Практикум 4сынып (оқу-әдістемелік құрал) Құрастырған: Талапова Д. М

(оқу-әдістемелік құрал)

Құрастырған: Талапова Д.М.

бастауыш сынып мұғалімі

2016 ж

Кiрiспе

Шағын кешенді мектептің негізгі белгісі - бір сынып бөлмесінде, мұғалімнің басшылығымен, бірнеше сыныптардың қатар оқуы. Ендеше, осындай мектептерде оқытудың ерекше көңіл аударылатын саласы -оқушылардың өздігінен орындайтын жұмыстары болуы тиіс.

Сондықтан әр сыныпта осындай жұмыс мейлінше тиімді. Берілген тапсырмалар, жаттығулар жүйесі оқушыны шығармашылық бағытқа жүйелі, сапалы түрде қалыптастырып отыралы. Оқушылардың білімдерін одан әрі жетілдіре түсу мақсатында пайдаланылады.

Қазіргі заман мектебінің стратегиялық дамуын негізге алуда жас ұрпақтың жедел дамып келе жатқан ортада өмiр сүруге қабiлеттi , өзiн-өзi дамытуға, өз ойын еркiн айта бiлуге, өз қалаулары мен қоғам талабына сай, өзiн көрсете бiлетiн жоғары бiлiмдi, ұлттық тiлдi, тарихты жетiк меңгерген отандық және әлемдiк мәдениетi бойына қалыптасқан, бәсекеге қабiлеттi, шығармашылығы дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру деп белгіленген.

Білім алушылардың тұлғалық ерекшеліктерін ескере отырып, олардың ойларын еркін және дәлелді түрде ауызша да, жазбаша да сауатты жеткізе білуін жетілдіру мақсатында сынып оқушыларының сұранысына орай арнайы сабақтар ұйымдастыру қажет. Әсіресе шағын жинақталған мектепте оқу пәні мазмұнын іріктеуді реттейтін дидактикалық негіздер бойынша оқытылатын тілдік материалдар мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне орай ғылымилық, сабақтастық, жүйелілік, түсініктілік дидактикалық негізінде сұрыпталады.

Оқу - әдістемелік құралдың мақсаты: бастауыш сыныпта қазақ тілінде оқушылардың оқу және жазу дағдылары қалыптастыруға бағытталған тәжірибелік жұмыстард өңдеу, алғашқы тілдік мағлұматтарды бекітуге арналған тапсврмалар жүйесін ұсыну, оқушылардың сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін меңгертуге байланысты тәжірибелік жұмыстарды ұсыну, алған тілдік білімдерін өмір жағдайларында қолдана білетін жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау мақсаттарын шешуде мұғалімдерге қолдау көрсету.

Оқу-әдістемелік құралында қазақ тілін үйретуде мына талаптарды орындау бағыт-бағдары сипатталған:

• 
  дұрыс, түсініп және мәнерлеп оқу, жазу дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  тілдік қарапайым түсінік, орфографиялық, пунктуациялық біліктілік қалыптастыру;
  
• 
  тілдік материалдар негізінде теориялық білім беру арқылы оқушылардың теориялық ойлауы мен тілін дамыту;
  
• 
  оқушылардың сауатты, көркем жазу дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  өздігінен мәтін құру, өз ойларын ауызша және жазбаша еркін жеткізе білу дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  оқушының бойында адами құндылықтарды: қайырымдылықты, сүйіспеншілікті, елжандылықты, имандылықты дамыту;
  
• 
  қоршаған ортамен ізгі қарым- қатынас жасауға тәрбиелеу.
  

- әр оқушы өздігінен жұмыс істеуге дағдыланады;

- оқушының жеке қабілеті айқындалады;

- іштей талпынады.

Ленаның достары бірі – апай,қалғандары оқушы болып ойнады.Ойын кезінде Лена өзгелерді әсем бимен әуезді әнімен таңғалдырды.Әсіресе, қазақша әндерді орындағанда,әрбір сөзін ап-анық айтатыны,тіпті керемет-ақ тал шыбықтай бойы майысып қазақ билерін беріле,бар ынтасымен орындалғаның айтсаңшы!

-Қазақтың сөзін,әні мен биін қайдан үйренгесің,Ленажан?-деді сырттан бақылап тұрған көрші үйдегі атай.

-Балабақшада үйренгенмін,ата,-деп,Лена сыпайы жауап берді.

-Рахмет,айналайын,өркенің өссін!Ниетің,пейілің ақ,адал екен.Бақытты бол!-деп,атай алғысын білдірді.
C -1-3

1.Сөйлемдерді көшіріп жаз.Тұрлаулы мүшелердің астын сыз.

Асан ауладағы гүлдерге су құйды.2.Айдар алша ағаштарының түбін босатты.3.Мен Қызылордада тұрамын.4.Біз ауылға бардық.

2.Сөйлем мүшелерінің байланысын көрсет.

• 
  Ол күліп жіберді. Айжан ренжіп қалды.
  
• 
  Біз мектепке бірге бардық
  
• 
  Машина тоқтаусыз жүріп келеді
  
• 
  Күз келді. Құстар жылы жаққа ұша бастады
  

Тырналар

Тыраулайды қырда олар,

Тұраулайды бір тыңбай.

Тұла бойы жыр болар!

Көкте қалқып барады

Қанаттарын қағады

Туған жерін қия алмай,

Қайта-қайта қарады

Бәйгеге сен де ат қосшы!

Арғынның атасы атын жегіп, пішенге жүруге әзірленіп жатты.Ол ақырын басып атасының қасына келіп:

• 
  Ата, мені ала барасыз ба?- деп қиылды
  
• 
  Күн ыстық, шөлдеп қаласың.
  
• 
  Ата, шөлдесем, қымыз ішемін ғой,-деді.
  
• 
  Қарнын ашса қайтемін?
  
• 
  Нан жеймін.
  
• 
  Үйдегідей еркелемей, мен не жесем,соны жеп, мен не ішсем, соны ішесің бе?
  
• 
  Ішейін,ата.
  
• 
  Атана қолғабыс жасай аласың ба?
  
• 
  Қолғабыс дегеніңіз не?
  
• 
  Көмектесіп,жұмыс істей аласың ба дегенім ғой
  
• 
  Көмектесейін.
  

1. 
   _________, _____, _____ .
   

2. 
   ___ ___ , ___.
   

Әткеншек оған құрма М. Әлімбай

Ер,борібұлт,тон,тас,ұн,от,алты,жол,

Қозы, қала,құм.

2.Сөздерді дыбыс санына қарай

Бағандарға бөліп жаз:
С-2-2

1.Логорифті оқып,шешуін тап:

Егер «Б»-дан бастасаң

Киіміңнін бірімін

«Б»-ны алып тастасаң

Жемістің бір түрімін.

2.Шешуінде неше әріп,неше дыбыс барын айт.

3.Қай әріптін әсерінен сөз мағынасы өзгереді?
С-2-3

1.Бағандағы сөз жұптарын салыстырып оқы.

Құс ауа қиық

Күш әуе киік

2.Сөздерді жуан және жіңішке етіп тұрған дыбыстарды ата.


С-2-4

Сөздерді оқы.Сөздердің әрқайсысында неше дауысты дыбыс, неше дауыссыз дыбыс бар екенін айт.

Алма,бұйым,әңгіме,мұнай,үй,уылдырық,сұлы,өзен,орман,жусан,мыс.

Теңіз, түлкі, ұйқы, айран, тұзақ, жеміс, өзен, үйеңкі, қырман,

көбелек,бақша,аспан.
С-2-6

Сөздерді тасымалдап жаз:

Қауын,мейіз,кітапхана, құмырсқа,Қазақстан.

Түгел айтсаң не барын:

Төрт құлақ та,бір қарын

2.Қарамен жазылған сөздермен

Жұмбақтын шешуіндегі сөзді буынға бөліп жаз:
С-2-8

1.Буынға сөздерді бөліп жаз:

Тақта,мақта,тауық,өрік,темір,

Балық,жүрек,қайық,қоңырау

2.Дауысты дыбысқа аяқталмаған буындардың астын сыз.

3.Екі дауыссыз қатар келген сөздерді ата:
С-2-9

1.Өлеңді мәнерлеп оқы.

Табиғат.

Тау,

Қырат белдері,

Өзен,

Бұлақ,

Гүлді,

Қалған мұра атадан

Табиғат деп атаған.

2.Бір буынды сөздерді тап.
С-2-10

1.Өлеңді жатқа жаз:

Нан.

Пісірді апам ақ нан

Кетер емес әлі

Таңдайымнан дәмі. Т.Еділбаев

Бүгін Сәкен ерлеп тұр шиырып жіберген сақасы мүлт кетпейді екі қалтасы да бұлтиып асыққа толды Айтбек пен Досым әлдеқашан ойыннан шығып қалған олар тек қызыға қарап тұр. «Ұлан» газетінен

Тау.

Үсен тауды көріп пе

Шоқылары ұқсайды

Атам киген бөрікке. Т.Еділбаев

Сыздықтың сүлік салмасын үзді.

Салмадан сүлік сытылып шығып,

Суға түсіп,сумаңдап жүзді.

1.Гүлнар мен Перизат сабақта болды ма?2.Мына тау қандай

биік!3.Зәуре сурет салды ма?4.Сен қысқы демалыста қайда барасың?
С-3-6

1.Өлеңді мәнерлеп оқы.

Самал мен қамыс.

Самал келіп қамысқа сыбырлады.

Қамыс басын изеді,жымыңдады.

Бұлғалақтап үкісі басындағы,

Қозғалақтап орнынан қыбырлады.

-Самал келіп қамысқа не деп кетті?

-Менің орным өзгеден бөлек!-депті,-

Мен келгенде ән салып,биге басып,

Сырнайыңды тартуың керек!-депті.

Одан от жағылды.

Тоғай торғайды ұнатады.

1)Сәбиттің...қой бағады.2)Айдос қозына...3)Әсет

Кітап дүкеніне...4)... қазір ерте тұратын болдым.
С-3-10

1.Сөйлемдерді оқы.

1)Ержан мәтінді тез оқыды.2)Апасы Санияға әдемі орамал

Сатып әперді.3)Талапты бала мақсатына жетеді.4)Бақшада-

Ғы көкіністер тез көгерді.

Құрт,май,ірімшік алады.Шұбаты әрі сусын,әрі тамақ.

Әсіресе емдік қасиеті күшті. М.Етекбаев.

2.Бірыңғай мүшесі бар сөйлемдерді көшіріп жаз.
С-4-2

1.Жұмбақты шеш.

Тау,қыр,жазық,өзен,көл-

Қабырғада биік тұр.

Нансаң кел де өзін көр-

Бір қағазға сиып тұр.

2.Жұмбақты жатқа жаз.

Бірыңғай мүшелердің астын сыз.
С-4-3

1.Жұмбақты шеш.

Гүл секілді

Қызарады,көктейді.

Күн секілді

Бірақ нұрын төкпейді

2.Бірыңғай баяндауыш мүшесі бар сөйлемді көшіріп жаз.
С-4-4

Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып жаз:

1)Зат есім,етістік,...,...,-сөз таптары.

2)Бастауыш,...,-тұрлаулы мүшелер.

3)Тыныс белгілеріне нүкте,сызықша, ... жатады

4)Ек,егін,...-түбірлес сөздер.
С-4-5

1.Бірыңғай мүшелерді қатыстыра отырып,сұрақтарға жауап жаз:
1)Еңбек сабағында қандай құралдарды пайдаланасың?

2)Сынып кезекшесінің міндетіне не кіреді?

3)Сен қандай жазушылардың кітабын оқыдың?
С-4-6

1.Өлеңді мәнерлеп оқы,жатқа жаз:
Бір орманда әр ағаш

Өскен жақсы,аралас

Ең әдемі,меніңше

Құс ұясы бар ағаш. О.Асқар

Әсем одан әсемдеу

Әсемді әсем десем де

Аспан,сірә әсемдеу.

Шалғы.

Қыстай біраз қалғыдым.

Мені көрсе шілдеде

Жапырылып шалғының

Раз,аздап өктеммін

Ну жыныстан өткенмін

Ұстарадай сыпырам

Қарын көктемнің . Қ.Мырза.Әли

Қазақ тілі-халқымызға бұйырған асыл қазына. Алтынға айырбастамас осы байлық бәріміздің рухани өмірімізге жол ашып отыр.Ана тіліміз ғылым-білім,қаржы-қаражат саласында да кең қолдануға болатын қуатты құрал екенін көрсетеді.

Оның болашағы бүгінгі балаларға өте-мөте байланысты. Себебі тілдің тірегі-біз.Біз оны аяламасақ,қанатын тастаған .Бүркіттей күйге түсуіміз мүмкін.Ендеше,асыл қазынаны қорғаудан қашқақтамайық.

2.Мәтінді не туралы айтылған?

3.Қыстырма сөзі бар сөйлемдерді көшіріп жаз.
Тақырып: Күрделі сөздер

С-5-1

1.Өлеңді жатқа жаз.

Кемпірқосақ.

Күн күркіреп,себелеп,

Жаңбыр жауып,басылды..

Көкжиекке керемет

Кемпірқосақ асылды. Д.Байдеков

Сәбіз қызыл түске енді. оның тамыр-жемісі де мейілінше үлкейді.Жабайы

шомырдың жуандығы бұрын егеуқұйрықтың құйрығындай ғана болса,қазіргі жапон шомыры 30 кг тартады.Оны қолға ұстап тұрудың да өзі қиын.

Алып асқабақтардың салмағы бұдан да асыл түседі кейбір асқабақтар 100 кг дейін жетеді.

Шекара.Ботагөз,Жаңатұрмыс,Итмұрын, Ақтөс.

Қырық,ақ,қызыл түстік,кәсіп,түлкі

Қысты,еш,оң аяқ,беу,бір,қу

Жол,өнер,бел құм,бары

Тасбақаны қарсы алдым

Сексеуілмен жемделген

Таскенеге ер салдым О.Байбақов

Бақбақ бақта ма?

Кісі аттары:Айнұр,...

Құс аттары:Көкқұтан,...
С-5-8

1.Логогрифті шеш.
Бойыңдамын әрқашан-

Біл күшімнің мығымын.

Дауысты әріп жалғасаң,

Қорытпаның бірімін.

Төлі жүйрік түліктің.

Соңғы менің буыным-

Ол да төлі түліктің.

Қосып оқы мұны әрі,

Тағы да төл шығады.

Ет пісірдің бір қазан.

Күн тұман еді.Аспанда ұсақ ақ түйірлер жөңкиді болмашы желдің лебі сезіледі.Қар жапқан үйлердің мұржаларынан шыққан бұйра түтіндер әлдеқайда кетіп жатыр.Ашық қақпалар көрінеді.Қақпа алдында

Малдарын айдаған,қар лақтырған адамдар жүр. Ә.Көшімов.

2.Қосымшалы зат есімдердің түбірі мен қосымшасын ажырат.
С-6-2

1.Сөздерді ауызша септеп көр.
Қозы,төс,күз,қар.

2.Жалғаулардың қалай жалғанғанын айт.
С-6-3

Сөздерді септеп,жалғауларын сызықша арқылы бөліп жаз.
1.Ата,тор,сағат.

2.Әкем,кітабын,бөлмесі.

өзенді,немересі,немересінің.

Сеземін.

Күннің іисін сеземін

Саусақтары басынан

Гүлдің иісін сеземін.

Ақынның батылдырағын айт,

Батырдың ақылдарын атй,

Ұстаздың сабырлығын айт,

Шәкірттің алғырлығын айт. Қ.Мырза Әли.

2.Ілік септегі сөздерді тап.
С-6-7

1.Көшіріп жаз.

1)Түлкінің іні терең болады.2)Ұлардың еті тығыз әрі өте дәмді келеді.3)Сұлының сабаны да кәдеге асады.4)Талғаттың атасы ауылда тұрады.

Үкі... баласындай,

Байғыз... ағасындай.
С-6-10

1.Мәтінді түсініп оқы.

Күбідегі сусынды пісіп,араластыру үшін піспек пайдаланады.Піспетің күбі аузынан сыртына шығып тұратындай ұзын сабы және жалпақ әрі дөңгелек басы болады.Ол ағаштан жасалады.Сабының жоғарғы жағын әшекейлеп немесе күміспен қаптап әдемілейді.

Ызақор бұғып жатыр,

Сақалын тығып жатыр.
2.Етістіктерді тауып.Қай жақта,қай шақта тұрғанын айт ?
С-7-2

1.Өлеңді жатқа жаз.

Құстарға ұя саламыз.

Жем,су беріп жаз бойы

Балапаның бағамыз. А.Бақтыгереева.

Жіктік жалғауының астын сыз.

1.Төмендегі етістіктерді осы шақта айт.

2.Осы етістіктерді қатыстырып сөйлем құрап жаз.

1.Көп нүктенің орнына тиісті етістіктерді қойып,сөйлемдерді

көшіріп жаз.

1.Самал қуыршаққа көйлек ... .2. Серік доп ... .3. Апам түске тамақ ... .

4. Айдар ... .
Керекті сөздер: жуынып тұр,тігіп отыр,теуіп жүр,пісіріп жатыр.
С-7-5

1.Етістіктерді жекеше,көпше түрде жіктеп жаз.

1.Берілген етістіктердің қай шақта тұрғанын айт.Осы етістіктерді

келер шақта жаз.

Оқып жүр,жазып отыр, әкелді,жүзді.

1.Өлеңді көшіріп жаз

Қарашы деп күлді.

Дүрбіні ұстап көрдім

Төніректі шалдым. М.Әлімбай.

2.Етістіктерді тауып жіктік жалғауының астын сыз.

Етістіктің қай жақта тұрғанын айт.

1.Өлеңді оқы.

Мысық пен құмыра.

Сүтке толы құмыраны

Айналшықтап қызығады.

Төңкеріп тастап қарап отыр

Енді ернін жалап отыр. М.Әлімбай.
2.Осы шақта тұрған етістікті тап.
С-7-9

1.Мақалды түсініп оқы.

Отпен ойнама күйерсін.

2. Етістіктердің қай жақта тұрғанын айт.Жіктік жалғауын тап.

С-7-10

1.Жаңылтпашты жатқа жаз.

Ара,ара аралар

Гүлдерден сорып бал алар,

Алысқа ұшып бара алар,

Бал тәтті ғой,балалар!

2.Етістіктерді тауып,қай шақта тұрғанын айт.

1. 
   Шыршаның түсі қандай болады ?
   
2. 
   Пияздың дәмі қандай болады ?
   
3. 
   Қардың түсі қандай болады?
   
4. 
   Аспанның тіүсі қандай болады?
   

астын сыз.

1.Өлеңді мәнерлеп оқып,көшіріп жаз.

Түрлі түстер көп.

Аппақ түсім- сүт,

Бозғылт түсім-бұлт.

Жасыл бояу-шөп.

Сары бояу- сөк,

Қара түсім қас.

Сұрғылт түсім-тас ... Е.Өтетлеуұлы.

2.Сын есімдерге сұрақ қойып,астын сыз.

3. 
   Өлеңді әрі қарай жалғастыр.
   

терең,машина.

1.Жұмбақты шеш.

Қалқиып ұзын құлағы,

Елеңдеп қорқып тұрады.

2. Сын есімдерді тауып өзіне қатысты зат есіммен бірге көшіріп жаз.
С-8-5

1.Жұмбақты шеш.

Тастай керең құлағы.

Сөйтіп жүріп көп жерге,

Аспалы торлар құрады.

2.Сын есімдердің астын сыз,Негізгі ,туынды екенін айт.
С-8-6

1.Жаңылтпашты жаз.

Қаз маңғаз,

Маңғаз қаз;

Әр қаз маңғаз.

2. Сөйлем мүшесіне талдау.

1.Мақалдың мағынасын түсініп, жатқа жаз.

Ғайбат сөз тәтті болар.

2.Қарсы мәндес сын есімдерді тауып,астын сыз.
С-8-8

1.Өлеңді оқы.

Ақ қанатты шағала,

Қалықтайды жағада.

Көк теңізден шықпайсың,

Жағасында ықтайсың. Т.Еділбаев.

2.Дара ,күрделі сын есімдерді тап.

1.Мақалды түсініп оқы.

2)Ақ қар көп болса

Ақ қар көп болар.

2. Көшіріп жаз. Сын есіммен байланысып тұрған сөздің астын сыз.

1.Сұрақтардың орнына күрделі сын есімді қойып,сәйлемдерді

көшіріп жаз.
1)( Қандай?) ат мәреге бірінші болып жетті.2) (Қандай?) сиыр бұзаулады.

3) Теңізден ( қандай?) жел соғғып тұр.

1.Жұмбақты шеш :

Үстіне мені міңгізді,

Мінгізгенімен,ол менің

Аяғымды жүргізді.

1.Жаңылтпашты жатқа жаз.

Үшеуі де үшкір,ұшқыр деп алдым.

1.Сан есімді оқы.

Он сегіз,жиырма, отыз үш, қырық жеті, жетпіс төрт, жүз он бес.
2.Қайсысы дара ,қаысысы күрделі
С-9-4

1.Санмен жазылған сан есімдерді сөзбен жаз:

2.Сөйлем құрастыр.

1.Жұмбақты шеш:

Тұрар іште қамалып.

Ашылғанда қос есік,

Көрінеді ағарып.

2. Сан есімді тап.

3.»Қос» -деген сөзді қандай сан есіммен алмастыруға болады.

1.Өтірік өлеңді түсініп оқы:

Еңкеюмен шақ кірдім.

100 қасқырға өшіккен

1 қозыға бақтырдым. Қ.Мырза Әли.

3.Қандай сан есім.

1.Мәтінді түсініп оқы.

2. Сан есімді байланысты сөздермен бірге теріп жаз.

1.Есептік сан есімдерді реттік сан есімге айналдырып жаз.

1.Өлеңді жатқа жаз.

Дина әжеміз үш жүз күй жатқа тартқан.

Жүз жасаған Жамбылды жалт қаратқан. М.Әлімбай.

1.Жаңылтпашты жаз.

Жүз қырық үш қығыш құс қосса.

Қайда қызғыш құс болады.

2.Күрделі сан есімддер қалай жазылған.

1.Өлеңді мәнерлеп оқып, есімдікті тап.

Құс емес бір айбарлы,

Көкек – тіп-тік айдарлы.

Ол жылы құсы ,

Көктемде

Қар кетіп, жер кепкенде ,

Жылы жақтан қайтады,

Өз атын тек айтады. С.Оспанов.

2.Ол есімдегі қай сөздің орнына жұмсалыптұр?
С -10-2

1.Сөйлемдерді оқы.

3. Ол 4- сыныпта оқиды.

2. Есімдіктердің орнына кісі атын қойып ,сөйлемді өзгертіп жаз.Қай есімдікті кісі атымен ауыстыруға болмайды?
С -10-3

1.Жұмбақтың шешщуін тап.

Әрқашан да күлім қағып ол тұрар.

1.Есімдіетерді оқы.

2. Осы сөздермен сөйлем құрап жаз.

3. Есімдіктердің астын сыз.
С -10-5

1.Жаңылтпашты жатқа жаз.

Оны мен томағаламай ,

Кім томағалайды ?

2. Есімдікті тап .Оларға сұрақ қой.Қандай сөздердіғң орнына қолданылып

тұр?
С -10-6

1.Есімдіктерді септеп жаз.

