ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы
көл, самар, қопа, бұлақ, айдын, бастау, шығанақ, өзен
жүктеу/скачать 3,08 Mb. Pdf көрінісі
|
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018
| көл,
самар, қопа, бұлақ, айдын, бастау, шығанақ, өзен детерминативтерінің қатысымен жасалған гидронимдер көбірек ұшырасса, оңтүстік аудандарда сор, тұз, қамыс, өзек, құдық сөздерімен тіркесе қалыптасқан гидронимдер мол ұшырасады. Немесе, сусыз регионда өзен, су терминдерінің қатысымен жасалған гидронимдер солтүстік аудандарда сай ұғымы деңгейінде ғана қолданылады. Құдық мал шаруашылығымен айналысып, көшіп жүрген, көбінесе шөлейт аймақтарды қоныстанған, негізінен табиғи және экологиялық резервацияға ұшыраған қазақтар үшін күнкөрістің негізгі факторы болып саналды. Сусыз аймақты мекендеген қазақтардың құдық қазу ерекшеліктері - арнайы зерттеу өзегі бола алатын тақырып. Олардың тұрмыс- тіршіліктерінің ерекшеліктері құдық түрлеріне де сәйкес сипатталады. Қолда бар материалдық дүниені пайдалана отырып, көшпенділер құдықты бірнеше жылға жететіндей етіп қазуға тырысқан. Осының нәтижесінде құдықтың шегенқұдық, тасқұдық, айбарқұдық, құмқұдық, шыңырау, қайнарқұдық сияқты түрлері пайда болған. Соңғы екеуі біздің өлкеде кездеспейді. Олардың бірі жері тасты, сусыз аймақта, ал екіншісі ылғалы мол өлкеде ұшырасады. Демек, шөл және шөлейт аймақтардағы басты гидрографиялық объектілер бабаларымыздың көнеден жеткен соны іздеріндей болып, қазақ даласында жүздеп-мыңдап кездесетін құдықтар болып саналады. 68 Гидронимдер мен гидродетерминативтердің облыс территориясында осындай ерекшеліктер арқылы берілуі аймақтың геофизикалық ерекшеліктері мен сипатына байланысты. Сондықтан гидронимдер де барлық топонимдер секілді жалпы ерекшеліктерге ие болып, солар секілді түрлерге бөлінеді. Ендеше гидронимдердің топонимдердің басқа класс түрлерінен айырмашылықтары бар ма, егер болса, ол қандай айырмашылықтар деген заңды сұрақтар туындауы мүмкін. Өзендердің адам өміріндегі алатын орны ерекше. Адамдар ерте кездерден бастап сулы жерлерді қоныстанған. Сулы жер көшпелі қазақтардың малы мен жанына қолайлы мекен болды. Өздері қоныс тепкен аймақтағы су объектілері бірте-бірте атауларға ие бола бастады. Алғашқы атаулар өзен-көлдердің, сайлар мен сорлардың, бұлақтар мен бастаулардың ерекшеліктерін сипаттап отырды. Даламызда қанша гидрографиялық объекті болса, соның барлығының өзіне ғана тән атаулары бар. Бір ерекшелігі, ол атаулар ешқашан бірін-бірі қайталамайды. Сондықтан гидронимдерді топонимнің басқа түрлеріне қарағанда күрделі топонимиялық категория деп есептеуге негіз болатын ерекшеліктер қатарына төмендегідей белгілерді анықтадық: Гидронимдер атауы судың ағысына, көлеміне, түсіне, жылдамдығына, ащы- тұщылығына, терең-тайыздығына, жайылу ерекшеліктеріне, ондағы өсімдіктер мен жәндіктер дүниесіне, халықтың тұрмыс-тіршілігіне, басқа да түрлі оқиғаларға байланысты қойылды. Мысалы, Батыс Қазақстан облысындағы жүктеу/скачать 3,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|