Психология

Инженерлік психологияның дамуымен іс-эрекеггі тұрақтал- 
ған алгоритмдер сипатындагы кұбылыс деп тану кең өріс алды. 
Осыған орай элементтер жөніндегі түсінік те жэне олардың 
әрекет, орындау эдістерімен байланысы туралы көзқарас та бас- 
қаша болды. Әлбетте, эрекетті алгоритмдік құрылым сияқты 
тану іс-эрекеттің орындалу барысын талдауда өте қажет, ал бірақ 
осы эрекеттің психологияны қызықтыратын тарапы, яғни 
субъективтік мазмұны мұндай жағдайда назарға ілінбей қалады.
Психологиялық тұрғыдан іс-әрекет өте күрделі, көп өлшемді 
де деңгейлі, ұдайы даму — өзгерістегі кұбылыс. Ал осы құбы- 
лысты эрқилы ғылыми тұжырымдарға негізделген теориялық 
бағыттар, эдетте, жеке элементерге бөліп, оларды өзара бай- 
ланыссыз зерттеуде. Мысалы, бір тұжырым бойынша іс-әрекет 
— бірізді өзара ауысып отыратын қимылдар жиынтығы делінсе, 
екіншісі — іс-эрекеттің сеп-түрткілік қырына үлкен мэн береді, 
ал үшінші бірі -іс-әрекетті реттеп барушы тетікдерді талдауға 
көп назар аударады. Іс-әрекетті онымен қоса жүретін физио- 
логиялық үдерістермен де байланыстыра талдау тұжырымы да 
жоқ емес. Әлбетте, аталған ғылыми бағыттардың бэрінің де өзін- 
дік маңыздылығы орасан, эрбірі өте құнды нәтижеге жеткізіп, 
бірін-бірі толықтырып барады. Бірақ олардың әрқайсысы өз 
алдына әмбебап сипатқа ие емес.
Сонымен, іс-эрекет — адамның қоршаған дүниемен өзара 
ықпалды байланысының жүйесі. Осы жүйеде психикалык бейне 
пайда болып, объектив күйіне енеді, ол іс-эрекеггің саналы қа- 
былданған мақсаты болып табылады. Белгілі мақсаттың бо- 
луынан эрқандай белсенділікті іс-эрекет деп санауға болады. Ал 
іс-эрекеттің бүкіл басқа тараптарының бэрі — сеп-түрткі, іс-әре- 
кетті жоспарлау, ағымдағы ақпаратты өңдеу, шешім қабылдау 
бірде сезілсе, көбіне еске алына бермейді. Алынған күнде де 
толық болмауы, кейде тіпті қате де болуы әбден мүмкін. Іс-эре­
кет қай деңгейде танылмасын, саналы мақсат оның қажетті 
белгісі.
Тұлғаның әрекеті еңбек іс-эрекетінің қандай да бір көрінісі 
ретінде қалыптасқан. Белгілі бір қоғамдық қызметке бағыттал- 
ған әрекет жиынтығы еңбектік іс-әрекеттің белгілі бір түрін 
құрайды. Ал еңбектік іс-эрекет әрдайым белгілі өнімге арнала-

тындықтан, адам әрекеті де тиісті нәтижені көздейді. Адам 
әрекетінің саналы эрі мақсатты болуы — адамның басқа 
жануарлар дүниесінен ажырау белгісі. Бірақ мақсат қаншама 
маңызды болғанымен, оның бір өзі әрекеттің толық мэнін таныта 
алмайды. Іс-әрекетке бағдарланған мақсат өзінің біршама 
қашықтығымен еленеді. Сондықтан оған жетем дегенше адам 
бір-біріне байланысты, ізбе-із келетін элденеше жеке міндеттерді 
орындауына тура келеді. Бұл міндеттермен байланысты әрекет- 
тер 
амалдар 
деп аталады. Әрқандай мақсат көздеген іс-әрекет 
орындалу барысының эр мезетіне орай іске асып отыратын осы 
амалдардан құралады. Адам іс-эрекеті әрқилы жэне эр деңгейдегі 
әрекеттердің жәрдемімен жүзеге келеді. Ал осы қарапайым бір 
міндетті іске асыруға қажет болған біршама біткен іс-әрекеттің 
(деятельность) эрбір элементі — 

жүктеу/скачать 10,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: