіне әсері арқылы байқауға болады. Бірдей салыстырмалы тығыздықта түйіршікті құрылымды материалдың беріктігі ұялы құрылымға қарағанда едәуір төмен. Онда тығыздықтың 2 есе азаюы, беріктіктің 16 есе төмендеуіне алып келеді. Сондықтан толтырғыш алу үшін бастапқы материалдың саңылаулығы мен қатар, оның құрылымын анықтайтын сипатын бағалау керек. Толтырғыштардың суға және аязға төзімділігі. Жоғарыда айтылғандай бастапқы тау жынысының үлгісінің беріктігін сумен қаныққан күйінде анықтайды бұл материалды сумен қанықтырады да, оның беріктігі төмендейді. Ол саңылау мен микро ақауларды судың айқара ашу әсерімен материалдың бөлшектері арасындағы байланыстырғыштың әлсізденуі және басқа факторларын түсіндіреді. Кейбір қолданылатын толтырғыштарға ол күшті көрсетілмеген, бірақ біршама түрлеріне едәуір болуы мүмкін. Сондықтан барлық жағдайда беріктігін тура немесе жанама анықтайды да толтырғышты кептірілген және суға қаныққан күйде нәтижесін салыстыра отырып сынау және жұмсару коэфицентін есептеу мақсатты. 
Жұмсару коэфиценті толтырғыштың суға төзімділігін сипаттайды. Суға төзімділік су сіңіргіштік және толтырғыш затының тобына байланысты су сіңіргіштік өзі материалдың саңылаулық және құрылымына байланысты. Осы факторларда негізінен толтырғыштың аязға төзімділігін анықтайды. Яғни оның суға қаныққан күйіндегі қайталанатын ауысымды тоңазыту және ерітуге шыдау қабілеті. Аязға төзімділікке сынау стандартқа және толтырғыш түріне сәйкес жүргізіледі. Аязға төзімділікке сынағаннан кейін оның массасының азаюы мына формуламен анықталады: 
мұнда: m1 - сынауға дейінгі үлгінің массасы;  m2 - керекті тоңазыту және еріту цикл санынан електегі қалдық массасы. Массаның азаюын осы толтырғышқа стандарт бойынша жіберілетін мәнімен салыстырады. Толтырғышқа физикалық әсері бойынша ұқсас, бірақ қысқартылған сынауды толтырғыш үлгісін күкіртті қышқылда натрий ерітіндісінде қанықтыру және кептіру шкафында 105-100 ºС кептіру арқылы жүргізіледі. Бұл жағдайда керекті цикл санынан кейін үлгіні тұздан айыру үшін ыстық сумен жуады және оны кептіреді. Електен елеп және массаның азаюын аязға төзімділікке сынаған сияқты анықтайды. Толтырғыштарды бетонда сынау. Жоғарыда көрсетілген сынақтың көпшілігі шартты және барлық уақытта бетонда оларды пайдаланғанда күтілген эффекттерді үміттенген мәліметтерді бермейді. Бұл сынақтар қолданыстағы стандартқа енгізілген. Жоғарыда көрсетілген толтырғыштарды сынау шартты және барлық уақытта оларды бетонда қолданғанда күтетін эффекттер туралы үмітті мәліметтер ала алмайсың. Бұл сынақтар қолданудағы стандарттарға енгізу себебі оларды жүргізу әдістері салыстырмалы қарапайым және материалдар сапасын жаппай жүйелік бақылау үшін өндірістік зертханаларға қол жетерлікті. Бұл негізінен экспресс-әдіс деп аталатын шапшаң орындалатын бақылау, ол пайдалы және қажетті, әйтседе жиі шалағай және тіпті де дәлірек емес. Сонымен бірге стандарттар ең үміттірек ретінде толтырғыштарды бетонда сынауды қажеттілігі бойынша жүргізуді жобалайды. Мысалы, МЕСТ 10268-80 бойынша толтырғышты аязға төзімділікке сынау кезінде қанағаттанғысыз нәтижелер алған жағдайда осы толтыртан бетонды аязға төзімділікке сынауарқылы тексереді. Бетонда толтырғыштарды сынау стандарттармен олардың цемент тасы ортасына төзімділігі, коррозиялық әрекеті және басқа жағдайларда зерттеу қарастырылған. Бетонда сынау маңызды қосымша мәліметтер береді, әсіресе басқа әдістермен біріге жүргізгенде. Соның ішінде, формцла бойынша толтырғыш түйіршігінің тығыздығын ρтүйір және ρтүйірц.қ. анықтап, оның салыстырмалы ашық саңылау көлемін табуға болады, олар бетонда цемент қамырымен толтырылады:  (4.6)
мұнда Vа – толтырғыш түйіршігіндегі ашық саңылау көлемі, см3; V – толтырғыш түйіршіктерінің сомалық көлемі, см3. Кейбір толтырғыштарды салыстырмалы ашық саңылау көлемі 20-25 % жетеді, сондықтан бетон құрамын қосымша цемент қамырында қажеттілікті ескермесе ол илемнен бетон араласпасының шығымын төмендетеді және талаптармен салыстырғанда қасиеттерінің өзгеруіне алып келеді. Толтырғыштардың біртектілігі Барлық толтырғыштарға жалпы талаптар біртектілік болып келеді, яғни үлгіден үлгіге, партиядан партияға толтырғыштардың сапалық көрсеткіші мен қасиетінің тұрақтылығы, ол зауыттардың тұрғылықтығын және алынған бетонның сапасының кепілдігін қамтамасыз етеді. Толтырғыштың кішігірім үлгісін сынап алынған нәтижелер бойынша оның сапасын партия шегінде бағалайды, оның көлемі шамамен, мысалы 500 м3 құрауы мүмкін. Осы жерде үлкен қателіктен құтылу үшін стандарттар сынақ арналған үлгіні іріктеудің белгілі ережелерін ұсынады. Мысалы, штабель, бункер, вагон немесе кеменың әр жерінен басында 10-15 бірлікті үлгі, кейін оларды әбден араластырып, осыдан орташа өкілді үлгіні алады. Ол көлемі бойынша сынаққа қажеттіден үлкен болғандықтан оны стандарттармен қарастырылған ережелермен бөледі. Жиі мұндай жағдайда квартование (төртке бөлу) жүргізіледі. Барлық стандартты сынақтарды 2-5 рет қайталайды, ал сапалық көрсеткіштерді параллелді алынған нәтижелердің арифметикалық орташасын есептеп анықтайды. Стандарт талаптарын жақсы түсіну және толтырғыштардың сапасын бағалау әдістерін қолдану үшін ықтимал және математикалық статистика теориясының бірнеше элементарлы ережелерін қарастырайық. Әдетте, тәжірибеде тек қана толтырғыштардың сапасын таңдаулы бақылау мүмкін. Таңдаулы мәліметтер үшін олардың мәнінің орташа арифметикалық мөлшерін анықтайды. Толтырғыш сапасы белгісінің орташа мәнінен басқа орташа мәніне қатысты қасиет көрсеткішінің мүмкін ауытқуларымен сипатталады, яғни вариация. Мысалы, құмның ылғалдылығын жүйелі зертханалық бақылау мәліметтері бар. Орташа тексеру мерзімінде құмның ылғалдылығы 3,5 % құрады, бірақ ол кең аралықта өзгерді, ол бетон технологиясы үшін аз мағына емес. Материал сапасы көрсеткіші өзгеруінің сандық көрінісі үшін жиірек орташа квадратты ауытқуды қолданады. Шаманың орташа квадраттық ауытқуы орташа арифметикалық мәнге қатынасы, әдетте пайызбен белгілейді (бірлік үлес), коэффициент вариациясы немесе өзгеріс көрсеткіші деп аталады. Бетон сапасының берілген көрсеткішінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін барлық бақыланатын параметр бойынша толтырғыштардың біртектілігін жақсартуға қол жеткізу қажет – түйіршікті құрам, тығыздық, кеуектілік, салыстырмалы беттің көлемі, ылғалдылық және басқалары. Шындығы, тағы бір жолы бар: толтырғыштар қасиеті өзгергенде сәйкесінше бетон араласпасының құрамын түрлендіруге болады, яғни толтырғыштың біртектігін компенсация жсау үшін бетон құрамын түзету. Мұндай мәселе технологиялық процесті басқарудың автоматикалық жүйесін жүзеге асыру кезінде шешілуі мүмкін, және бұл бағытта едәуір жұмыс жүргізілуде. Толтырғыштарды пайдаланудың алдында олардың негізгі қасиеттерін анықтау болады. Жазылған сынақ әдістері толтырғыш сапасын әр қырлы бағалау мақсаты, оның негізінде оларды бетонда тиімді пайдалануға қол жеткізіледі. Ұсынылатын әдебиет: [1-14]. Каталог: arm -> upload -> umk umk -> Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы umk -> Методические указания по прохождению учебной практики для студентов специальности 5В020400 «Культурология» umk -> Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы umk -> Әдістемелік ұсыныстар мен нұсқаулардың; әдістемелік ұсыныстардың; әдістемелік нұсқаулардың титул парағы umk -> Бағдарламасының титулдық пму ұс н 18. 4/19 парағы (syllabus) Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі umk -> Бағдарламасы Нысан пму ұс н 18. 2/06 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі umk -> Программа Форма ф со пгу 18. 2/06 Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі umk -> Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы жүктеу/скачать 1,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||
- түйіршіктердің сомалық массасы, яғни сомалық беті анықталатын толтырғыш үлгісінің массасы, г.