Программа Форма ф со пгу
жүктеу/скачать 331 Kb.
|
| 13-тақырып
Сегіз сері (Мұхамедханапия) Шақшақов өмірі.Лирикалық ән-өлеңдеріндегі азаматтық, романтикалық әуендер («Қашқын келбеті», «Үміт», «Үш жүзге атым шыққан Сегіз сері», «Көңіл күй»). Махаббат тақырыбындағы ән-өлеңдері: «Қарлығаш», «Гауһар тас», «Әйкен-ай», «Еңлік», «Қызғалдақ», «Ғани». Табиғат туралы өлеңдері : «Айым - жаным». Арнау өлеңдеріндегі ел қорғаған батырларды (Исатай батырға арналған «Өкініш», «Ақбұлақ» өлеңдері, «Үбі батырға») мадақтауы және опасыз, екіжүзді бисымақтарды («Шомбал биге») сынауы. Дастандары : «Алуа -Жарылқамыс», «Зейне- Зайып», «Айсара- Шолпан», «Кер бие». Суырып салма өнерінің негізінде туған әзіл-қалжыңды қағысулары: «Сегіз бен Дариға қыз», «Сегіз бен төре қызы», «Сегіз бен Шернияз», «Сегіз бен Мақпал». Сегіз серінің нақыл сөздеріндегі достық, адамгершілік, ерлік, елдік туралы толғаныстар. 14-тақырып Сара Тастанбекқызы өмірі, шығармашылығы. Сара – қазақ әйелінің арманын, мұң-шерін поэзия тілімен өрнектеген ақын. Әлеуметтік теңсіздік, заман зары тақырыбындағы лирикалық өлеңдері: «Жүрек», «Ашындым», «Ортақ мұң». Табиғат тақырыбындағы өлеңдеріндегі («Шымылдық») лирикалық кейіпкер толғаныстарының мәні. Арнау өлеңдеріндегі лирикалық кейіпкер тағдыры хақындағы зар, мұң және оның әлеуметтік мәні : «Арсалаң алдында», «Аққу», «Қарлығаш», «Торығу», «Қош бол, елім». Ақынның Біржан салмен айтысы, ондағы Сара өлеңдерінің көркемдігі. «Төребай мен Сара» - қыз бен жігіт айтысы. 15-тақырып Әсет Найманбайұлы өмірі, ақындық шығармашылығы.Толғау-термелерінің ,өлеңдерінің әншілік орындаушылықпен, сазгерлікпен тығыз байланыстылығы. Шығармаларындағы өрер,сұлулық,асыл мінез-құлық, еңбексүйгіштік,халық бақыты үшін еңбек ету («Ән басып мейір қандыра салғандай қып», «Жігіттің жігіт болар бейнесінде», «Жас жігіт надандықпен алданады») тақырыптарының жырлануы. Өмірді сүю, өлімді мойындау жырлары («Болжаусыз осы екен ғой өлім деген»). Айтыстары. Ақындар айтысының қоштасу-жұбату («Кемпірбай мен Әсет»), қағысу-қалжыңдасу («Әсет пен Кәрібай») мазмұнында сөз жарыстырудағы Әсет тілінің өрнектері. Қыз Бен жігіт айтысы пішініндегі «Әсет пен Рысжан» айтысының мазмұнындағы сөз жарыстырудағы халықтық әдет-ғұрыптарды жырлау ерекшелігі. Жұмбақ айту және оны шешу арқылы ақындық дүниетаным кеңдігінің танылуы. Дастандары: «Салиха- Сәмен», «Ағаш ат», «Үш жетім». Аудармалық-назиралық шығармалары : «Евгений Онегин». Ақын шығармаларының көркемдік ерекшеліктері. Өлеңдеріндегі шешендік сөз үлгілеріне тән бейнелілік өрнектері. 16-тақырып Шоқан Уәлиханов өмірі туралы мәлімет. Отбасылық тәрбиедегі әжесі Айғаным мен әкесі Шыңғыстың өнегелі ықпалы. Шоқан мұрасының жариялануы, зерттелуі (Ә.Марғұлан, С.Мұқанов ). Шоқан – қазақ тарихы мен әдебиетін, фольклоры мен этнографиясын зерттеуші, ағартушы ғалым. Ол – публицист жазушы. Шоқанның ағартушылық, демократтық көзқарастарындағы философиялық-материалистік дүниетаным сипаттары. Шоқанның фольклор, әдебиет тарихы, поэзия жанрлары туралы зерттеу еңбектері: «Қазақ шежіресі», «Қазақ халық поэзиясының түрлері жөнінде», «Қазақтардағы шамандықтың қалдығы», «Қырғыз-қайсақтардың үлкен ордасына қарасты елдердің аңыз-әңгімелері». Шоқанның қазақ ақындары Бұқар, Шал, Шөже, Жанақ,Түбек,Орынбай туралы, суырып салмалық өнері, Абылай ханға және қазақ батырларына арналған тарихи жырлар туралы жазғандары. Шоқанның қырғыздың тарихы мен фольклорына байланысты зерттеулері. «Манас» эросына тұңғыш реет тарихи, әдеби талдаулар жасауы, «Көкетай ханның өлімі және асы» деген үзіндісін орыс тіліне аударуы. Ғылыми очерктері мен күнделіктеріндегі жазушылық – публицистік суреткерлік шеберлік белгілері. Табиғат суреттері, адамның кескін-келбеті, мінез-құлқы, тұрмыс суреттері туралы бейнелі кестелері: «Құлжа күнделіктері», «Алты шаһар», «Қашқария туралы», «Іле өлкесінің географиялық очеркі». Шоқанның өз ата-анасына, Достоевскийге, Майковке, Гудковскийге, Колпаковскийге жазған хаттары мен ондағы демократиялық, ағартушылық көзқарастары. Шоқан туралы орыс ғалымдарының (Потанин, Березин, Аристов, Веселовский, Бартольд, Ядринцев) еңбектері. 17-тақырып Ыбырай Алтынсарин өмірі туралы мәлімет. Ыбырай шығармаларының жариялануы,зерттелуі. Ыбырай – ағартушы, ұстаз-жазушы, ақын, этнограф, аудармашы. Ыбырай шығармаларының философиялық, психологиялық қырлары. Ыбырай – қазақ мектебіне арналған тұңғыш оқу құралдарының авторы (Киргизская хрестоматия). Ыбырайдың қазақ мектебі үшін ислам дінінің қағидаларын түсіндіретін оқу құралын жазуы («Шариат – ул-ислам» - «Мұсылманшылық тұтқасы»). Ыбырайдың қазақтың халықтық әдет-ғұрыптары туралы жазған этнографиялық еңбектері : «Орынбор ведомствосы қазақтарының құда түсу, қыз ұзату және той жасау дәстүрлерінің очеркі», «Орынбор ведомствосы қазақтарының өлген адамды жерлеу және оған ас беру дәстүрінің очеркі». Қазақ халқының ауыр тұрмысына арналған мақалалары : «Жұт туралы», «Қазақ даласындағы аштық туралы». Халық ағарту мәселелері хақындағы көсемсөздік мақалалары,хаттары. Оқыту жүйесі негізіндегі әдістемелік еңбектері. Өлеңдері: оқу-білім, ағарту («Сөз басы», «Өнер-білім бар жұрттар»), адамгершілік тәрбиесі («Жаратты неше алуан жұрт бір құдайым», «Араз бол кедей болсаң ұрлықпенен», «Әй,достарым», «Әй,жігіттер»), озбырлықты, әлеуметтік теңсіздікті сынау, заман зары («Азған елдің хандары», «Азған елдің молдасы», «Азған елдің қожасы», «Береке кеткен елдерде», «Әділдік көрмегені үшін төреге айтылған сөз»), табиғат («Жаз», «Өзен») тақырыптары. Ыбырай өлеңдеріндегі реализм – қазақ халқының тұрмыстық халін, өмір мазмұнын көркем тілмен бейнелеуі. Ыбырай әңгімелері – ұстаздық тәлім-тәрбие құралы, қазақ жазба прозасының басы. Әңгімелерінің еңбексүйгіштікке, адамгершілікке баулудағы ықпалды қуаттылығы. «Әке мен бала», «Бақша ағаштары», «Жан-жануарлардың жылға дауласқаны», «Бай мен жарлы баласы», «Ұлықпан әкім», «Малды пайдаға жарату», «Қыпшақ Сейтқұл», «Таза бұлақ», «Сараңдық пен жинақылық» әңгімелеріндегі Адам тәрбиесіне қатысты философиялық, психологиялық мәселелер. Ыбырайдың аудармалары, Толстой, Крылов, Даль, Ушинский, Паульсон шығармаларын аударудағы өзіндік ерекшелігі. Қазақ халқының ұғымына сай еркін аударманы қолдануы. Ыбырайдың халық әдебиеті мұраларын жинауы және оларды өзінің ұстаздық жұмысына пайдалануы («Орақ батырдың баласы Әлібек мырзаның бір ханға айтқан сөзі», «Нұржан бидің бір сөзі», «Жанақ пен баланың айтысқаны», «Қобыланды батыр мен Тайбурыл»). 18-тақырып Абай Құнанбайұлының шығармашылық өмірбаяны. Абай мұрасының жиналуы, жариялануы, зерттелуі. Абайдың қалыптасуы мен өсуі жолындағы өнегелі әкесі Құнанбай қажының, әжесі Зеренің, шешесі Ұлжанның және басқа да билердің, шешендердің, ақын-жыраулардың,оқымысты орыс достарының пайдалы әсер-ықпалы. Абайдың шығармашылық қалыптасуына шешуші ықпал еткен үш арна: қазақ халқының рухани мәдениеті, шығыс әдебиеті, орыс әдебиеті және Еуропаның философиялық ғылымы. Жас шағындағы өлеңдері : «Иузи -Раушан», «Фзули- Шамси», «Әлиф-би», «Сап-сап көңілім», «Тайға міндік». Өлеңдері : - азаматтық көңіл күй, философиялық толғаныстар: «Көңілім қайтты», «Патша құдай», «Көкбайға», «Қартайдық, қайғы ойладық», «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым», «Келдік талай жерге енді», «Жақсылық ұзақ тұрмайды», «Лай суға май бітпес», «Өлсе өлер табиғат», «Сенбе жұртқа», «Өлсем орным қара жер», «Алланың өзі де рас, сөзі де рас», «Сегіз аяқ», «Ішім өлген, сыртым сау», «Қажымас дос халықта жоқ».; - махаббат, ғашықтық сезімдерімен өрілген тебіреністер : «Қор болды жаным», «Сен мені не етесің», «Жігіт сөзі», «Қыз сөзі», «Білектей арқасына өрген бұрым», «Қызарып,сұрланып», «Көзімнің қарасы»; - табиғат суреттерін айшықтау: «Қансонарда бүркітші шығады аңға», «Жаз», «Күз», «Қыс», «Жазғытұры»; - оқу, білім, ағарту, тәрбие мәселелерін жырлау: «Жасымда ғылым бар деп ескермедім», «Интерната оқып жүр», «Ғылым таппай мақтанба», «Жігіттер ойын арзан», «Бір дәурен келеді күнде»; - ақындық өнер туралы: «Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы», «Адамның кейбір кездері», «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін»; - ән өнері туралы: «Көңіл құсы құйқылжыр», «Құлақтан кіріп бойды алар»; - табиғат пен адамды астастыра жырлау: «Желсіз түнде жарық ай», «Қараша, желтоқсан мен сол бір - екі ай», «Көлеңке басын ұзартып»; - сыншыл, сатиралық мазмұндағы өлеңдері: «Адасқанның алды жөн», «Байлар жүр», «Сабырсыз,арсыз, еріншек», «Көжекбайға», «Болыс болдым, мінеки», «Мәз болады болысың», «Көзінен басқа ойы жоқ», «Менсінбеуші ем наданды», «Бойы бұлғаң». Ән өлеңдері: «Алыстан сермеп», «Сен мені не етесің», «Көзімнің қарасы», «Қор болды жаным», «Ата-анаға көз қуаныш», «Бойы бұлғаң», «Сүйсіне алмадым, сүймедім», «Айттым сәлем, қаламқас», «Біреуден біреу артылса». Аудармалық-назиралық өлеңдерге арнап шығарған әндері: «Татьянаның хаты», «Онегиннің жауабы»; Аудармалық өлеңдерге шығарған әндері: «Қараңғы түнде тау қалғып», «Мен көрдім ұзын қайың құлағанын», «Сұрғылт тұман дым бүркіп». Абай – қазақ өлеңі өрімін жаңғыртқан жаңашыл ақын. Абай – қазақтың жазба көркем әдеби тілін қалыптастырушы. Ақын шығармаларындағы бейнелілік. Абайдың аудармалық-нәзиралық шығармалары - әлемдік әдебиетті қазақша сөйлетудің үздік үлгілері. Лермонтовтың отызға жуық өлеңін аударуы. Оның өлеңдері мен поэмаларын аударудағы Абайдың шеберлік үлгілері. Лермонтов аударған Байрон, Гете өлеңдерін Абайдың қазақша аударуы. Пушкиннің «Евгений Онегин» поэмасынан алынған хаттар негізіндегі махаббат жырлары – нәзира үлгісімен жырланған лирикалық дастан. Крыловтың бір топ мысалдарын қайта жырлап шығу: «Есек пен бұлбұл», «Бүркіт пен қарға », «Шегіртке мен құмырсқа», «Түлкі мен қарға», «Піл мен қанден». Поэмалары. Абай поэмалары – оқиғаларды суреттеу арқылы өсиеттік, ұстаздық ой туғызатын шығармалар. Абай поэмалары – дәстүрлі нәзира үлгісіндегі шығармалар. «Масғұт» поэмасында адамгершілік мәселесінің философиялық тұрғыда көркем жырлануы. Қыдыр қарт ұсынатын жеміс және оның мәні. «Ескендір» поэмасындағы Абайдың гуманистік ойлары.