Психология
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әлеуметтік мэртебе (статус)
- Элеуметтік рөл
| Түлғанын рөлдік теориясы
адам әрекет-қылығын екі түсінік негізінде сипаттайды: «әлеуметтік мәртебе», «әлеуметтік рөл». Бұл теорияның негізгі тұжырымдарын берген ғалымдар Т. Пар сонс, Р. Мертон жэне т. б. Әлеуметтік мэртебе (статус) — бүл тек өкілінің цогамдыц цүцьщтары мен міндеттері жүйесіндегі басца да көптеген амал-әрекеттерімен байланысқан негізгіде нацты дәрежелік багыт-багдары. Әр адамның әлеуметтік мәртебесі оның ішкі жан дүниелік ұстанымдары мен кұндылықтарынан, сондай-ак, сырттай кей- пінен (киім киісінен, мінез-кұлығынан, жүріс-тұрысынан, сөз саптау мәнерінен жэне т. б.) көрінеді. Әлеуметтік мәртебе өзі- нің жоғары деңгейінде болса — ол мақтаныш, ол тұлға қана- ғатының белгісі, ал егер ол томен дәрежеде көрінсе, жек көру- шілік, тіпті жеркеніш күйзелістерін туындатады. Қай деңгейде болмасын, адамның элеуметтік бағдар — бағытының ауысуы тұлғалық қасиет-сапалардың өзгеруіне се- бепші болады да, оның «Мен» құрылымына ерекшеленген сипат ендіреді, өзіндік санасы мен өзіндік бағамын жаңа арнаға салады. Адам араласқан элеуметтік катынастар жүйесі де жаңаланады, сырттай қатынастағы адамдар көзқарасы да ауысып, назарын- дағы тұлғадан күтетін тілек-ниетгері жүйесі өткендегі қал- пынан шығады. Элеуметтік рөл — қо ршаган орта адамдары цалау-күткеніне сэйкес наңты тұлганың мәртебесіне орайпасцан әрекет- • қылықүлгісі (моделі), яғни өзге адамдардың өз әрекеттерін нақты мәртебелі тұлғада бекіген құқықтар мен міндеттерге сэйке- стендіріп, немесе оларды бұлжытпай қайталап, орындауы. Тұлғаның шығармашылық мүмкіндігі де осы әлеуметтік рөл- ді атқару арысында өз әрісін тауып, іске асып жатады. Субъект ретіндегі адамның өз әлеуметтік рөлін атқаруы оның қызығу- лары мен қажеттеріне сай болған білім, дағды жэне ептілікте- рінен көрінеді. Рөлдік эрекет-қылық — эрдайым әлеуметтік жүйе, сонымен бірге тек өкілінің субъектив кұндылыкты бағыт-бағдары, қызығулары мен қажеттеріне орай қойылатын шынайы рөлдік талаптар бірлігіне сәйкес іске асып отырады. Сондықтан, эр адамның түрлі әлеуметтік топтармен, олар арқылы бүкіл қоғаммен байланыстыратын өз әлеуметтік рөлін орындау әрекеті тікелей оның санасы, психикасы, даралығы жэне бірегей «Мені» тұрғысынан өндеуден өтеді. жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|