1.Мақалды жатқа жаз.

Онан өнер өнім көп.

Есімдіктің орнына қай сөзді қоюға болады?

1.Жұмбақтың шешуін тап.

Әрқашан да күлім қағып ол тұрар.

1.Жаңылтпашты жатқа жаз.

Тамаша олар.

Таба алса ,алар.

1.Өлеңді оқып ,көшіріп жаз:

Мұғалима.

Мынау менің сезгенім,

Өзінің де ,

Өзгенің

Баласы ,оның баласы;

Қай кезде де ,ол анық,

Қайғырмайды өзі үшін.

Біздер үшін қуанып.

Қызарады біз үшін. Қ.Мырза Әли.

1.Үстеулерді оқы.

Дереу ,жедел, әрең, әзер, бірден,кенеттен.

2. Сөздерге сұрақ қой.Үстеудің қай түрі екенін айт.

3.Өзің қалаған 2-3 сөзді қатыстырып сөйлем құрап жаз.
С-11-2

1.Сөйлемдерді оқып ,қарамен жазылған сөздерге сұрақ қой.

1.Өтірік өлеңді түсініп оқы,

Алаканым күйеді-ау,

Мұзды қолға ұстар ем. Ә.Дүйсенбиев.

2.Қарамен жазылған сөздер үстеудің қай түріне жатады?

3.Осы сөздерді қатыстырып сөйлем құрап жаз.
С-11-4

1.Жұмбақты шеш.

Ішінде мен жүріп келем.

1.Жұмбақты шеш.

Солға оқы –сол санмын

Өзгермейтін санмын

Білсең айытшы,қай санмын ?

2.Үстеуді тап ас
С-11-6

1.Өтірік жаңылтпашты жатқа айт.

Қыста

Тыста тұз ектім

Сазға мұз ектім

Тышқан

Ұшқан

1.Үстеулердің түрін анықта. Сөйлем құрастыр

Дереу, жедел, әрең, әзер, бірден, кенеттен
С-11-8

1.Мақалды жаз. Үстеулердің астын сыз

Буын шаққан құлақтан кейін

Шыққан мүйіз озады.

1.Өлеңді жатқа жаз. Үстеулердің астын сыз

Жалқау

Айтқан сөзді ұқпайды,

Соғып алып құрт, майды,

Кешке дейін ұйықтайды

Тақырып: Қайталау.
С-12-1

1.Өлеңді тиісті дауыс ырғағымен оқы.

Мамыр.

Мамырла,бұлттар,маырла!

Қалпағыңды алып,бауырлар,

Басыңды төсе жауынға.

Шөміш қақ,әже,ырымдап.

Көктер ме егін дүркіреп,

Көк биең аман құлындап. М.Мақатаев

Берекем жерден мереке кетпес.

2)Отты үрлеген жағады,

Шындықты іздеген табады.

2)Мұрат жас техниктер үйірмесіне қатысады.

Дидар шахмат үйірмесіне қатысады.

3)Қарлығаш аялдамаға келді .Меруерт күтіп тұр екен.

Біледі оны барша адам.

Қараған соң күнге көп,

Мойны толып шаршаған.

Шыға келді мың жеміс

Сол жемісті,кәнеки

Менімен бір теріс. М.Әлімбай.

-Марсқа егін егемін,

Өнімін ап келемін,-

Деп Мұратпек мақтанды

Күрметтейді мені елім!

Атасы айтты:

-Барасың,

Барып,қала саласың.

Түнде күндіз болды,

Жерге жұлдыз қонды.

2.Етістіктің астын сызып,қай шақта тұрғанын айт.

3.Бұл етістіктің осы шақ,келер шақта айтып көр.
С-12-8

1.Жаңылтпашты жатқа жаз.
Қаладан алғаным

Алты арба асқабақ.

Алты арба асқабаққа жеккенім

Жеті ала тарғыл баспақ.

хош иісті конфент ағаштарының қоңыр түсті жемісінің

дәмі жүзім дәмі тәріздес болып келеді.Олардың құрамында 47 процентке дейін қант және түрлі витамин бар. «Ұлан»газетінен.

2.Сын есімдерді тауып,оларды байланысты сөзімен бірге теріп жаз.

Дара сын есімнің астын-бір,күрделі сын есімнің астын екі рет сыз.
С-12-10

1.Өтірік өлеңді көшіріп жаз.
Жуаны көп жесеңіз,тәтті балдан

Жан емен бірақ әзір татып алған.

Қара бұлт,сұр бұлттардан өрнек салып,

Ақ шәлі тоқып жүрмін ақ тұманнан. С.Оспанов

Қыркүйек. Күздің алғашқы айы. Аспан бұлттанды. Күннің қызуы азаяды. Күн салқындай бастайды. Ағаштың жапырақтары сарғая бастады. Терек пен қайың жасыл жапырағынан айырылды. Айнала сары ала түске боялды. Шық осы айда түседі. Құстар да жылы жаққа ұшып кетеді. Аңдар қысқы тіршіліктеріне кіріседі. Олар қысқа әртүрлі дайындалады. Біреулері қысқы азықтарын жинайды. Енді біреулері денелеріне май жинап, қыс бойы ұзак ұйқыға кетеді. (59 сөз)

1. Мәтіндегі сөйлем санын цифрмен жақша ішіне жаз. 2. Не? нелер? сұрағына жауап беретін сөздердің астын сыз. 3. Қыркүйек сөзіне дыбыстық талдау жаса.

Таңертең бір нәрсе ысқырғандай жат дыбыс Қабидың құлағына естілді. Қаби оянып кетті. Төсектен басын көтерді. Ол Есеннің кереуетінің жанында ұстасып жатқан жылан мен кірпіні көрді. Жылан басын көтерді. Аузын ашып, тілін шығарып ысылдап тұр. Қаби мұны көргенде, қорқып, Есенді оятты. Есен де басын көтерді.

Жылан айыр тілімен кірпіні шақпақ болды. Бірақ шаға алмады. Кірпінің тікенектері үрпиіп тұр. Кірпі жыланның құйрығынан тістеп, кеміріп жатыр. (63 сөз)

Тапсырма:

1. Жай, құрмалас сөйлемдерді тап, сана. 2. Кірпі мен жылан жайында бір жай сөйлем, бір құрмалас сөйлем жаз.

Жанар жасынан әсемдікке үйір болды. Әсіресе түрлі оюларға қызықты. Оның әжесі ауылдағы атақты оюшы болатын. Сырмақ, текеметке ою салатын.Әжесі бүкіл ауылдың әйелдерімен бірігіп, сырмақ тігетін. Осындай әдемі өрнектерді әжесінің жасағаны ұнайтын. Жанар әжесі өрнектер салып, ою ойғанда үнемі қасында жүретін. Жанар әжесінен ою оюды үйретуін өтінді. Әжесі келісті. Жанар қуанды. Әжесінің айтқанын бұлжытпай орындап жүрді. Көп кешікпей Жанар бұл өнерді игеріп алды. Ол да атақты оюшы болды. (65 сөз)

Орманның халық шаруашылығы және адамзат өмірі үшін зор маңызы бар. Құрылыс жұмыстарына керекті, заттардың көбі ағаштан жасалады. Күнделікті тұрмыстарына керекті, заттардың көбі ағаштан жасалады. Күнделікті тұрмыста ағаштан жасалған бұйымдар көп қолданылады. Олар табиғи зат. Адам десаулығына пайдалы. Еменнен, қайыңнан, теректен жасалған нәрселер өте шыдамды болады. Орман, тоғай – баға жетпес табиғат қазынасы, халық байлығы. Сондықтан да мемлекет ормандарды таза ұстан өрттен сақтауға сендер де ат салысыңдар. (60)

Жаздыгүні біздің жерімізде құстар көп болады. Далада бозторғай сайрайды. Бақта қараторғай ән салады. Қарлығаштар үй төңірегінде ұшып-қонып жүреді.Олар бізге қандай пайда келтіреді? Міне, мұны біреу білсе, біреу білмейді. Құрттар бау-бақшаға зиян келтіреді. Қоңыздар ағаштардағы жапырақтарын жейді. Құстар бақшаларды, бақтарды зиянды құрттардан қорғайды.Құстардың адамдар үшін, табиғат үшін пайдасы көп.

Қыстыгүні далада құстарға тамақ жоқ. Олар ашығады. Қыстыгүні құстарға жем беру керек. (62)

Тапсырма. 1.Екінші сөйлемді сейлем мүшелеріне талда. Үшінші сөйлемді сөз таптарына талда. Қарлығаштар сөзін тасымалдап жаз.

Сауысқанның белгісі

Орман ішімен түлкі келе жатты. Алаңқайлардан жүгіріп өтеді. Қалың ағаштардың арасынан ептеп жүреді. Бір бұтаға да соқтықпайды. Кенет ол жер бауырлап жата қалды. Балапандарын ертіп бөдене келе жатыр екен. Сол арада сауысқан шық ете қалды. Бөдене мен балапандары пыр етіп ұша жөнелді. Түлкінің әрекеті зая кетті.

Жаздыгүні болатын. Мен ерте тұрдым. Далаға шықтым. Шығыс жақтан нұр шығып келе жатыр. Күнге қарап тұрдым. Шөптегі шықты байқадым. Шөптегі шық тамшылары алмақ сияқты болып көрінді. Бұл тамшылар күнге шағылысып, бірде сары, бірде қызыл, бірде көк болып көрінеді. Мен шыққа жақын келіп қарадым. Шөптің үш бұрышты жапырақтарында шық тамшыларын көрдім.

Шық түскен жапырақты үзіп алып едім, титтнй тамшы кішкентай шар сияқты домалап жерге түсті. Сондай тамшысы бар, тағы бір жапырақты үзіп алып, тамшыны жұттым. Оның дәмі жеміс суынан да тәтті сияқты болып көрінді. (83)

Тапсырма. Шылауларды теріп жаз. Бесінші сөйлемді сөз таптарына талда. Бала сөзін үш жақта жекеше, көпше түрде жіктеп жаз.
Мазмұндамалар жинағы
Қабылан

Қабылан-жолбарыс сияқты ірі жыртқыш аңның бірі. Оның дене тұрқы 1,8 метрге,салмағы 100 киллограмға жетеді. Қабыланның терісі әдемі,теңбіл-теңбіл,сол себепті ол ағаш пен бұта арасында жүргенде көзге оңай түсе қоймайды.

Қабыла жемтігін көбінесе түнде аңдиды. Негізгі қорегі-елік,тауешкі,арқар,кейде қабанға да шабады. Жемтігін аңдардың жортатын соқпағында,суат басында аңдып жатып ұстайды. Үй жануарларына шабуы сирек. Қабылан жаралы кезінде немесе соңына түсіп қуғанда болмаса,адамға шаба қоймайды.

Оның тіршілік ететін жерлері-Кавказ,Өзбекстан мен Түрікменстанның таулары аймақтары,Қиыр Шығыс. Апаны көбінесе жартастардың арасында,үңгірлерде,ит тұмсығы батпайтын жыныс тоғайдың ішінде болады.

Біздің елімізде қабыланды аулауға тыйым салынған. Ол сирек кездесетін әдемі аңболумен біргеаса пайдалыда. Себебі, алдымен ақсақ-тоқсақ, ауру-сырқаулы аңдарды ұстап жейтін болғандықтан,табиғатта «санитар»қызметін атқарады. Оның үстіне қабылан- қасқырдың қас жауы. Ол жүрген жерде қасқырды емге таба алмайсың.

Жоспары:

1. 
   Қабыланның сыртқы көрінісі
   
2. 
   Қабыланның көбінесе түнде жүруі.
   
3. 
   Қабыланды аулауға тиым салыну себебі
   

Күзге салым тырна,қараторғай және басқа құстар қыстап шығу үшін жылы жаққа ұшады. Бұл кезең құс қайтатын мезгіл деп аталады. Бірде:

- Жарқанат та жылы жаққа ұшып кете ме?- деп сауал қойылды.Не қыстап қалады,не ұшып кетеді деу қиын,дәлел керек қой. Байқап қарасақ, жылы жаққа жарқанаттың да қайтатыны болады екен.

Ұлан-ғайыр шөл даланың ортасында жылтырап жатқан бұлақтың жағасы көкорай шалғын. Колхозшылар шалғынды шауып,маялап тастаған.

Қоңыр күз еді.Аң аулай шыққанмын. Кешке дейін дала кезіп жүріп,тынығып алмақ болып, бір маяның түбіне келдім. Сол арада әлденелер шиқылдап, сатырлаған дыбыс естілді.Қарасам ,маяның үсті құжынаған жарқанат. Жыпыр-жыпыр етеді. Дүркірей ұшады да, ұзай алмай ,маяға қайта келіп қонады. Кейбіреулері сол қатарда тұрған екінші маяға барып тығылып жатыр. Шөптің үсті толған жарқанат.

Жаздыгүні осы маңды бір аралап өткенімде бір де бір жарқанат көрмеген едім. Мына түрлеріне қарағанда жарқанаттар жылы жаққа ұшып бара жатып, күн шыға тынығып жатқан түрлері болу керек.

Солай болды да. Ертесіне таң ата қарасам, бұл маңда бірде-бір жарқанат қалмапты. Түнде ұшып кетіпті.

Демек,жылы жаққа қыстап шығу үшін қайтқан құстардың арасында жарқанаттар болады екен.

Жарқанаттардың бәрі бірдей туған мекенінде қысқы ұйқыға жата бермейтін көрінеді. Олордың ішінде жылы жаққа ұшып кететін түрлері де болатын сияқты. Бірақ олар ұшқанымен, құс емес
Түсіндірілетін сөздер мен сөз тіркестері: күзге салым, ұлан-ғайыр, маялау

Жоспары:

1. 
   Құс қайтатын мезгіл
   
2. 
   Жарқанаттардың орналасқан жері.
   
3. 
   Олардың жылы жаққа ұшып кетуі.
   

Бір күні Қорғанбай шымшық ұстаудың қызық тәсілін көрсетті.Кәдімгі шылапшынның бір жақ ернеуіне ұзындығы бір сүйем таяқша тірейді де,

оған жіп байлады .Астына арпаның дәнін сеуіп қояды.

Қораға келіп қонған шымшықтар секектеп жүріп, шылапшынның астындағы дәнге қарай жақындай бастайды.Шымшық жан-жағына жалтақтауын қойып ,дәнге бас қойған кезде ,жіпті тартып қалсаң,бітіп жатыр. Әлгі даңғыр етіп құлайды да ,шымшықтар ішінде тыпырлап қалады.

Қорғанбай тіпті пысық екен . Төңкерілген шылапшынның астына қолың жыланшы сумандатып сұғып жібереді де,шап беріп алып шығады. Мен болсам ,мүлде ұстай алмаймын .Бір –екі рет саусағымды шоқып ала ма деп

қорқып ,ұшырып жібердім.

• 
  Қорқақсың !- деп ұрсады ол маған.
  

1. 
   Балалардың ойыны.
   
2. 
   Шымшық ұстаудың тәсілі.
   
3. 
   Қорғанбайдың ептілігі.
   

1. 
   Ағайынды егіздер.
   
2. 
   Еңбексүйгіштің өмірі.
   
3. 
   Еріншектің өмірі.
   
4. 
   Әулиенің шешемі.
   

Еңбексүйгіш пен Еріншек деген егіз туған ағайынды екі адам болған екен.Еңбексүйгіш таңның атуы мен күннің батуына дейін жұмыс істейді,ал Еріншек күн шыққанша ұйықтайды.Ал күн шыққан кезде бір жамбасынан екінші жамбасына қарай аунап түсіп жата береді,сәске түстің кезінде оянады...Сөйтіп, қос бауыр өмір бойы осылай тіршілік етеді.Қартаяды, олардың да ажал сағаты жақындайды.Оларды әулие өзіне шақырып алып: «Сендер неше жыл жарық дүниеде өмір сүрдіңдер?»-деп сурайды.-«Тоқсан тоғыз жыл өмір сүрдік»,-деп жауап береді ағайындылар.«Жарайды,маған да келетін кездерің жетті»,-дейді әулие.

-«Қане,маған өмірді қалай өткізген жылдарыңды көрсетіңдерші».

Еңбексүйгіш: «Менің өмір сүрген жылдарым»,-деп,ну орманды көрсетеді.Өз өмірінде ол күн сайын бір ағаштан отырғыза беріпті,содан орман өсіпті.Әулин орманмен бір күн жүріпті, ал орман болса, қалыңдаған үстіне қалыңдай түсіпті.Бір апта жүріпті, бір жыл бойы жүріпті, ал орманның қиыр шеті көрінбепті.Әулие шаршап, жерге отыра кетіпті-сондай қауқарсыз шал,ал еңбексүйгіш: «Тағы да ілгері жүре түсейік?»-дейді.Ал еріншектің көрсетері жоқ.Еріншектің ұнжырғасы түсіп, тұрып қалады...Әулие аһлап-үһлеп, орнынан әрең тұрып:«Енді әулие мына-Енбексүйгіш болады»,-дейді.Әлемнің бар сұлулығын осы жасайды.Ал,сен,Еріншек,тағы да тоқсан тоғыз жыл өмір сүресің.Содан кейін әулиеге-өзіңнің бауырыңа келесің.Енбексүйгішке өзің өткізген жылдарыңды көрсетесің».

Адам өмірден өтеді, ал егер ол нағыз адам болса,өткен жылдары өшпейді.

Асар
Жоспар.

1.Егізбай ауылында болған жай.

2.Асарға жиналғандар.

3.Олардың бауырмалдығы.

Көкем көрші ауылдағы көкпарға кеткен.Сәске кезінде біздікіне байеке келді.Шешемді өзімсініп,еркін сөйлейді.

-Әй,Гүлжан,бір қойыңды ыңғайлап бер.Мен жұртты асарға шақырып келдім.Осындай күн жылыда үйлеріңнің төбесін тастайық.Қашан айтады деп,күтіп жүреміз бе?

Апам қуанып қалды.Онсыз да жер-көкке сыйғызбай мақтап отырушы еді,енді тіпті айналып-толғанды. «Төрем», «Шырағым» деп қана сөйлейді. «Біздің Егізбай ауылының адамдары осындай,соны біліп қойыңдар»дегендей,Шаншархан екеуімізге қарап қояды.Байекеңнің ізін баса «құрылысышылар» да келе бастады.Біреулері шешемді «апалап»,енді біреулері «жеңешелеп»жүр.

Үлкені бар,кішісі бар,көпшілік жабылып кеп берді.Лай иленді.Жұрт көңілді.Әзіл де,күлкі де,әңгіме де осында.Ауылдағы үлкен кісілердің бәрі мәз-мейрам.

Асар бітер кезде торы жорғасые тайпалтып көкем келді.Есі кете таңырқап тұрып алды.

Байеке апама айтқанын көкеме де айтып жатыр.Мен жүгіріп барып,торы жорғаның шылбырын ұстадым.Байқаймын,көкем толқып тұр. -Ел деген осы...-деп күбірлейді,аттан түсіп жатып.

Асаршылар ас ішіп болып тараған соң,көкем ақтарылды-ай келіп:

-Біздің ауылдың ынтымағы қандай!Шетінен бауырмал!Байекеге,Анатолийге,Ілиясқа не басқаға үйімді сылап бер деппін бе?Өздері біліп келіп отыр.Біздің ауылдың адамдарында мейір-шапағат мол,бауырмал бәрі!

Біз де осы дәстүрді жалғастырдық.Егізбай ауылының адамдары біріне-бірі сүйеніш.Үйді де бірігіп салады,тойды да бірге өткізеді.

.

Ата кәсіп

Жоспар.

2.Әлінің ұстаханаға баруы.

3.Ұста шалдың іскерлігі.
Ауыл шетінде толассыз дыбыстаған ұста дүкені бар.Ылғи шың-шың етіп жатады.Қисық мұржасынан сыздықтап түтін шығады.Есігін шалқайтып ашып тастаған.Әр кезде сол есіктен баж етіп жанған көмір,темір ұшқындары атқып шығады.Кішкентай ауылға өмір беріп,ұйқыдан оянатын да осы дүкен.Ертемен қатқыл-қатқыл балға үні иен даланы басына көтереді.Адамдар да қыбырлап жұмысқа беттейді.

Әне,арбакеш Бейсенбі күпшегі тайған доңғалағын сүйретіп,ұста дүкеніне бет алды.Бижан да кетпенін шыңдатып ала қояйын деп,осы жаққа беттеп келеді.

Кішкентай Әлі ұстаханаға жақындаған сайын көңілденіп жүре берді.Ащы,ыстық түтін есіктен қараған Әлінің жүзін шарпыды. «Мынау нағыз дозақ оты ғой,даланың өзі өрт болып жанып тұрғанда,қалай ыстықтамайды екен?» Кеудесі қабынып,босағада тұрып қалды.Ұста шал көрік жақта күйбеңдеп жүр.Босағада ербиіп тұрған мұны көріп:

-А-ә,Әлжан,кедің бе?Табалдырықты баспа.Көп ұйықтайсың, ә?Мен сенсіз біраз нәрселер жасап тастадым.Оты құрығыр сөне береді.Әйтпесе мына бел темірді баяғыда ұрып тастайтын едім.Балам,көрікті басып-басып жіберші.От сөніп бара ма, қалай?Көмірі жаман-ау, әсте.

Әлінің жүрегі дүрсілдеп,екі езуі екі құлағында,көріктің құлағына жармасады.Бірден гулеп жүре беретін от қызуы бетін жалайды.Маңдайы шып-шып тершіп,ысылдап-пысылдапболып қалады.Үйдің іші гүрсілдеген балғаның,ысылдаған көріктің үніне толып кетеді.Көзі тұнып,аузына темір дәмі білінеді.

-Көрікті бас,балам.Бұл темірдің өзі отты сүйеді.Үйрене бер,көзің қанады.Бұл да бір қызық өнердің бірі.Өзім ұсталақты жас кезімде әкемнен үйренген едім.Ол кезде ұсталықтың өзі үлкен мансұқ болатын.Ал қазіргі балалар оқымысты болып барады.Тек,әйтеуір,еңбекті ұмытып кетпеңдер.Еңбек адам жанын бәле-жаладан сақтайды ғой.

Самайынан аққан тер мойнына барады.Қып-қызыл шоқ көзін ашып ортасына түскен темірді сүйіп-сүйіп,әп-сәтте қызартып шығарады.Әлінің ақ көйлегі ұста шалдың алжапқышына ұқсап,салтақ-салтақ,күйе-күйеболып шыға келді.Жөтеліп,қақалап-шашала бастады.

Ұста шал алдына ұшып түскен темір шоқтарын жалаңаш қолымен лып еткізіп алады да,есік жаққа атып-атып жібереді.Әлінің көзі шарасынан шығып,аузын ашып қалады...

-Таңданатын дәнеңе жоқ.Менің алақаным түйенің табанындай қатып-семіп қалған.Бәріне де үйренген.Сендердің алақандарың ғой дәкедей үлбіреп тұрған.Әлі-ақ қатайып кетеді!-дейді.

Енді бірде жөнделген саймандарды қайта қыздырып,қайта суытып,шетке шығарып тастай береді.Әрі-беріден соң жөнделген саймандар жанында тау болып үйіліп қалады.

Осы екі жанның мінез-құлқы екі бөлек болғанымен,ішкі тіршілік мәні бірдей еді.Екеуі де еңбексіз күн өткізуді білмейді,екеуі де өмірді өз қолымен жасайды.Тек айырмасы:жас Әлі қартаюға аксықты;ұста шал зымырап келіп қалған кәрілігін еңбекпен кідірткісі келді.Өстіп жүріп талай жылдар өтіп кетті.


Найзағай

Жоспар.

2.Найзағайдың пайда болуы.

3.Нөсер.
Жаздың адам төзгісіз қапырық ыстық күні.Көк жүзіндегі түйдек-түйдек қою бұлттар барған сайын киіздей ұйысып,әп-сәтте көгілдір аспан мен жарқырап тұрған күнді бүркеп алды.Сәл тыныштықтан кейін,кенеттен құйын ойнап,аспаннан ірі-ірі жаңбыр тамшылары тамшылай бастады.Содан соң шелектеп құйып берді.Найзағай ойнап,күн күркіреді.

Аспандағы бұл не құбылыс?Неліктен найзағай ойнайды?

Жер бетінен шыққан бу биікке көтерілгенде қатты салқындап,су тамшыларына айналады,су тамшылары қосылып ірілене түседі.ал ауа ағысы оларды біресе жоғары,біресе төмен,жөңкіте куалайды.Жоғарылған сайын салқындап,су мұз түйіршіктеріне айналады.Мұз түйіршіктері тамшыларға соқтығысып,су оларды қабыршықтап орап алып,қата бастайды.Мұз түйіршіктері ауырлай береді де,бұлттың «төменгі қабатына» түсіп,онда жылырақ болғандықтан еріп кетеді.Бірақ олар құйын екпінімен тағы да жоғары көтеріліп,мұз түйіршіктерімен қайта соқтығысып,су қайтадан қатады,түйіршіктер ұлғайып,ауырлай береді.

Енді мұз түйіршіктері бұлтпен бірге қалқып тұра алмай,төмен қарай құлайды.Жерге жақындағанда еріп,жаңбырға айналады.Кейде олар еріп үлгермегендіктен,жерге майда мұз түйіршіктері күйінде түседі.Сөйтіп бұршақ жауады.

Ал қалың бұлт арасындағы су тамшылары мен мұз түйіршіктерінің қозғалысы тоқтамайды.Олар бір-біріне ұрылып,соқтығысады,үйкеледі,сөйтіп электр тогымен зарядталады.Бұлттың жоғарғы бөлігінде оң,ал төменгі бөлігінде теріс электр заряды пайда болып,олардың арасынан ұшқын шығады.Найзағай жарқылдайды.Найзағай сол мезетте айналадағы ауаны қыздырып,ол тез ұлғаяды да,жарылыс болып,күн күркірейді.

Найзағай тоқтап,қою бұлт сейілгенде ауа тазарып,тынысың кеңи түседі.Нөсер жаңбыр жерді де,аспанды да жуып өтеді.

Бiздiң жаққа аппақ қыс түннiң ортасында жеттi.Үстi-басы мақтадай ақ ұл-

па .Алабұрта бұлқынбады , одыраңдай топырламады , сес көрсетiп секеңде-

медi.Ешкiмнiң пырдай ұйқысын бұзған жоқ.Қайта тәттi ұйқыда жатқан әлем-нiң тыныштығына секем тудырғысы келмегендей,сабырмен ,сақтықпен қи-

мылдайды.Ақ жiбек орамал жайып,құшағын айқара ашқан қалпы жел өтiне тосқауыл қарады.Аяғын сықырлатпай ,ақырын ғана еппен адымдайды .Кеуде

сiн тiк ұстап тұра қалып ,төңiрегiне ақ күмiстен сауылдата шашу шашады.

Жер бетiн тұтас ақ мақта жабады.

Аппақ қыс бәрiне қамқор.Адамдарға да, малға да, ағаштарға да, аңға да, тiп

тi жердегi бұталарға дейiн мейiрiн төгiп, әрқайсысын мәпелейдi.Еркеле жү-

рiп, күбiрлей сөйлейдi:

Ұйықтаңдар, алаңсыз тынығыңдар тырп етпей, -дейдi жер бетiне түгел жа-

йылған жiбектей үлпiлдеп, далиған жалпақ көрпенi қымтап жүрiп. Ешкiмдi тоңдырғысы келмейдi .

Орман мүлгiп тұр. Бозғылт қайыңның басына аппақ қыс кiршiксiз ақ шайы орамал байлайды. Етегi қауқия делдиiп, төбесiмен көк тiрегендей шаншыла жоғары өрлеген қаракөк қарағайдың басынан төмен қарай ұлпа опаны төге салды. Тоғайдағы солқылдақ талға, тырбық бұталарға ақ желек кигiздi. Жас шыбықтар мен балаң шыршаларды түгел үлбiреген ақ мамыққа орады ...
Түсiндiрiлетiн сөздер мен сөз тiркестерi:Мақтадай ақ ұлпа, әлемнiң тыныштығына,құшағын айқара ашқан, ақ күмiс, жiбектей үлпiлдек, мүлгiп тұр, кiршiксiз ақ қайын орамал.

Жоспар:

1.Тынық, аппақ қыс қандай қамқорлық жасайды?

2.Қыс неге бәрiне –ұйықтаңдар, тынығыңдар деп тұрған сияқты ?

3.Орман неге мүлгiп тұр ?

Менің бір әдемі мысығым бар. Өзі өте сүйкімді. Оның бізбен тұрғанына алты жылдай болып қалды. Бұрын, алғаш асырап алған кезімізде, ол сондай тынымсыз еді. Кішкене доп, оралған жіп көрсе, сонымен ойнайтын. Ал қәзір оны орнынан тұрғыза алмайсың. Күндіз де, түнде де пештің түбінде жатып алып ұйқыдан бас көтермейді. Сөйтіп, менің мысығым жалқау болып кетті. Маған мысығымның осы мінезі ұнамай жүр.

(«Балдырған» журналынан)

Тіректі сөздер мен сөз тіркестері: сүйкімді, сондай тынымсыз, бұрын, алғаш асырап алған кезімізде, ұйқыдан бас көтермейді, оралған жіп көрсе, жалқау.

Жоспар:

2.Ойынға құмарлық.

3.Ұнамсыз қылық.
Қу ешкі

Жоспар:

1. Гүл шоқтары

2. Қос құрбының әңгімесі

3. Аңдаусызда келген бәле.

Айжан апайына сыйлауға әдемі, үлкен гүл шоқтарын алып жатты. Жолда оған құрбысы Жанар жолықты. Екеуі жолдың шетіне отыра қалып бір қызық әңгімеге кірісті. Олардың соңынан көршілерінің ешкісі жүріп отырды. Әңгіменің қызығымен қыздар ешкіні байқамады. Бір кезде сөмкеге қыстырылып тұрған гүлді қу ешкі жей бастады. Қос құрбы ештеңені сезер емес. Әңгіме біткен соң Айжан сөмкесін алмақ болып еді, гүлі жоқ. Тек сабағы жатыр. Ал анадай жерде көршінің ешкісі түк білмегендей кетіп барады. Бар бәленің көк ешкіден келгенін сезген қыздар мәз болды.

Тірек сөздер мен тіркестер: гүл шоқтары, құрбысы Жанар, қос құрбы, қу ешкіымалданбайтын төрт сөзді теріп жаз.
Жоспар: 1. Автобус аялдамасында

2. Қарияның қалпағы

3. Ақылды күшік

Есті күшік

Кішкене күшігімді ертіп автобус аялдамасына келдім де, өзім қатарлы балалардың қатарына қосылдым. Осы кезде ауа райы бұзылып, қатты жел тұрды. Автобус келді. Автобустың алдыңғы есігінен бір қария жерге түсті, Гуілдеген жел қарияның қалпағын ұшырып әкетті. Қария не істерін білмей тұрып қалды. Міне, қызық. Менің кішкентай күшігім жүгіріп барып, қалпақты тістеп әкеп, иесіне ұсынды. Қария бұған риза болды. Ал аялдамада тұрған балалар болса бір түрлі ыңғайсызданп қалды.

Адамдар ертеде әуеде ұшып жүруді көп аңсаған. Сондықтан олар ұшқыш кілем туралы ертегіні ойлап шығарады. Алыс сапарларға жылдам барсақ деп ойлады.

Қазіргі кезде адамдардың ойлары, армандары орындалды. Ұшқыш кілем болмағанмен , ұшақтар бар. Оған ұшқан құста жете алмайды. Сол ұшақтармен кез келген жерге жылдам жетуге болады. Тіпті айға да ұшып барып келуге болады.

Жоспар:

2. Орындалған арман.

1.Жуан дауысты дыбыс әріптерін жаз.

жаса: ақыл, білім, құрылыс, сату, бой.

18.Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем құрастырып,жаз:

1.Сағат деген сөзде неше буын, неше дауысты дыбыс бар?

қой (ый, и, й) : с...лық, т...ым, т...ылды, т...ек,

сөзді жаз: мұғалім, ... , ... .

есімдер жасап, жаз.

айналдырып, жаз: салды, келді, ойнады.

1)Сенің әке – шешең бар ма

2) Ұқыпты оқушы жинақы, ұқыпты болады

3) Ұнады ма

4)Ұнағанда қандай
18.Жай сөйлем нешеге бөленеді?
19.Сөйлемді дұрыс құрастырып, сөйлем мүшесіне

талда: Ұшып, аққулар, жылы, кетті, жаққа,

1.Көп нүктенің орнына тиісті (ы,і) әріптерін қой:

2.Ұяң дауыссыз дыбыстар әріптерін жаз.

7.Бет сөзіне мәндес сөздер жаз.

8.Туынды сөздер қалай жасалады?
9.Берілген сөздерді сөз құрамына талда: малшыға, қыстың.
10.Оқушы деген сөзді жіктеп жаз.
11.Әке сөзін тәуелдеп жаз.
12.Көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып жаз:

Менің атым ________. Менің әкемнің аты _________.

Менің жолдасымның аты_________.
13.Барлық септіктерге негіз болатын септікті жаз.
14.Берілген сын есімдерге қарсы мағыналы сын есімдерді тауып, жаз: семіз, биік, қою, арзан, ащы.
15.Сан есімдерге реттік сан есімдердің жұрнақтарын жалғап жаз: үш... күн, бір... орын, бес... үй, он төрт... пәтер, он тоғыз... автобус.
16.Берілген етістіктерді осы шақта қойып, жаз: келді, отырды, оқыды.
17.Берілген сөздерден сөйлем құрап жаз, тыныс белгісін қой: Басталады, нешеде, сабақтарын, сағат.
18.Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем құрастыр, тыныс белгісін қой: Қоңырау соғылды. Сабақ басталды.
19.Сөйлемді сөйлем мүшесіне талда: Алма бағында қызыл алмалар балбырап пісті.
20.Біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сөздер қалай аталады?
IV нұсқа

1Қоян сөзінде неше дыбыс, неше әріп бар?

дыбыс әріптерін жаз: Жаз келді.Жер беті жасыл кілем төсеп қойғандай.

астың сыз: Бала тоғызқұмалақ ойынын жақсы

жаз: шәкірт, мезгіл, алғашқы.

11.Кітап деген сөзді тәуелде.

жалға: бала..., оқушы..., оқулық..., ілгіш..., сәби... .

14.Сөздерден сөйлем құрастырып, сын есімнің астын сыз: Бар, күшігі, қара ала, Шынтастың.
15.Есептік сан есімдерді реттік сан есімдерге айналдырып жаз: төрт, екі мың бес, жүз елу үш.

16.Болымсыз етістіктердің астын сыз:

18.Жалаң сөйлемдерді жайылма сөйлемге айналдыр: Қар жауды. Айгүл оқыды.

1.Сөйлемнен жуан дауысты дыбыстарды теріп жаз: Қазақстан – көп ұлтты мемлекет.