Поэмадағы адамның көз сүйегіне Аристотельдің берген бағасы арқылы дидактикалық , философиялық қорытынды жасау. «Әзім әңгімесі» аяқталмаған поэмасының арқауы «Мың бір түннің» бір тарауы «Әлидің Әзімі» екендігі. Поэманың опасыздықты танытушылық қуаты. Абай шығармаларындағы көркем бейне, композициялық,сюжеттік құрылым,көркемдік, бейнелілік мәселелер. Абайдың қарасөздері. Стиль,мазмұн жағынан алғанда осы шығармалар көркем сөздің Абайдың өзі тапқан бір түрі екендігі. Кейде бұлар сыншылдық, ойшылдық және адамгершілік, мораль мәселелеріне арналған өсиет, толғау тәрізді. Абайдың қара сөздері – ежелгі грек ойшылдарының шәкірттеріне айтқан әңгіме-сұхбат жанры түріндегі шығармалар. Олардың тақырыптық, мазмұндық ерекшеліктеріне қарай түрлері: - халық тарихы, қазақ еліндегі қоғамдық құрылыс, елді басқару мәселелері (3,8,22,38,41,42,46 – сөздер). - оқу-ағарту, білім-ғылым, халықтық тәлім-тәрбие мәселелері (2,8,10,17,18,25,32,33,38,43- сөздер). - еңбек, шаруашылық, тұрмыс туралы (29,33,42 –сөздер). -адамгершілік тәрбиесі, мінез-құлық мәселелері туралы (4,14,15,17,18,21,22,28,34,42,44 –сөздер). - дін, имандылық, өмір сырлары туралы (12,13,15,17,31,35,36,37 –сөздер). Абайдың қара сөздерінің жанрлық түрлері : тарихтық мақала-очерк (46-сөз), мысал-өсиет әңгіме (27-сөз), афоризм (37-сөз), дидактикалық насихат кеңес (4,5,8,9,10,12,16,18,20,25,27,31,32,40 –сөздер), көркем сөздік памфлет (6,11,14,22,39,41 – сөздер), мемуарлық мақала (1-сөз). Абай қара сөздерінің тілі,стилі. Абай қара сөздері – ұлттық сөз өнеріндегі публицистика, ғылыми-философиялық мазмұнды прозалық шығармашылық дәстүрінің бастау негізі. Абайтану ғылымының қалыптасу, даму тарихы. Абайтану ғылымының тарихындағы А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов, Ж.Аймауытов және алаш зиялыларының бастама еңбектері. М.Әуезов- абайтану ғылымының негізін қалаушы. 19-тақырып Ақылбай Абайұлының өмірі. Ақындығына әкесі Абайдың әсері. Ақылбайдың домбырашылық, скрипкашылық, сазгерлік өнері. «Жаррах» поэмасы, оның шығыс әңгімесі «Жеті үй» дейтін ұзақ ертегіден алынғандығы (жоғалып кеткен). «Дағыстан» поэмасы. Поэмадағы адамдық сезім күйлерінің (қызғаныш,кек, махаббат) тартысты оқиғалар үстінде романтикалық әуенмен жырлануы. Қызғаныш пен кекке уланған Жүсіп, махаббатқа өмірлерін бағыштаған Зайра мен Жебірейіл бейнелері. Поэмадағы романтизм, тілі. «Зұлыс» поэмасы – жоғалған нұсқадан қалған үзінді. Поэмадағы Омпапа бейнесі – отаршылыққа қарсы күрескер өкілі. Әуезов сөзімен айтқанда, «Зұлыс» - Ақылбайдың аса қою оқиғалы роман-поэма түріндегі көлемді шығармасы. 20-тақырып Мағауия Абайұлы өмірі. Көңіл күй тақырыбындағы лирикалық өлеңдері. «Еңлік - Кебек», «Абылай» атты поэмалары (қолжазба күйінде). «Медғат-Қасым» поэмасының романтикалық көркемдік әдіс тұрғысындағы ерекшеліктері. Қасым, Сәлім, Ғазиза бейнелері. Поэманың көркемдігі. 21-тақырып Шәңгерей Бөкеевтің өмірі. Лирикалық өлеңдеріндегі көңіл күй философиясы («Өмірдің өтуі», «Жалғаншы жарық дүние», «Таудағы тас ұядан», «Ол күндерді тапсырдым», «Бұл күнде жас көңілім судай тастың», «Сұңқардай шалықтаған тас ұяның», «Аллаяр жаздым, аға, Көлборсыдан»), махаббат («Қатшекейге», «Жігіттің жақсы болса алған жары»), табиғат («Қайран жерім», «Көлторғай», «Нарын туралы»), оқу-білім («Ғылым», «Эдисон»). «Сардар Сегіз» тарихи дастаны . Дастанның композициялық құрылысы. Сегіз Сері бейнесін сомдаудағы тарихи шындық пен көркемдік жинақтау мәселесі. жүктеу/скачать 331 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|