PsA 3209 Педагогикалық акмеология пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен
жүктеу/скачать 1,18 Mb.
|
àçàñòàí Ðåñïóáëèêàñû Á³ë³ì æ¼íå ºûëûì ìèíèñòðë³ã³
| Тәрбиедегі топаралық механизмдер
Топаралық механизмдер бірнешеге бөлінеді: 1.Физиогномикалық редукция. 2. Әлеуметтік категоризация. 3.Топтық идентификация . 4.Әлеуметтік салыстыру. 5.Топаралық дискриминация. 6.Стереотипизация. 7. Атрибуция. 8. Децентрация . Физиогномикалық редукция– басқаадамды көпшілікпен бірге түсіну және бағалау тәсілі. Бұл тәсіл-тұлғаның ішкі көрінісін бағалайды. Сонымен бірге қарым-қатынаста серіктестің киген киімі,жүріс-тұрысы, іс-әрекетінің ерекшелігі, дене бітісі, бет-әлпет көріністері назарға алынады.Физиогномикалық редукция басқа адамды түсінуге арналған дөрекі, жақындастыратын тәсіл, егер оны дәріптемесе, қарым-қатынас практикасында қолданылуы мүмкін.Қатқыл, сүйелді қолдар- физикалық еңбектегі адамның өкілі болуы мүмкін, ал мәпеленген, күтілген қолдар-жазушы,актер, бірақ жалқау адамдікі болуы мүмкін. Кеудешені және кирзадан тігілген етікті шаруа адамы киеді, бірақ дәл осылайша саяжайшы және туристтер де киінуі мүмкін. Осылайша, бірнеше белгілерге сүйене отырып кәсібі жайлы, қоғамдық өмірі жайлы айтуға болады. Алайда индивидтің психологиялық, жекелік мінездемесін бет-әлпеті көрінісі бойынша, жүріс-тұрысы немесе киген киімі бойынша талқылау мүмкіндік болып саналмайды. Әлеуметтік категоризация- қоршаған әлемдегі жайттарды және адамдарды топтастырып жүйелейді. Топтастыру жуан және жіңішке болу мүмкін. Мысалы: жуан бөліктерге қоршаған ортаның әйел мен еркек, әскери және адамзаттық, ақ пен қара болып бөлінуі жатады. Жіңішке топтастыру аса қиын және бағалаушының тәжірибесі мен интеллектісін талап етеді.Адамдарды интеллектісі бойынша, гуманитарлы және техникалық мамандығы бойынша, темперамент түрлері бойынша бөлу оңай емес.Әсіресе,қарым-қатынаста ерекше жағдайдағы топтастырумаңызды роль атқарады.Әрдайым топтан лидерді,қабылданған,қабылданбаған,шеттетілген, жекеленген адамдарды айырып көрсету қажет болып отырады.Егер бұны жақын арадағы уақытта істемесе, адам өзін жаңа ұжымда ыңғайсыз әрі сенімсіз сезінеді.Оған жақсы оқу, табысты жұмыс істеу, толық демалу қиынға соғады. Топтық идентификация- қоршаған ортаны топқа бөлуді емес, өзін сол қоршаған ортаның біріне қатынасын қарастырады. Өзінді еуропалықтарға, еркектерге, спортшыларға, оқушыларғаапару қиын емес, бірақ еркін адамсың ба, тартымды әрі жағымды, мәдиниеттісің бе, саны айырып көрсету оңай емес. Ал, бұл өте қажет. Әрбір категориялардан белгілі бір іс-әрекетті, құқықты, міндеттемелері қарастырады. Демек, педагог тәрбиелнушілерді әлеуметтік, мінездердің еркіндік көріністерін дамыту мақсатында, өздерін жақсы танып білуге көмектесу және өзін-өзі тәрбиелеумен айналысуды, беделді топпен өзін теңестіруді жүйелі түрде бағалау керек. Әлеуметтік салыстыру– жеке тұлға емес, бір топ адам салыстырылады. Мейірімді болу, көңілді болу, мәдениетті, білімді болу, өзін-өзі тәрбиелеумен айналысу шетке шығарылады. Өзіндік бағалауды көтеру мүмкіндігі пайда болады. Топтың мүшесі болуы тұрсын, автоматты түрде әлеуметтік статусы өтеді. Өзін бағалау мен басқа топты бағалаушылықпен байланысы – бұрмаланғанқабылдауды топаралық дискриминация дейміз. Егер топқа деген тәуелділік аса басымдылық сезімдік бермесе, онда тұлға топтан ауысқысы келеді. Бұл жерде жетістікке жете алмасаң, өзіндік бағалауды түсіреді, стресті жағдайды басынан кешіреді, психика функциясының ауытқуы мүмкін.Өз және басқа топ мүшелері туралы пікірі еш өзгермейді. Ол, әсіресе өзара түсіністік жағдайында тұрақсызданады. Жарыстың кез-келген түрінен жеңімпаз топта, бірігу коэфициенті көтеріледі және бәсекелестеріне, жалпы басқа ұжымдарғада мейірбандылық қарым-қатынасы күшейе түседі.Демек, бұл жерде әлсіз топтарды жігерлендіріп отыру, жеңіліс тапқандарды тыныштандырып, оқушыларға жолдастарын және өзін обьективті тұрғыдан бағалануына көмектесу міндетті түрде қажет. Стеориотепизация– белгіленгентопқа, адамдарға спецификалық, өзіне тән, әрі жиі қайталайтын жағымсыз кейіптерін жазу. Тірексіз ескертулер, аспазшыларды -ашқарақтар, спортшыларды – алысқабармайтын адамдар, юристтерді – босауызды заңшылар, шенеуніктерді – бюрократтардеп есептеуге әкеп соқтырады. Стериотиптерді сенімсіз, дәлелдеуді керек етпейтін,қате, адамдар арасындағы байланысты жиі қиындатады, олардың арасында жақсы қарым-қатынасты орнатуға кедергі болады деп ойлауға тура келеді. Мысалы, сырт келбеті үшін жақсы баға алған адам, автоматты түрде жеке қасиеттерінің ең жоғарғы мінездемесін алады және керісінше екендігі зерттеулер қатарынан орын алған. Көрікті адамға сене отырып немесе қызығы аз оқушыны немесе студентті бағаламай жағдайды тез ушықтырып алуға, қарым-қатынасты бұзып алуға, серіктестің патенциалды қабілетін жүзеге асыртпай орынсыз ренжіп алу мүмкін.Алайда, стериотип айналаның қатал, бірінші бағасы бола отырып, сөзсіз пайда әкеледі. Тәрбиелі әйел немесе адам немесе жасөспірім жолдастарымен кездейсоқ адаммен бейберекет сөйлесе бермеуі. Бірақ, үлкен ашу еш құлықсыз көтеріліс болған жерді, көріністерді, жағдайды бағалау, ескі ұғымға сенумен байланысы бар жекеленген адамдардың негативті қайшы стереотипін әкеледі. Мұнан басқа, стереотипизация тенденцияны белгілеумен, өз топ мүшелерінің арасындағы ерекшеліктерді кішірейтумен және өзінің,өзге топтың ерекшеліктерін әсірелеумен байланысты.Осылайша,нақты стереотип зиянды,ал стереотипизация тиімді,яғни қоршаған әлемдегі бейімделуді жеңілдетеді және ұжымды топтастырады деп қорытындыға келуімізге болады. Атрибуция деп – басқаадамға іс-әрекетінің мотивін, жеке мінездемесін жазу. Басқа адамның іс-әрекетің себебін білмей, тұлға сол индивидке өзінің өмірлік тәжірибе негізіне сүйене отырып немесе сол топ адамдары өкілінің іс-әрекетінің ұқсастығына сүйене отырып, іс-әрекетінің мотивін жазады.Атрибуция басқа адамды түсінуді және онымен қарым-қатнас жасауды қиындатады. Әсіресе қарама-қарсылықты жағдайды, мысалы: «нашар» индивидке тек қайшы көріністерді жазып бергенде, ол өзінің кемшіліктерін мойындайды, өзін ұнамды кейіпкер ретінде санайтын жағдайда болады. Педагогикалық жұмыста атрибуция зардабын әкеледі. Оқушыға немесе студентке іс-әрекетінің қате мотивтерін жаза отырып, оқытушы жалқауды еңбекқор деп, еңбекқорды-жалқау деп ойлайды және олармен жақсы жұмыс қатынасын орната алмайды. Педагог сауатты әрі тәжірибелі болса, атрибуцияға жақын болмайды, керісінше тәрбиелеушіні нақты әрі дифференциалды бағалайды. Децентрация-эгоцентризмге қарсы тұру(инднвиттің қабілетсіздігі,өзінің жеке бас қызығушылығынан басқаны білмейтін адам,басқа обьектіге,тұлғаға позициясын өзқгерту)- бұл басқа адамның көзқарасында тұру,айналаға соның көзқарасымен қарау қабілеті. Эгоцентрик–бұл өзін ойда және жұмыс жағдайын ортаға қойатын адам.Басқа адамдардың пікірінше ол басқа адамдардың істерінің әлеуметті негізін қабылдай алмайды, жұмыс орындауда тәсілдерді, іс-әрекеттегі мүмкіндіктерді жібермейді.Децентрция эгоцентизмді жеңуге көмектеседі. Децентрацияда түсініктің, образдың мәнісі қайта және басқа адамдардың көзқарасы бойынша образға келеді. Децентрация басқа адамдармен қарым-қатынасында ойларының қақтығысуында, бірдей емес позициясын қоюында, субьектіге өз позициясын өзгертуде, басқалардың пікірлерін есепке алуда формаланады. жүктеу/скачать 1,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|