Принциптері

7 
Кассадағы 
нақты 
ақша 
20000 
- 
50000 
50000 
20000 
- 
8 
Есеп 
айырысу 
шотындағы нақты 
ақша 
1560000 
- 
290000 
110000 
1740000 
- 
9 
Сатып 
алушы-
лардың борыштары 
54000 
- 
160000 
190000 
24000 
- 
10 
Басқадай 
дебиторлық 
борыштар 
40000 
- 
- 
- 
40000 
- 
11 
Жарғылық капитал 
- 
4800000 
- 
- 
- 
4800000 
12 
Бөлінбеген таза та-
быс 
(жабылмаған 
зиян) 
- 
580000 
- 
- 
- 
580000 
13 
Ұзақ мерзімді банк 
несиесі 
- 
400000 
- 
- 
- 
400000 
14 
Қысқа 
мерзімді 
банк несиесі 
- 
300000 
- 
100000 
- 
400000 
15 
Жабдықтаушылар 
және мердігерлер-
мен есеп айырысу 
- 
180000 
60000 
90000 
- 
210000 
16 
Персоналмен еңбек 
ақы бойынша есеп 
айырысу 
- 
50000 
50000 
80000 
- 
80000 
17 
Басқадай 
кредиторлық 
борыштар 
- 
90000 
- 
- 
- 
90000 
18 
Дайын өнімді сатып 
өткізу-ден 
түскен 
табыс 
- 
- 
- 
160000 
- 
160000 
19 
Негізгі 
емес 
қызметтен алынған 
басқадай табыстар 
- 
- 
- 
80000 
- 
80000 
20 
Сатып-өткізілген 
дайын 
өнімнің 
өзіндік құны 
- 
- 
120000 
- 
120000 
- 
 
 
Жиынтығы: 
 
6400000 
 
6400000 
 
1050000 
 
1050000 
 
6800000 
 
6800000 
 
Халықаралық тәжірибеде 
Бас кітаптың
шоттары бойынша дебеттік және 
кредиттік сальдолардың тепе-теңдігі 
тексеруші баланстың 
көмегімен 
тексеріледі. Төмендегі кестеде (5.5.) жарнама агенттігінің тексеруші балансы 
келтірілді. 
5.5
Кесте -
Тексеруші баланс 20 _ж. 31 қаңтар 
 
(АҚШ долларымен) 
Шоттар 
Сальдо 
Дебет 
Кредит 
120 

Касса 
1600 
Алынуға тиісті борыштар 
2500 
Әрлеу жұмыстарына арналған материалдар 
1900 
Кеңсе тауарлары 
1000 
Алдын-ала төленген жалдық төлем 
1000 
Алдын-ала төленген сақтандыру жарнасы 
600 
Әрлеу жұмыстарына арналған құрал-жабдықтар 
5300 
Офистік құрал-жабдықтар 
3400 
Төленуге тиісті шоттар 
2100 
Әрлеу жұмыстары үшін алынған аванс 
1200 
Кәсіпорынның капиталы 
11000 
Жарнама жасаудан алынған табыс 
4750 
Қызметкерлерге еңбек ақы төлеу бойынша шығындар 
1500 
Коммуналдық қызмет үшін төлемдер 
160 
Телефон қызметі үшін төлемдер 
90 
Жиынтығы: 
19050 
19050 
Тексеруші балансты құру төмендегі кезеңдерден тұрады: 
1.
Бас кітаптың әрбір шоты бойынша сальдо анықталады. 
2.
Әрбір сальдо «Дебетң немесе «Кредитң бағанасына көшіріледі. Шоттар 
баланста өздерінің Бас кітапта орналасу тәртібі бойынша тізіліп 
көрсетіледі.
3.
Әрбір бағананың жиынтығы салыстырылады.
Тексеруші баланстың
мәні оның барлық шоттар бойынша дебеттік және 
кредиттік сальдолардың тепе-теңдігін, 
Бас кітапта
баланстық теңдіктің бар 
екендігін анықтауға мүмкіндік беретіндігінде болып табылады. Егер ондай тепе-
теңдік жоқ болса, онда ол төмендегі қателіктердің салдарынан болады: 
1)
Кредиттің орнына дебет жазылған немесе керісінше; 
2)
Шоттың сальдосы дұрыс анықталмаған; 
3)
Сальдоны шоттан тексеруші балансқа көшіру кезінде қате жіберілген; 
4)
Тексеруші баланстың жиынтығы дұрыс шығарылмаған. 
Уақытша шоттардың жабылуы. Қорытынды бухгалтерлік жазулар 
Есепті кезеңнің аяғында журналда немесе есеп регистрлерінде қорытынды 
жазуларды орындау 
екі мақсатты
көздейді
. 
Бірінші мақсат
есепті кезеңнің 
аяғында табыстар мен шығыстар шоттарын жабу (ол шоттардың сальдоларын 
есептен шығару) арқылы қорытынды жазулар келесі есепті кезең үшін негіз 
жасайтындығына байланысты. Қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижесі 
жөніндегі қорытынды есепте таза табыс, сонымен бірге белгілі бір есепті 
кезеңдегі 
(
циклдағы) 
кәсіпорынның 
табыстары 
мен 
шығыстары 
көрсетілетіндіктен мұндай операциялар қажет. Сондықтан табыстар мен 
шығыстардың шоттары жабылуға және келесі есепті кезеңнің басында ол 
шоттарда сальдо қалмау үшін олардың сальдолары есептен шығарылуға тиісті. 
121 