Сын есімді тауып, астын сыз: Менің, бар,

1.Қазақ тілінде неше дауысты дыбыс бар?

сөздерге айналдыр: ата - ... , күні - ... , құрт - ... ,

сөз тіркесін жаз.

септігі жалғауларының тиістісін жалғап жаз.

бөлігін жалғап, сын есім сөздерін жаса.

айналдырып жаз: Қолыңды тарт. Ауа райы

1.Құл...н сөзінде қандай әріп жазылуы керек?

дейміз?
7.Берілген сөздер ішінен қарама – қарсы мағыналы

сөздерді жаз: айт – айтшы, бар – барма, үлкен –

кіші, жүр – жүрді, жуан – жіңішке, жүзі – беті

8.Мына түбір сөздерге тиісті жұрнақтар жалғап,

туынды сөз жаса: сыз, ойын, орын, кезек.
9.Берілген сөздерді сөз құрамына талда: аспсзшы,

домбырашының, көкшілдеу, гүлдердің.
10.Көптік жалғаулары жалғанған сөздерді теріп жаз: оқулық, суретшілер, кітапта, ойыншықтар, інім, жазушылар, баламын.

11.Жүрек сөзін жекеше түрде тәуелдеп жаз.

, .

19.Мына сөйлемді сөйлем мүшелеріне талда: Кесіртке құмын сүйеді, тасбақа тыңын сүйеді.
20.Қыстырма сөзі бар сөйлемді жаз: Саябақта биік

ағаштар өседі. Жандос, жолдасыңа көмектес.

Сөйтіп, ауылдан келген адамды жақсы қарсы

алу керек.
VIII вариант

1.Жуан дауысты дыбыстары бар сөздерді жаз:

жаз: балмұздақ, ғарышкер, жаңбыр, гүлдер,

жаз: жемқор, балықшы, сәнқой, көлдің,

тіркесін құрастырып жаз.

жаз: Қала лі

9.Бір сөзіне бірнеше түбірлес сөз жасап, жаз.

10.Көптік жалғауларын жаз.
11.Мына сөзді жекеше түрде тәуелдеп, жаз: халық.
12.Мына сөйлем ішінен жалқы есімді тап: Гүлназ

екеуміз атайға көмектестік.
13.Ілік септігінде тұрған сөзді жаз: Ас – адамның

арқауы.
14.Берілген етістіктерден туынды сын есімдер

жасап, жаз: айт, байқа, жүз, біл.

айналдыр: екі, он үш, мың, жеті.

17.Берілген хабарлы сөйлемдерді сұраулы

сөйлемдерге айналдырып, жаз: Күн суық.

Балалар тапсырманы орындады.
18.Берілген жай сөйлемдерден бір құрмалас сөйлем

жаса: Қыс түсті. Күн суытты.

20.Қаратпа сөзі бар сөйлемді тап:

1.Мына сөздердегі дауысты дыбыстарды топтап,

жаз: қыс, боран, әйнек, тұман, үсік, өрнек, ирек,

ұшқыш.
2.Қатаң дауыссыз дыбыс әріптерін жаз.
3.Берілген сөздерден тасылмалдауға болмайтын

сөздерді жаз: дала, шаңғышылар, қия, көркею,

тап: баланың, арбалы, әсемпаз, күздік, көркем,

бар бөлігін ... дейміз.

жалға: Алма, шеше, жұлдыз, ұршық.

айналдырып, жаз: сегізінші, жүзінші,

жаз:

тап: Түлік төлден өседі. Малшы бақты. Мал

1.Мына сөздердегі дауысты дыбыстарды топтап

жаз: Қарлығаш, кірпіш, шырша, өмір, салқын,

Әбіш, үлкен, омарта.
2.Берілген ұяң дауыссыз дыбыс әріптерін топта:

б, ж, қ, ш, у, н, з, л, к, щ, ф, ң, г, ғ, м.
3.Қазақстандықтарға сөзін қанша рет

тасымалдауға болады?

қосымшаларды жалғап, жаз: батыр, көрермен,

жаз:Ерұлан, Мирас, Амангелді, Самал,

9.Мақалдағы көркі сөзінің түбірін тап: Ел көркі –

11.Ай сөзін тәуелдеп алып, септе.

зат есімдер жаса:

айналдырып жаз: Кеше Сәуледен хат келді,

толықтырып жаз: Біз кірдік. Балапан өсті.

1.Берілген сөздерден жіңішке дауысты дыбыстарды

теріп жаз: пәтер, кітап, үлкен, өнерлі.
2.Сөздергі қатаң дауыссыз дыбыс әріптерін сыз:

кірпі, щетка, қазан, таяқ, хат, қаһарлы.
3.Сөздерді буынға бөліп жаз: қарағай, аспазшы,

ауыл.
4.Буын үндестігіне бағынбай жазылған сөздерді

тауып жаз: оқымысты, балалық, әсемпаз,

жаз:Сәлима, Еркебұлан, Әсемгүл, Айнұр,

тіркесін жаса.

11.Көп нүктенің орнына тиісті тәуелдік жалғауын

жаз: Менің уақыт... болмады. Сенің дауыс...

естілмейді.

12.Заттың атын білдіретін сөз табын қалай айтамыз?

13.Көмектес септігінің сұрақтарын жаз.
14.Берілген сөздерге -ғыш, -гіш, -қыш, -кіш

жұрнақтарын жалғап туынды сын есім жаса: біл,

жұрнақтарын жалғап, туынды етістік жаз: ақ,

.

?

18.Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем жаса:

20.Көп нүктенің орнына қыстырма сөздердің

тиістісін қой: ... , адаспасаңдар болғаны. ... ,

қазір үй тапсырмасын орындауға отыр.
XII нұсқау:

1.Қазақ тілінде неше дауысты дыбыс бар?

көрсетіп жаз.

отырып, тиісті қосымшаларды жаз: Оқу... біл...

астын сыз: Ащы ме тәттіні татқан білер, жақын

не дейміз?

жаз: ұста, күйшімін, елміз, іні, оқушысың.

11.Жаңылтпаштан тәуелдеулі сөздерді тауып, қай

жақта екенін жаз: Шешесі шөжем жесін дейді,

13.Қазақ тіліндегі септіктердің атын жаз.

жаз: Жыршы жыр ... . Ақын өлең ... .

айналдырып жаз: Мәлік Габдулин – ғалым.

, .

айналдыр: Айнұр нан сатып әкелді. Гүлжан үй

1.Дауысты дыбыстан басталатын 5 сөз ойлап жаз.

4.Мына сөздердің қайсысынан дыбыс үндестігін

байқауға болады: Сарыбай, кешегі, жазса,

басшы, Рысбек.
5.Мына сөздерден қысқарған сөз жаса: килограмм,

Мемлекеттік Автоинспекция, педагогикалық

институт.
6.Біріккен сөздерді теріп жаз: қосаяқ, үйір – үйір,

итмұрын, Ұзынкөл.
7.Әдемі сөзіне жуық мәндес сөздер тауып жаз.
8.Сөздің одан әрі бөлінбейтін мағыналы бөлігін не

дейміз?
9.Туынды сөздерді анықтап жаз: ақылдас, айтты,

11.Бота сөзін жекеше түрде тәуелдеп жаз.

қандай сөйлем дейміз?

сыз: Күтімі жақсы мал тез семіреді. Бақтағы ағаш гүлдеді.

20.Қыстырма сөзге байланысты 4 сөз ойлап жаз.
XIV нұсқа

1.Е, Ю, Я – бұлар қандай дауысты дыбыстар?

қосымшаларды жалғап жаз: қала, көрермен, күз.

теріп жаз: көрікті, қара, биік – аласа, алыс –

12.Өлеңнен зат есімді тауып, астын сыз:

сөйлемдерді жаз: Мен ... сыныпта оқимын.

не дейміз?

тұрлаусыз мүшелерді қойып жаз: Оқушылар

1.Мына сөйлемнен жуан, жіңішке дауыстыларды

топтап жаз: Балалар әсерлі әнгімені тыңдады.
2.Дауыссыз дыбыстардың түрлерінің атын жаз.
3.Бір жолға сыймаған сөздерді буынға бөліп, келесі

жолға жазуды не дейміз?

мысал келтір.

қойып, сөйлем құрап жаз: Алды, кім,

көшіріп жаз: ... сурет салдым.

теріп жаз: бет, ынжық, әлпет, әдемі, жүз, биік,

12.Сөйлемдегі жалқы зат есімдерді теріп жаз:

айналдырып жаз: жылыды, борады, күлді.

айналдырып жаз: Аңшылар аңға шықты.

сөйлемдердің арасына қандай тыныс белгісі

қойылады?
19.Мақалды сөйлем мүшелеріне талда: Ер бір рет

өледі, қорқақ мың рет өледі.
20.Көп нүктенің орнына қаратпа сөзді қойып жаз:

..., малды қораға қамай салшы.
XVII нұсқа

1.Дауысты дыбыстан басталған 5 сөз жаз.

сыз: Өнер алды – қызыл тіл.

деген мақалдағы шығыс септіктегі сөздің астын

сыз.
14.Сын есімдерді топтап жаз: өнерпаз, таза, көк,

таулы, қою, күшті.
15.Есептік сан есім жаса: екінші, жетінші, екі мың

алтыншы, он бірінші.
16.Болымсыз етістік жаса: оқы, айт, сұра, ти.
17.Сөйлем соңына тиісті тыныс белгісін қой:

Демалыста ауылға бардың ба
18.Сызба бойынша құрмалас сөйлем құрап жаз:

, .

мүшелерді тап: Болат ақ боз атқа мінді.

арасына +белгісін қойып жаз:

септе.
14.Мына сөздерге жұрнақтар жалғап, туынды сын

есім жасап жаз: ақыл, біл, су.
15.Мақалдан сан есімдердің астын сыз:

Бір тал кессең, он тал ек.
16.Күтіп тұр сөзін жекеше түрде жіктеп жаз.
17.Мына сызба бойынша сөйлем құрап жаз
!
18.Жай сөйлемдерден құрмалас сөйлем құрастыр:

Күн батты. Айнала түн қараңғысына мүлгіді.
19.Сөйлем мүшелеріне талда: Шөп арасынан бозторғай сайрады.

20.Қыстырма сөз жаз.

1.Мына сөздер ішінен жіңішке дауысты дыбыс

әріптерін теріп жаз: жүні, пышақ,түнек, имек,

бейне, құс, тұяқ, қарға, әңгіме.

2.Берілген әріптердің ішінен қатаң дауыссыз дыбыс

әріптерін жаз: т, к, й, у, ж, л, ф, ғ, б, в, р, ш, п, щ,

ц, м, н.

3.Мына сөздерді дұрыс буынға бөліп жаз:теңізші,

4.Дос – тық, етік – ші, мұз – дай, шебер – лер,

сөздеріндегі қосымшалар қандай үндестік заңына байланысты жалғанған?

5.Берілген сөздердің ішінен сөздің негізгі

мағынасында қолданылып тұрған сөз тіркестерін

жаз: жылы киім, жылы үй, жылы жүз, жылы

сөз, жылы қолғап, жылы шырай, жылы жел,

жылы қарсы алу.

6.Қатардағы сөздерден біріккен сөздер жаса:

7.Мына сөздерге күшейткіш буын қосу арқылы қос

сөздер жаса: тәуір, момақан, салы, шолақ, шикі,

қызыл.

8.Берілген сөздерге алдымен жұрнақ, одан кейін

жалғау жалғап жаз: күй, таза, жазу, ұш, көл.

9.Мына сөздердің түбірін тап: ойыншы,

10.Жіктік жалғауларын анықта: дәрігерміз,

12.Берілген зат есімдер ішінен жалқы есімдерді теріп жаз: қараторғай, Қайыңды, береке, Естай, кемеңгер, Астана, көшелер, өсімдік, Тобыл.

14.Қарсы мәндес сын есімдер жаз: үлкен, қысқа,

15.Реттік сан есімдердің құрамындағы

жұрнақтардың астын сыз: төртінші, мың

тоғызыншы, жүз он алтыншы, жиырма

төртінші.

16.Үйренді етістігін жекеше, көпше түрде жіктеп

жаз.

айналдыр: Қыс қатты болады. Аманға жылы

18.Құрмалас сөйлем қалай жасалады?

20.Қыстырма сөздер жаз.

1.Мына сөздердегі дыбыс әріптерін топтап жаз:

жаз: дәріхана, арбакеш, құлын, үлкендік,

атауларын теріп жаз: көкжиек, ақсақал,

тауып, сөз құрамына талда.

10.Оқы, біл сөздерін жекеше түрде жіктеп жаз.

12.Мына сөздерден туынды зат есімдер жаса: ұш,

топтап жаз: үлкен, дәмді, қызыл, жалпақ, ащы,

есімдерді теріп жаз: 1637, 1, 18, 4, 53, 9, 5, 132.

етістіктерін жаз: көріп отыр, оқимын, қарап

сөйлемдерге айналдыр: Балалар сырғанақ теуіп

сөйлем мүшелеріне талда.

I нұсқа

ұяң: б, д, з, ғ, ж.

Сенің сызғышың,

Сіздің сызғышыңыз,

Оның сызғышы.

І.с. атаның,

Б.с. атаға,

Т.с. атаны,

Ж.с. атада,

Ш.с. атадан,

К.с. атамен.

14. = жақсы, жаман.

15.= - ыншы,- інші, - ншы, -нші.

16.= келе жатыр, жүріп келеді, ұшып жүр, ойнап жүр.

17.= Біздің ауыл мал өсірумен айналысады.

18.= Қыс келіп, күн суытты.

Қыс келді де, күн суытты.

ІІ нұсқа

Сенің досың, Сендердің достарың,

Сіздің досыңыз, Сіздердің достарыңыз,

Оның досы, Олардың достары.

І.с. дәптердің,

Б.с. дәптерге,

Т.с. дәптерді,

Ж.с. дәптерде,

Ш.с. дәптерден, К.с. дәптермен.

ІІІ нұсқа

Мен оқушымын, Біз оқушымы

Сен оқушысың, Сендер оқушысыңдар,

Сіз оқушысыз, Сіздер оқушысыздар,

Ол оқушы, Олар оқушылар.

11.=

Менің әкем, Біздің әкеміз,

Сенің әкең, Сендердің әкелерің,

Сіздің әкеңіз, Сіздердің Әкелеріңіз,

Оның әкесі, Олардың әкелері.

12.= (өз аттарын жазады)

13.= Атау септік.

14.= семіз – арық, биік – аласа, қою – сұйық, арзан – қымбат, ащы – тұщы.

15.=үшінші күн, бірінші орын, бесінші үй, он төртінші пәтер, он тоғызыншы автобус.

16.= келе жатыр, отырмын(сын, сыз), оқып отырмын.

17.= Сабақтарын сағат нешеде басталады?

18.=Қоңырау соғылды да, сабақ басталды.

19.= Алма бағында қызыл алмалар балбырап пісті.


20.=қаратпа сөздер.

IV нұсқа

Менің кітабым, Біздің кітабымыз,

Сенің кітабың, Сендердің кітаптарың,

Сіздің кітабыңыз, Сіздердің кітаптарыңыз,

Оның кітабы, Олардың кітаптары.

12.=Баянауылда, Қазақстанның, Қаныш Сәтбаевтың.

13.=баланың, оқушының, оқулықтың, ілгіштің, сәбидің.

14.= Шынтастың қара ала күшігі бар.

15.= төртінші, екі мың бесінші, жүз елу үшінші.

16.=күлме, тұрма.

17.= Әсіресе, кешке қарай қандай тамаша!

18.= Қар қалың жауды. Айгүл кітап оқыды.

19.= Бақыт – үлгілі оқушы.

20.= Балам, менің басым аурады. Сірә, күн өткен шығар.

V нұсқа

І.с. суретшінің,

Б.с. суретшіге,

Т.с. суретшіні,

Ж.с. суретшіде,

Ш.с. суретшіден,

К.с. суретшімен.

14.= Менің кішкентай күшігім бар.

15.= дара: үш, жүз, мың; күрделі: сексен бес, бір мың тоғыз жүз тоқсан сегіз.

16.= -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе.

17.= Балалар далада ойнап жүр ме?

18.= Көктем келді де, күн жылынды.

19.= Көжектер түлкі, қарсақ, күзендерден қорқады.

20.= Бәсе, мен сеннен ондайды күтпеп едім.

VI нұсқа

Біріккен сөздер: көлбақа, түйеқұс

Күрделі сөз: күрең көк, қызыл ала.

6.= ата – ана, күні – түні, құрт – құмырсқа, темір – терсек, жауын – шашын.

7.= қатты сөз, қатты ағаш, қатты адам.

8.= татулық

9.= еңбекшілер

10.= ұшқыштар, дәптерлер, қаламдар.

11.= жолдасым, үйіңіз, анашың.

12.= жалқы зат есім.

13.= өрмекшіні, үстелді, қалтаны, ағашты.

14.= байтақ, өнерпаз, жалпақ, бойшаң.

15.= қанша? неше? нешінші?

16.= күлме, күтпе, айтпа, шулама.

17.= Тарт қолыңды! Ауа райы қандай жақсы!

18.= Ақыл жастан шығады, асыл тастан шығады.

19.= Оқушылар атақты жазушымен кездесті.


20.= сірә, міне.

VII нұсқа

Сенің жүрегің

Сіздің жүрегіңіз

Оның жүрегі.

І.с. оқушының;

Б.с. оқушыға;

Т.с. оқушына;

Ж.с. оқушыда;

Ш.с. оқушыдан; К.с. оқушымен.

VIII нұсқа

Сенің халқың,

Сіздің халқыңыз,

Оның халқы.

IX нұсқа

Сен баласың, Сендер баласыңдар,

Сіз баласыз, Сіздер баласыздар,

Ол бала, Олар балалар.

Сенің бөрігің,

Сіздің бөрігіңіз,

Оның бөрігі.

X нұсқа

ұяң: б, ж, з, г, ғ ;

үнді: у, н, л,м.

3.= 5 рет.

4.= батырлық, көрермендер, жүзімнің, ағаштар, мұздай.

5.=

Қайталау арқылы: кезек – кезек, күте – күте;

Қосарлану арқылы: ата – баба, тау – тас, салдыр – гүлдір;

Күшейтпіш буын арқылы: тап – таза, үп – үлкен.

6.= Ерұлан, Амангелді, Нұрасыл, Ақбота.

7.= жұмыс – жұмысшы, жұмыскер;

бала – балалық, балақан, балақай.

Сен бишісің, Сендер бишісіңдер,

Сіз бишісіз, Сіздер бишісіздер,

Ол биші, Олар биші.

І.с. айымның,

Б.с. айыма,

Т. с. айымды,

Ж.с. айымда,

Ш.с. айымнан,

К.с. айыммен.

12.= шеберлік, жақсылық, емдік, астық, әділдік, достық, талшық.

13.= А.с. кім? не?

І.с. кімнің? ненің?

Б.с. кімге? неге?

Т.с. кімді? нені?

Ж.с. кімде? неде?

Ш.с. кімнен? Неден?

К.с. кіммен? немен?

14.= көк ала, қою қырыл, қып – қызыл.

15.= екі жүз тоқсан бес, мың екі, екі мың он жеті, сексен үш.

16.= айтып тұр, айтты, айтады;

оқып отыр, оқыды, оқиды;

біліп жүр, білді, біледі.

17.= Баян домбырада жақсы ойнайды. Кітапханадан көп қызық кітап алдым.

18.= Кеше Сәуледен хат келді. Дәурен оны әжесіне асықпай оқып берді.

19.= Біз сәнді үйге кірдік. Сары балапан күзде үлкен болып өсті.

20.= Шіркін, әке қандай, өзі қандай әсем еді.

XI нұсқа

1.= ә, е, і, ү, ө.

2.= кірпі, щетка, қазан, таяқ, хат, қаһарлы.

3.= қа – ра – ғай, ас – паз – шы, а – уыл.

4.= әсемпаз, өнерпаз, арбакеш.

5.= тез – тез, үйір – үйір, жарқ – жұрқ, сөйлей – сөйлей.

6.= Еркебұлан, Әсемгүл, Айнұр, Батырбек.

7.= қара сиыр, айға қара.

8.= жүзгіш, жүзім, жүздік.

9.= біл, сыз, оқу, дос.

10.= оқулықтар, дәрігерлер, мұғалімдер, кітаптар.

11.= Менің уақытым болмады. Сенің дауысың естілмейді.

12.= зат есім.

13.= кіммен? немен?

14.= білгіш, жүзгіш, байқағыш, айтқыш.

15.= дара, күрделі, есептік, реттік.

16.= ақта, ұсақта, жақсыла, оңда, іріле.

17.= Балалар театрға келді. Бүгін күн жылы ма? Алақай, көктем келді!

18.= Қоңырау соғылды да, сабақ басталды.

19.= Жарыста бес оқушы мақтау қағазын алды.
20.= Әйтеуір, адаспасаңдар болғаны. Қысқасы, қазір үй тапсырмасын орындауға отыр.
XII нұсқа

1.= 12

2.= б, в, г, ғ, д, ж, з.

3.= кө - гершіндер, көгер – шіндер, көгершін – дер.

4.= Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ.

5.= сантиметр, Қазақстан республикасы, килограмм, педагогикалық кеңес.

6.= Сарыағаш, тасбақа, Ұзынкөл.

7.= Ащы мен тәттіні татқан білер, жақын мен алысты жорытқан білер.

8.= су, бал, дәрі, ұш.

9.= туынды сөз.

10.= күйшімін, елміз, оқушысың.

11.= шешесі 3 – ші жақ,

шөжесі

Шөжем

Сенің ботаң,

Сіздің ботаңыз,

Оның ботасы.

І.с. кімнің? ненің?

Б.с. кімге? неге?

Т.с. кімді? нені?

Ж.с. кімде? неде?

Ш.с. кімнен? Неден? К.с. кіммен? немен?

Сен әншісің,

Сіз әншісіз,

Ол әнші.

Жіңішке: ә, е, і.

қала -шық

-ның

9.= татулық, қызмет, айлық.

10.= оқушысың, жазушысыз.

11.= ойыншығым, дәптері, уақытың, добымыз.

12.= Көкшетау, Астана, Көксерек.

13.= А.с. әнші,

І.с. әншінің,

Б.с. әншіге,

Т.с. әншіні,

Ж.с. әншіде,

Ш.с. әншіден,

К.с. әншімен.

14.=

Дара: ала, үлкен, көгілдір.

Күрделі: көк ала, сары ала, шұбар ала.

15.= жүз қырық екі, төрт жүз тоқсан бес, он алты.

16.= оқып отыр, жазып тұр, сөйлеп жатыр.

17.= Кім кітапханадан кітап алды? Шекарашылар еліміздің шекарасын қорғайды.

18.= тұрлаулы, тұрлаусыз.

19.= Мен сурет салдым. Біз балаларға қосылып ойнадық.

20.= Сәуле, сен сурет салдың ба? Айнұр, бүгін қандай күн?
XVI нұсқа

1.= шаян, аяз, саяхат.

2.= қ, ғ, н, ң, л, т, с, з, м, й, д.

3.= сүт, қия, өлең.

4.= әсемпаз, өнерпаз.

5.= екі түбірден жасалған сөздерді біріккен сөздер дейміз.

6.= үйір –үйір, ата –ана, жарқ – жұрқ, қып – қызыл.

7.= бет, әлпет, жүз, дидар.

8.= басшы, бастық, басқар.

9.= біл, ас, дос.

10.= -лар, -лер, -дар, - дер, -тар, -тер.

11.= Менің дәптерім,

Сенің дәптерің,

Сіздің дәптеріңіз,

Оның дәптері.

І.с. кімнің? ненің?

Б.с. кімге? неге?

Т.с. кімді? нені?

Ж.с. кімде? неде?

Ш.с. кімден? неден?

К.с. кіммен? немен?

14.= күрделі сын есім.

15.= есептік сан есім: бес, жүз, алпыс үш;

16.= жылынып кетті, борап тұр, күліп жіберді.

17.= Аңшылар аңға шықты ма?

18.= үтір, қос нүкте.

19.= Ер бір рет өледі, қорқақ мың рет өледі.

20.= Балам, малды қораға қамай салшы.

XVII нұсқа

Сендер әншісіңдер,

Сіздер әншісіздер,

Олар әншілер.

туынды сын есім: өнерпаз, таулы, күшті.

XVIII нұсқа

1.= ы, а, ө, е, і, ү, о.

2.= т, п, с, ш, щ, к, қ, ф, ц, ч, һ, х.

3.= о – йын – шық, а –уыл – дас,

жа – зу – шы.

4.= қарындашым, әжелер, жүзгіш.

5.= Ұзын + ағаш, қос + аяқ, боз + торғай.

6.= ҚМУ, кг., БҰҰ.

7.= ақ – қара, қараңғы – жарық, күн – түн.

8.= біл, шебер, өнер.

9.= қайраткер.

10.= оқушыларды, хайуанаттар, қонақтар.

11.= Біз оқыдық,

Сендер оқыдыңдар,

Сіздер оқыдыңыздар,

Олар оқыды.

12.=Астана, Қаратау, Айтуар.

13.= А.с. жолдасы,

І.с. жолдасының,

Б.с. жолдасына,

Т.с. жолдасын,

Ж.с. жолдасында,

Ш.с. жолдасынан,

К.с. жолдасымен.

14.= ақылды, білгіш, сулық.

15.= бір, он.

16.= Мен күтіп тұрмын,

Сен күтіп тұрсың,

Сіз күтіп тұрсыз,

Ол күтіп тұр.

17.= Дала қандай сұлу!

18.= Күн батты да, айнала түн қараңғысына мүлгіді.

19.= Шөп арасынан бозторғай сайрады.

20.= сірә, әрине, айтпақшы, өкінішке орай.

XIX нұсқа

1.= ү, і, е, и, ә.

2.= т, к, ф, ш, п, щ, ц.

3.= те – ңіз – ші, жа – ңа – лық, қа – йық, же – ңіл, о –йын – шық, қа –уын, қо – ңыз, құ – йын, да – уыл.

4.= буын үндестігі.

5.= жылы киім, жылы үй, жылы қолғап, жылы жел.

6.= шаңсорғыш, балмұздақ, итмұрын, қырықаяқ.

7.= тәп – тәуір, моп – момақан, сап – сары, шоп – шолақ, шіп – шикі, қып – қызыл.

8.= күй – ші – лер, таза – лық – тың, жазу – шы – ға, ұш – қыш – тар, көл – шік – ке.

9.= ойын, бала, жұмыс, бас.

10.= -міз, -мін, -сің, -мын, -сіз, - міз.

11.= әжесі, дәптері, өлеңі, досына.

12.= Қайыңды, Естай, Астана, Тобыл.

13.= А.с. оқушы,

І.с. оқушының,

Б.с. оқушыға,

Т.с. оқушыны,

Ж.с. оқушыда,

Ш.с. оқушыдан,

К.с. оқушымен.

14.= үлкен – кішк, қысқа – ұзын, жаман – жақсы, ыстық – суық, жұмсақ – қатты, жуас – асау.

15.= -інші, - ыншы, -ншы, -нші.

16.=

Мен үйрендім, Біз үйрендік,

Сен үйрендің, Сендер үйрендіңдер,

Сіз үйрендіңіз, Сіздер үйрендіңіздер,

Ол үйренді, Олар үйренді.

17.=Қыс қатты бола ма? Аманға жылы сөздер ерекше әсер етті ме?

18.= екі немесе біренше жай сөйлемдер арқылы жасалады.

19.= Торы атымен шапқан атам екі немересіне тез жетті.


20.= бәлкім, сірә, иә, бүде.

XX нұсқа

1.= Жуан: ы, а, ұ, о.

Жіңішке: и, ү, е, і, ә, ө.

2.=б, в, г, ғ, д, ж, з.

3.=жа – уынгердың, жауын – гердың, жауынгер – дың.

4.=

5.= Қазақстан Республикасы, килограмм, Америка Құрама Штаттары, Қостанай Мемлекеттік университеті.

6.= бірқазан, көкқұтан, аққу.

7.=күн – түн, жарық – қараңғы, жомарт – сараң, адал – арам, бейнет – зейнет.

8.= білімдіден, ақылды.

9.=жаз – жазу, жазушы; көр – көрші, көрме.

10.=Мен оқыдым, білдім,

Сен оқыдың, білдің,

Сіз оқыдыңыз, бідіңіз,

Ол оқыды, білді.

11.= Біздің қонағымыз,

Сендердің қонағың,

Сіздердің қонағыңыз,

Олардың қонағы.

12.= ұшқыш, сызғыш, адалдық, жаңалық, сұлулық, жүзгіш.

13.=суретшіден, шеңберден, балықтан, қарлығаштан, ауылдан, ауадан.

14.= түсі: қызыл, қоңыр, сары;

дәмі: дәмді, ащы, қышқыл;

көлемі: үлкен, жалпақ, кең.

15.=мың алты жүз отыз жеті, он сегіз, елу үш, жүз отыз екі.

16.= көріп отыр, қарап тұр, ойлап жүр.

17.= Балалар сырғанақ теуіп жүр ме? Айдын жақсы оқиды ма?

18.= Ойінға озат оқушылар қатысқандықтан, алты оқушы мақтау қағазын алды.

19.= Кішіпейіл бала үлкендерді үнемі сыйлайды.

20.= Гауһар.


Сын жұмысын жүргiзуге арналған мұғалімге нұсқау

Қазақ тiлi пәнiнен бiлiм , бiлiк , дағдыны үнемi есепке алып отыру бастауыш мектептегi оқу үрдісiнiң ең қажет бөлiгi. Сын жұмысы оқушылардың алған бiлiм деңгейiн және бiлiм мен дағдысын саналы түрде меңгерiлгенiн тексеру мақсатында өткiзiледі.

Бағдарлама бойынша берiлген маңызды да негiзгi тақырыптарды өткеннен кейiн кезектi сын жұмыстары жүргiзiледi .

Сын жұмыстары 1- сыныптан бастап жүргiзiлiп отырған жөн . Сөздерге дыбыстық талдау жасау , буынға бөлу , сөз , сөйлемдердi анықтау шартты белгiлер арқылы жүргiзiледi . Ал дыбыс - әрiптердi өту барысында бұл жұмыс өз жалғасын табады . Фонетикалық диктант үнемi жүргiзiлiп отырады . Оқушылардың есту қабiлетi , зейiнi дамытылады , тұрақталады .

Сөздiк диктант сабақтың бiр бөлiгi ретiнде үнемi жүргiзiледi . Оған 5 – 6 минут жеткiлiктi.

Жатқа жазу , көшiрiп жазу жұмыстарын орындауда тапсырмалар күнi бұрын тақтаға немесе плакатқа жазылып iлiнедi .

Қорытынды сын жұмыстары бiлiм мен дағдының қалай меңгергенiн тексеру тәсiлi болып табылыды . Оның мақсаты – оқу жылында немесе тоқсандық жұмыс кезiнде мемлекеттiк бағдарламаның талаптарын орындау және нақты қорытындысын тексеру . Қорытынды сын - әрбiр оқушының бiлiмдi еске алуда ерекше мәнi бар жұмыс . Ол оқушы мен мұғалiм жұмысының негiзгi көрсеткiшi болып табылыды .

Диктант (жатжазу) – орфографиялық , пунктуациялық дағдыны тексеру құ-

ралы . Егер мәтiнде жазылуы қиын , әлi меңгерiлмеген сөздер кездессе , онда мұғалiм диктантты жаздырмас бұрын оны анықтап айтып , түсiндiрiп немесе тақтаға жазып көрсетуi керек . Әр мәтiнде сөз саны көрсетiледi ол бағдарлама бекiткен сөз мөлшерiне сәйкестендiрiлген.

Оқушылардың бiлiмiн анықтауға арналған тест жұмыстары әр оқушыға жеке-жеке парақшаларға көшiрме ретiнде берiледi . Бұл өздiгiнен орындайтын жұмыс . Дұрыс жауабын қоршап қояды . Әр оқушы өз аты – жөнiн жазып , мұғалiмге тапсырады.

Жазба сын жұмысын бағалау:

Кезектi жазба тексеру жұмысы қазақ тiлiнен бiлiм беруге арналады . Ал сын жұмыстарының мақсаты – бiлiм деңгейiн тексеру болып табылады . Баға қою арқылы мұғалiм сыныптағы әрбiр оқушының негiзгi бөлiмдерiнен алған бiлiм деңгейiн анықтайды . Бұл жұмыстардан алынған бағалар тоқсандық жә

не жылдық қорытынды баға шығарғанда ерекше есепке алынады . Сын жұмы

сын алғанда мұғалiм жазу мәнерiне көңiл бөледi . оқушының өзi жiберген қатесiн өзi түзетуiне және жұмыстың сыртқы көрiнiсiне қарап бағаны кемiту

ге болмайды .

Жазба жұмысын бағалағанда қатенiң саны және оның ауыр-жеңiлдiгi назарға алынады. Грамматикалық тапсырмасы бар сын жұмысына екi баға қойылады : диктантқа жеке баға , тапсырмаға жеке баға .

Диктантты бағалағанда мұғалiм мыныдай нормаларды ( мөлшер , шама ) не

гiзге алынады :

“ 5 “ – қатесi жоқ жұмыс үшiн.

“ 4 “ - 1 , 2 қате жiберiлген жұмыс үшiн .

“ 3 “ – 3- 5 қате жiберiлген жұмыс үшiн.

“ 2 “ – 5 және одан да көп қате жiберiлген жұмыс үшiн.

Тапсырманы орындауға байланысты қойылатын бағалар :

“ 5 “ – қатесiз , толық орындалған тапсырма үшiн

“ 4 “ – бiр қатесi бар толық орындалғаны үшiн

“ 3 “ –тапсырманы толық орындамаған үшiн

“ 2 “ – тапсырманы мүлде орындамаған үшiн.

Тест жұмыстары былай бағаланады : “жоғары “, “орта “, “төмен “

“Жоғары “-барлық тапсырма дұрыс және толық орындалған ;

“ Орташа “- аздаған кемшiлiгi бар жұмыс ;

“ Төмен “ – кейбiр тапсырмалары орындалмаған .

Әдебиеттер тізімі:

1. Оспанов Т.Қ., Ерешова К.Ә. Қазақ тілі. Дидактикалық материал. – Алматы, «Атамұра», 2011. – 156 б.

2. Өмірбаева Р.К. Дидактикалық ойындар (қазақ тілі пәні бойынша). – Алматы, «Атамұра», 1998. – 142 б№

3. Рахметова С., Игенбаева Б. Мазмұндама жинағы. – Алматы, « Атамұра» 1998 . – 87 б.

4. Тойбазарова Н.Ә., Займолдина Ж.Ғ. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. // «Бастауыш мектеп» ж. - 2013. № 2. – 18-21 бб.

5. Әлімов А. Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері . – Алматы, Абай ат. ҚҰПУ. -2013. -268 б.

жүктеу/скачать 1,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: