Психология
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
| 5.5.
Қ иял ж эн е т үлга Қиял өзінің дараланған күйінде эр тұлганың өте мэнді, ерек- ше қасиеттсрін айқындайды. Қиял эрбір жеке тұлғада бірнеше белгілерімен дараланады. Фантазия бейнелері жаңалығы, қай- таланбастығы жэне дәлдігімен бөлектенеді. Ең алдымен қиял даралығы бейнелердің жаркы ндығы мен еленеді. Кей адамдар- дағы қияли бейнелерінің айқындығы соншама, тіпті тікелей қабылданған немесе ес елестеріндегі бейнелерден бірде-бір ажыралмайды. Мұндай жағдайларда болмыс шындыгы мен қиялдағы бейнелер өздерінің үқсастығымен ерекшеленеді. Мысалы, Л. Бетховен эн-күй әуенін соншалықты дэл елестете алатындығынан, тас керең болып қалған күнінде дс ғажайып музыка туындыларын шығарудан қалмаған. Қиялдың жарқындығы мен қуаты адамның көңіл-күй болмысымен тығыз байланысты. Көрікті көріністер тұлға қия- лында оның терең сезімталдығының арқасында өрбиді, өріс алады. Қорқыныш сезімі адамға алдағы қатерді сездіреді, керісінше, сол қатерді қиялдаудан адамдағы қорқыныш сезімі ұлғая түседі. Сезім күшті болған сайын, қиял бейнелері де жарқырай түседі. Ал сезімталдығы кем адамның қиялы да көмескі, бұлдыр келеді. Әркандай тұлғадағы қиял даралығы шындық дүние, болмысқа жақындық дәрежесімен айырылып тұрады. Осыдан кей адамдар «өтірікті шындай, шынды құдай ұрғандай» етіп бейнелеуге шебер келеді, ал екінші біреулер «иек астындағысынан» асып қиялдауға шамасы келмейді. Қиялдың бұл ерекшелігі тұлғаның болмыс шындығын қайта түзу қабілетінің артык не кем болуынан туындайды. Шынында да, кейбір ойға шорқақ адамдар «мүрын астынан әрідегіні көрмей», қоршаған дүниемен қатынасын шектеп алады да, сүр- леу жолдан шыға алмай, өз қиялын өрістетуге шамасы жетпейді. Қиялдың кеңдігі, аумақтылығы эр адамның ой шарықтауына қатысты болмыс дүние салаларының сан-алуандығына тәуелді. Қиял өрісі кең адамдар бір мезеттің өзінде табиғат, адам, қоғам тарихының өтміші мен болашағынан, жер тұңғиығы мен ға- рыш биігінен, техника мен өнер саласынан бірдей дерек елес- терді қамти алады. Кейде мұндай қиялдауда шьшдыққа жанас- пайтын фантастикалық бейнелердің де қалыпты қабылдануы ғажап емес (қазақ ауыз эдебиетіндегі «Қырық өтірік» жанрын еске түсіріңіз). Өрісі кең қиял мазмұн жағынан да ауқымды келеді. Мы- салы, «Абай жолы» романын жазған М. Әуезовты мазмүнды қиялдың кемеңгері десе болады. Даналық қиялдау үлгілерін: Оралхан Бөкеев, Шыңғыс Айтматов шығармаларынан да таны- ған жөн. Қиялдың даралық сипаты оның еркінділігінен, яғни қиялды алда қойылған міндетке ойыстырып, қажетті нәтижеге ерісу үшін пайдалана білу. Жоғары кемелденген қиял иелері ойға келген бейнелердің эртүрлілігіне қарамастан, негізгі бағыттан алшақтамай, оларды қажетті байланыстарға келтіріп, бір идея төңірегіне орайластыру қабілетіне ие. И.Л. Гончаров өз шы- ғармашылық ісіне орай келесідей ой топшылайды: «Менің алға жетелейтін бір бейнем мен басты ниетім болады, ал жол-жө- некей кездейсоқ қолға ілінгендерді негізгі бейнеге қатысы бол- са, тере барам». Ой түйіні кем қиял фантазиялық бағдарлаушы міндеті бол- маған, байланыссыз желек ойлар төңірегіндегі жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|