Қорытынды жазулардың 
екінші мақсаты
есепті кезеңдегі табыстардың 
жиынтық сомасын есептеу қажеттілігімен байланысты. Барлық табыстар мен 
шығыстар шоттарының сальдолары есепті кезеңнің аяғында «Жиынтық табыс 
(
зиян)ң деп аталатын уақытша шотқа көшіріледі. Аталмыш шот барлық 
табыстар мен шығыстардың жиынтығын таза табыс немесе зиян түрінде 
анықтауға мүмкіндік береді. Ол процедура былайша жүзеге асырылады: 
«
Жиынтық табыс (зиян)ң шотының дебетіне есепті кезең ішінде пайдаланылған 
барлық шығыстар шоттарының сальдолары, ал кредитіне барлық табыстар 
шоттарының сальдолары көшіріледі. Содан соң шоттың дебеттік және кредиттік 
айналым сомалары салыстырылады. Егер кредиттік айналым сомасы дебеттік 
айналым сомасынан артық болса, онда айырма сомасы, яғни кредиттік сальдо 
таза табысты көрсетеді, ал егер керісінше болса, онда дебеттік сальдо зиянның 
сомасын айқындайды. 
Бұл шоттың сальдосы (дебеттік немесе кредиттік) «Есепті жылдың 
бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны)ң шотына көшіріледі. Яғни, ол тек 
уақытша шоттарды жабу процедуралары барысында ғана қолданылады және 
қаржылық қорытынды есепке еш уақытта енгізілмейді. Бұл шоттар 
кәсіпорынның меншікті капиталының көбеюіне және азаюына бақылау жасау 
үшін пайдаланылады.
Сондай-ақ, отандық тәжірибеде өндірістік есеп шоттары да (егер 
аяқталмаған өндіріс болса) уақытша шоттар болып табылады (оқулықтың 4.5. 
тарауында қарастырылды), яғни олар да қаржылық қорытынды есепке 
енгізілмейді. Себебі кәсіпорынның қаржылық қорытынды есебін құруға негіз 
болатын қаржы бухгалтериясының шоттары. Сондықтан есепті кезеңнің 
аяғында басқару бухгалтериясы (өндірістік есеп) шоттарының сальдосы 
(аяқталмаған өндіріс шығындарының сомасы) қаржы бухгалтериясының 
«
Аяқталмаған өндірісң шоттарына көшіріледі. Келесі есепті кезеңнің басында 
сальдосы қорытынды балансқа жазылғаннан кейін от шоттардың мәліметтері 
(сальдо) өндірістік есеп шоттарына қайта көшіріледі. 
Төменде есепті кезеңнің басында 
Бас кітапта
ашылып, сол есепті кезеңде 
орындалған шаруашылық операциялары тіркелген уақытша шоттарды есепті 
кезеңнің аяғында жабу бойынша қорытынды жазулар орындалды: 
1) Дайын өнімді сатып-өткізуден түскен табыс шоты жабылды – 160000 теңге:
Дебет Кредит
 
Дайын өнімді сатып-өткізуден түскен табыс 160000
 

Жиынтық табыс (зиян) 160000 
 
2) Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыстар шоты жабылды –80000 
теңге:
 
Дебет Кредит
 
Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыстар 80000

Жиынтық табыс (зиян) 80000
122 

3) 
Сатып-өткізілген дайын өнімнің өзіндік құны шоты жабылды – 120000 теңге: 
 
Дебет Кредит
 
Жиынтық табыс (зиян) 120000

Сатып-өткізілген дайын өнімнің өзіндік құны 120000
4) Жиынтық табыс (зиян) шоты жабылды – 120000 теңге: 
 
Дебет Кредит
 
Жиынтық табыс (зиян) 120000

Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны) 120000 
5) 
Негізгі өндіріс шоты жабылды – 244000 теңге: 
 
Дебет Кредит
 

Аяқталмаған өндіріс 244000

Негізгі өндіріс 244000 
Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесін (таза 
табысты) анықтауды «Жиынтық табыс (зиян)ң шотының схемасын пайдалана 
отырып қарастырайық: 

жүктеу/скачать 2,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: