ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018
| ШАЙТАНТАЛ –
Теректі, бұрынғы Ақжайық ауданындағы елді мекен. ШАҚАБАЙ – Қаратөбе ауданындағы өзен атауы. Қараңыз: Шақат. ШАҚАТ – Казталовка, бұрынғы Жалпақтал ауданындағы өзен атауы. Бетіне соры шығып жататын, қағы кепкен, өсімдігі жоқ жерді Шақат деп атаған. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде де шақат сөзі «еш нәрсе өспеген», «қағы кепкен, сортаң жер» деген мағынаны білдіреді. Атау екі компоненттен тұрады: шақа+т. Бірінші сыңарындағы ескі түркілік шақа – чақа түбірі «қызыл шақа ет, қызыл шақа бала» деген тіркестердің құрамында кездесетін, «еті жоқ, тақыр» мағынасын береді. Ал –т тұлғасы көптік мағынаны білдіреді. Қаратөбе ауданындағы Шақабай өзенінің атауы да осы гидрониммен мағыналас. ШАЛҚАР – Теректі, бұрынғы Ақжайық ауданындағы көл. Шалқар сөзі қазақ тілінде «үлкен», «кең», «байтақ» ұғымында қолданылады. Басқа түркі тілдеріндегі мәліметтерге назар салсақ, Шалқар сөзі суға байланысты мағынаны береді. Тұңғыс-манчжұр тілінде Шалқар – өзен мағынасын, якут тілінде – чалығыр – су шалпылы, тува тілінде – толқын, моңғол тілінде цалгиа – үлкен толқын, су сыбдыры, цалчих – жарға соғу, толқындау ұғымын береді. Демек, көл атауы шалп – шалпы – шалқы – «ернеуінен асып төгілу» ұғымы негізінде пайда болған. Гидроним судың түрлі қимыл-қозғалысы мен қасиетіне байланысты қалыптасқан. Шалқар көлінің жағалауын Х ғасырларда печенегтер мекендеген. Бұл туралы мәлімет 921-922 жылдары осы дала арқылы бұлғарлар жеріне сапар шеккен араб саяхатшысы Ахмед ибн – Фадланның еңбегінде беріледі. Өлкетанушы Жайсаң Ақбайдың Жымпиты уезінің тарихына арналған еңбегінде Шалқар атауын куман тіліндегі «чал-тас» және «қар-қала» сөздерінің тіркесінен қалыптасқан деп беріледі. Бұл пікірді негізсіз деп есептейміз. Көл орналасқан аймақта көне қаланың ізі жоқ. Сондықтан атау «судың шалпылы» немесе «ернеуінен аса шалқу» ұғымдары негізінде қалыптасқан. жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|