ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018
- Бұл бет үшін навигация:
- Бастау көшесі – «Бәйтерек» шағын ауданындағы жаңа көше. Бұлақ, өзен суларының басталатын жері, көзі мағынасындағы абстракты ұғым. Баян сұлу көшесі
| А.Балашов көшесі -
(бұрынғы Равнинная көшесі) Балашов Александр -(1925-1997) Кеңес Одағының батыры, Даңқ орденінің толық иегері. 1925 жылы Орал қаласында туған, 18 жасында жауынгер атанып, шайқасқа қатысып жаралы болады. Барлаушы, қаруластарымен бірге талай рет барлауға шығып, тұтқындарды қолға түсіріп, Отан үшін шайқастарда батыл ерлік көрсетеді. Ұлы Отан соғысын Жеңіспен Берлинде аяқтайды. Даңқ орденінің толық иегері А.Балашов соғыстан кейін Орал қаласында тұрады. Бастау көшесі – «Бәйтерек» шағын ауданындағы жаңа көше. Бұлақ, өзен суларының басталатын жері, көзі мағынасындағы абстракты ұғым. Баян сұлу көшесі - Зашаған кентіндегі жаңа көше атауы. Баян сұлу, Қозы Көрпеш - қазақтың лирикалық-эпостық жырының кейіпкерлері. Ә.Х.Марғұлан «Қозы көрпеш – Баян сұлу» жырын «мәңгілік жыр» деп атайды Ол «Қозы көрпеш – Баян сұлу» ескі дәуірдің сюжеті, біздің заманымыздан екі мың жылдам астам бұрын шыққан. Сол кездегі көшпелі тайпалар бұл жырды ауыздан ауызға, ұрпақтан ұрпаққа айтып, біздің дәуірімізге жеткізген. Ғұн заманында «Қозы көрпеш – Баян сұлу» тіршіліктің құрылымын нақтылап, адамның Жаратушыға сүйіспеншілігін заңдастырып, туған жердің құндылығын ұрпақ жадында бекітетін қасиетті рухани қазына есебінде керек болды. Баян сұлу – көне дүниедегі жаратушы, хақ, құдай образының әдеби өңделген түрі. Бұл атаудың түп-тамыры «бай», ол қасиет, құт, байлық деген мағынада қолданылады. Байана – жер-су иесі, ол адамды, жер бетіндегі аң-құс, ағаш-шөп т.б. жарылқаушы негізгі күш, құдырет. Біз көбінесе «бай» ұғымының әлеуметтік мағынасына ғана көңіл аударып, оның сакралды негізін ескере бермейміз. «Байана» туралы алғашқы жазба деректерді М.Қашқаридің «Сөздігінен» арғу тайпаларына қатысты кездестіреміз. Арғу тайпаларының ХІ ғасырда Испинджаб (Сайрам) мен Баласағұн арасын мекендегенін (яғни Сайрамнан бастап Шу бойына дейінгі қалалық өңірді) ескерсек, бұл ұғым түрік тайпаларының көпшілігіне қатысты екені анықталады. Қалалардың көпшілігі «Арғу шаһарлары» аталады, соның ішінде мысалы «Арғу Тараз» 169 Біздің пікірімізше, «Байана» түркі-моңғол тілдес халықтардың көпшілігінде бар ұғым. Мәселен: Алтай телеуіттерінде ол аспан /көк/ құдайларының басшысы, ортақ атауы. Соның ішінде жиі қолданатыны «Тотай пайана» - найзағай, жаңбыр мен бұршақтың иесі, бұлт түрінде көрінеді. «Байанаға» баласы жоқ жандар сиынады, байананы «ене йайачы» деп атайды, оған арнап құрбандық шалады. Қазақ ішінде «байана» құдайына табыну ұмтылғанымен де, биік таулардың бауырындағы үңгірлерге барып «байанаға» тәуәп ету, құрбандық шалу, сырқатқа шипа, баласызға перзент сұрау дәстүрі әлі жалғасып келеді. Қазақ тіліндегі «бәйтерек», «бәйшешек», «байғыз» /байқұс/, «бәйбіше», «бәйтөбет» т.б. ұғымдар қалай болғанда да «бай /байана/» сакралдық мағынасына тікелей байланысты болса керек. Ол үлкендікті, қасиеттілікті білдіреді. Жиі қолданылатын сөздің бірі «баян» – құтты, берекені, молдықты білдіреді және байана сөзінен тікелей туындайды. Бұл жерде «байана» қасиетті «Жер-сумен» тікелей байланысты болғандығын, Тәңірінің сепкен дәнін өсіріп-өндіріп шығаратын ана есепті екенін ұмытпау керек. Этнографиялық деректер түркі-моңғол халықтарының Байана, Ұмай ана, Май ана деп атап жүргендерінің бір ғана ана құдайы екенін анықтайды. Қазақтың ішінде сақталған «ой-бай» сөзінің мағынасы тек Байана ұғымы арқылы ғана түсінікті болады. «Ойбай» Байананы көмекке шақыру, жалбарыну, толық нұсқасы «Ой-бай- ана». Көне заманда «байана» ұғымының географиялық және этникалық шекарасы Еуразия құрлығын түгел қамтып жатты. Бұл ұғым тек түркі-моңғолда ғана емес, үнді-еуропа, финно- угор, семито-хамит т.б. тіл семьяларында кеңінен тараған. Байана қашан Баян сұлуға айналды? Бұл мәселеге түрік қауымдастықтарының ісләм дінін қабылдауымен тікелей байланысты қараған жөн. Байана әуел бастан дүниетаным моделінің ішіндегі ең бір көркем образ болғандығына дау жоқ. Ол көне бақсылық түсініктерде аяғы ауыр әйел-ана кейпінде сүреттерге түсті, оның әдемілігін табиғаттың ең бір сұлу суреттерімен салыстырып отырды. Ендеше Баян сұлу бейнесіне негіз болған Байана сөзі Жаратушы образы ретінде ондаған, мыңдаған жылдар, ал Баян сұлу образы ретінде өмір сүре береді. жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|