ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы

241 
Н.Черненко көшесі - 
(бұрынғы Ясеневая көшесі)
Черненко Николай Власович (1924-1945) – Кеңес Одағының Батыры.
1942 жылы желтоқсанда Сталинград және Орталық майдандарға қатысқан. Берлин 
операциясы кезінде Бранденбург шайқасындағы ерекше ерлігі үшін оған Батыр атағы беріледі. 
Елек ауданындағы орта мектеп Черненко есімімен аталады. 
А.Чурилин көшесі - 
(бұрынғы Районная көшесі) 
Чурилин Алексей Павлович (1917-1982) – Кеңес Одағының Батыры, ұшқыш. 1942 жылы 
әскери-авиациялық училещесін бітірген. 611- Суворов атындағы полктің құрамында жаумен 
шайқасады. Соғыста 273 әскери тапсырманы орындап, 83 рет әуе ұрысына қатысқан адам.
Н.Чуриков көшесі - 
(бұрынғы Котельная көшесі)
Чуриков Николай Степанович (1910-1944) – Кеңес Одағының Батыры. Соғысқа дейін 
Орал қаласында еңбек етеді. Днепрден өту кезіндегі көрсеткен ерекше ерлігі үшін оған Батыр 
атағы берілген. Соғыстан кейін Чуриков туған жеріне оралып, әр түрлі қызметтер атқарады.

242 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы бойынша 1998 жыл «Халық бірлігі 
және ұлттық тарих жылы» болып белгіленген -ді. Ел басы сол жылы қазақ зиялылыларының 
алдында сөйлеген сөзінде: «Ата-бабаларымыздың жүріп өткен әрбір жолы, әрбір қазған 
құдығының атауы бар, ал атау - тұнып тұрған тарих, соны зерттейік, жинастырайық. , тарихты 
қайта қараңдар.» деген болатын. Елбасының осы пікірі қоғамымызда қазіргі кезеңдерге дейін 
өз мәнін жойған жоқ. Республикамызда ерекше жандана бастаған ономастика саласындағы 
үлкен жұмыстарға да қозғаушы күш болғаны рас. Қазақстан Республикасы сияқты тәуелсіз 
мемлекеттің әлемдік өркениетті мемлекеттер арасында өзінің салмақты орнын табуына 
себепші бола алатын негіздерінің бірі-салауатты, демократиялық сипаттағы қоғам үрдісін 
ұстап тұруы. Алайда бұның өзі еліміз бен жеріміздің өткен тарихын ұмыту, одан қол үзу деген 
сөз емес. Президентіміздің сол кездесудегі өзекжарды пікірі бүгінгі қазақ ғылымына, оның 
тарихтану, тектану, фольклористика, тіл білімі, әсіресе ономастика секілді салаларына үлкен 
міндет жүктеді. Президенттің қазақ зиялыларын тарих қойнауына тереңдеу арқылы өзінің ата-
бабалары қалдырған осындай кең байтақ жердің лайықты мұрагері болуға шақыруы біз жазып, 
жинап шыққан тақырыптың өзектілігі мен өміршендігін, маңызы мен мәнінің орасан зор 
екендігін білдіреді. 
Әрбір атау - тарихтың табы сіңген нысаналы белгі. Мұндай ұлттық және рухани 
байлығымыз болып саналатын топонимдерді зерттеп, жинақтау қажеттілігі уақыт талабынан 
туындап отыр. Ұлттық мәдениетіміздің жаңғыруымен, соны бейнелеуші ана тілімізге деген 
құрметтің арта түсуімен байланысты болып отыр. Ұлттық таным мен санада ұлттық сипат өріс 
ала бастаған кезеңде әрбір саналы азаматта өз халқының өткен тарихын білуге құштарлық пен 
ынтазарлық ояна бастайды. Сондықтан ұлттық сипаттағы жер - су атауларын тілдік тұрғыдан 
зерттеп, жинақтап жарыққа шығару - тарихқа да, тіл біліміне де қосылар үлкен үлес болары 
сөзсіз.
Топонимдер - ономастиканаң тарихи және ұлттық ерекшеліктер бояуымен өрнектелген 
ерекше категориясы. Оларды бір дәуір көлемінде немесе бір ғана тарихи, тілдік материал 
деңгейінде анықтап білу мүмкін емес. Сондықтан Батыс Қазақстан облысы топонимиясының
тарихи қалыптасуы мен дамуы тұрғысынан осы өлкенің өткен тарихын, бұл территорияны 
мекендеген халықтар мен тайпалар өмірінің негізгі белестерін тілдік материалдармен 
сабақтастыра қарастырдық.
Батыс Қазақстан топонимиясының стртиграфиялық қабаттарын диахронды және 
синхронды сипатта жалпы тілдік құрылыммен астастыра қарау, этнолингвистикалық сипатын 
талдау барысында төмендегідей тұжырымдар жасалды: 
1.Қазақстанның басқа да аймақтарының ұлттық топонимиясы тәрізді Батыс Қазақстан 
топонимиясының өзіне тән стратиграфиялық қабаттары бар. Ол қабаттар қазақ топонимиясына 
тән ортақ заңдылықтар мен аймақтық ерекшеліктерге сәйкес қалыптасқан.
2.Өлке топонимиясының жүйесі осы жердің өткен тарихынан құнды мәліметтер бере 
алады. Ұлттық тілдің тайпа, тайпалық одақ, халық, ұлт тілі деңгейіне көтерілуінің негізгі 
белгілері мен тарихи іздері ұлттық топонимияда анық сақталған.
3.Түркі-моңғол тідерінің туыстас бір тілдер бірлестігінен пайда болғандығы түріктанушы 
ғалымдар арасында талас тудырып келді. Тілдер мен оның салаларындағы ұқсастықты ұзақ 
жылдарға созылған қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасқан сәйкестік деп есептеген 
тұжырымдамаға да қарсы уәж айта алатын дәлелдемелер Батыс Қазақстан топожүйесінде 
кездесетіні анықталды.
4. Батыс Қазақстан облысы топонимдері өзіндік құрылымға ие. Олардың құрылымдық 
сипаты тіліміздегі жалпы заңдылықтарға сәйкес негізгі және туынды, дара және күрделі деп 
топталды. Сонымен бірге облыс территориясындағы туынды топонимдердің біразы 
семантикалық тәсіл арқылы жасалғандығы анықталды. Туынды топонимдер туынды 
семантикалық тәсілдің топонимимизация, трансонимизация және транстопонимизация түрлері 
арқылы қалыптасқаны анықталды.
5.Облыс территориясында күрделі топонимдердің біріккен және тіркесті түрлері 
кездесетіні, тіркесті топонимдер құрамында өнімді қызмет атқаратын көмекшілер қатарында 
халықтық терминдерді (детерминативтерді) жатқызуға болатыны, олардың топонимдер 

243 
құрмында жан-жақты қызмет атқаруы негізінде түрлі ономастикалық әдебиеттер мен 
зерттелуіде халықтық терминдер, детерминативтер, термин-индикаторлар, топоформанттар 
атауларымен беріліп жүргені атап өтіліп, деректерімен нақтыланды.
6.Батыс Қазақстан облысы топономиясын қалыптастыратын негіздер деп географиялық, 
этнографиялық, тарихи-әлеуметтік факторлар анықталды. Халықтың тарихи қойнауына кеткен 
байырғы тұрмыс-тіршілігі мен солт-дәстүрмен мол мәлімет бере алатын сөздерін өз бойына 
жиып, сақтап оны келешек ұрпаққа жеткізе алатын бірден-бір кумулятивтік қызмет ұлттық 
топонимдерде анық сақталған. Сондықтан жер-су атауларының этнолингвистикалық сипаты 
жан-жақты кешенді қарастырылды. Осының нәтижесінде Батыс Қазақстан облысы 
топонимдерінің этнографиялық сипаты, олардың этнос өміріндегі атқаратын рөлі, 
гидронимдердің, 
этнотопонимдер 
мен 
генотопонимдердің, 
антропотопонимдердің 
этнолингвистикалық сипаты Батыс Қазақстан топономиясы матариалдары негізінде 
анықталды.
7. Облыс топонимдерінің кейбірінің құрамында бүгінгі тілдік кездеспейтін немесе сирек 
көрініс табатын реликтілік (сарқыншақ) құраламдар мен реликтік тұлғалар кездесетіні тілдік 
деректермен анықталды. 
8. Ғылыми атаулар сөздігіне анықтама берілді.
9. Ономастикалық терминдер сөздігі жасалды.
10.Онимдердің ғылыми тараулары кестемен түсіндірілді.
11.батыс Қазақстан облысы жер-су атауларының сөздігі жасалды. 
12. Орал қаласы көше атауларының баяны сөздік бойынша жазылды
.

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: