- Заттар мен энергия ағымы,
- Сыртқы орта әсерлеріне жауап беру қабілеттілігі (тітіркенгіштік),
- Өсу, көбею (өзін өзі өндіру мен генетикалық ақпаратты тасымалдау қабілеті),
- Дифференциацияға қабілеттілік (жасушаның арнайы қызметтер атқаруға мамандануы).
- БАРЛЫҚ ЖАСУШАЛЫ ОРГАНИЗМДЕР
- ПРОКАРИОТТАР ЭУКАРИОТТАР
- Прокариотты жасушалар – (грек т. «pro» – дейінгі, алдыңғы; сarion – ядро) ядросы жоқ жасушалар. Адамда эритроциттер мен «жас» тромбоциттер.
- Эукариотты жасушалар (грек т. «eu» – жақсы, сarion – ядро) ядросы бар жасушалар.
Прокариот және эукариот жасушаларының айырмашылықтары | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | - Біржасушалы н/е колония
- (Unicellular or colonies)
| - Бір- ж/е көпжасушалы
- (Some unicellular, most
- Multicellular)
| - Жасуша мөлшері (Cell size)
| | | | | | - Protoctista, Fungi, Plantae,
- Animalia
| - Эволюция барысында пайда болуы
| | | | | | | | | | | | | | - Өсімдік-целлюлоза, саңырауқұлақтарда-хитин
| - Тыныс алу
- Фотосинтез
- Азот фиксациясы
| - Бактерия-мезосома
- Цианобактерия-жасуша мембранасы
- мембрана
- Қабілетті
| - Аяробты –митохондрия
- Хлоропласт
- Қабілетті емес
| Жануарлар мен өсімдіктер жасушаларындағы негізгі айырмашылықтар | | | | | | | | | | | - Әдетте төртбұрыш не куб тәрізді
| | | | | | | - Ақуыз синтезіне қажетті 20 амин қышқылының тек 10 өндіріледі, басқа 10-ы тағам арұылы қабылданады
| - Барлық 20 амин қышқылын синтездейді
| | | - Тек бағаналық жасушалар ғана жасушаның басқа типіне өзгере алады
| - Көпшілігі мамандана алады
| | | - Жасуша саны арту есебінен мөлшері ұлғаяды
| - Жасуша мөлшерінің ұлғаю есебінен іріленеді, орталық вакуольде көп мөлшерде су жинау есебінен өседі
| Жануарлар мен өсімдіктер жасушаларындағы негізгі айырмашылықтар | | | | | | - Жоқ, жасуша мембранасы бар
| - Целлюлозадан,
- жасуша мембранасынан тұрады
| | | | | | | | | | | | - Липидтерді қантқа, әсіресе, өніп келе жатқан тұқымда ыдыратуға көмектеседі
| | | | - Молекуланы ыдыратушы вакуоль
| | | | | | | | - Олар арқылы жеке жасушалар арасында молекулалар мен сигналдар өтеді
| | | | - Орталықта орналасқан үлкен
- (жасуша мөлшерінің 90 % алады)
| Жануар жасушасының құрылымы Жасуша органоидтары - Органоидтар – жасуша тіршілігі үшін аса қажетті тұрақты компоненттер. Олар жасуша цитоплазмасында орналасады, олармен қатар жасуша қосындылары да кездеседі.
- Цитоплазма өзінің ішкі ортасын толтырып тұратын гиалоплазмадан тұрады. Гиалоплазма – ақуыздар, ферменттер, көмірсулар, нуклеин қышқылдары және басқа да заттардан тұратын біртекті күрделі коллоидты жүйе. Гиалоплазма жасушаішілік құрылымдардың өзара әрекетін біріктіре отырып, келесі қызметтер атқарады: онда ақуыз синтезі жүреді, гликоген, май қосындылары, митохондрия қызметінің барысында өндірілетін АТФ жинақталады.
Қосындылар - Қосындылар – жасуша цитоплазмасындағы тұрақсыз құрылымдар, мөлшері жасушаның фукционалдық күйіне байланысты өзгеріп отырады.
- Қосындылар жасушадағы зат алмасу сипаты мен қарқындылығы және организмнің тіршілік ету жағдайына байланысты пайда болып, жойылып отырады. Олар әртүрлі көлемді және пішінді болады, химиялық табиғаты әркелкі. Қосындылар атқаратын қызметіне байланысты топтарға біріктіріледі.
Қосынды түрлері: - Қоректік - қоректік заттардың қоры, өсімдік жасушасындағы крахмал дәнектері, жануар жасушасындағы гликоген мен май тамшылары.
- Бөліністік (секреттік) сыртқы және ішкі секреция бездері жасушаларының тіршілік барысындағы өнімдері – гормондар, ферменттер, жасушадан шығарылуға тиісті шырыштар.
- Экскреттік – зат алмасу өнімдері, оларға қымыздық қышқылының және қымыздық қышқылды кальций кристалдары жатады.
- Пигменттік жасушалар мен ұлпаларға белгілі бір түс береді, гемоглобин, миоглобин, меланин, антоциан жатады.
Жасушалардың беткейлік аппараты - Жасуша өз құрамындағы заттардың қажетті концентрациясын ұстап тұруы үшін маңындағы құрылымдардан бөлініп тұруы қажет. Ал организм тіршілігі жасушалар арасындағы заттардың қарқынды алмасуы есебінен жүзеге асады. Жасушалар арасындағы бөгет (барьер) қызметін жеке жасушаның беткейлік аппараты атқарады. Ол келесі құрылымдардан тұрады:
- Плазмалық мембрана;
- Мембранаүстілік кешен: жануарларда – гликокаликс, өсімдіктерде – жасуша қабырғасы.
Плазмалық мембрана (жасуша қабықшасы, плазмолемма, цитолемма, цитоплазмалық мембрана немесе қабықша) – жасушаны қоршап тұратын, оның бүтіндігін сақтайтын және заттар алмасуын реттейтін қабықша. - Плазмалық мембрана (жасуша қабықшасы, плазмолемма, цитолемма, цитоплазмалық мембрана немесе қабықша) – жасушаны қоршап тұратын, оның бүтіндігін сақтайтын және заттар алмасуын реттейтін қабықша.
- Мембранаүстілік кешен: мембрана бетінде тармақталған құрылымдар болады: ақуыздар + көмірсулар (моно- және полисахаридтер) – гликокаликс, ол рецепторлық (қатарлас жасушаларды тану, дүрыс бағытталу, сонымен қатар көп жасушалы организмдерде жасушалардың өзара байланысы) қызмет атқарады.
Достарыңызбен бөлісу: |
