Түзеу жұмыстарын өтеу жағдайлары

Түзеу жұмыстары жазасын өткеру кезінде инспекцияның рұқсатынсыз сотталғандарды өз тілегі бойынша жұмыстан шығаруға болмайды.

Жұмыстан шығуға рұқсат етпегенде, онда жоғары тұрған лауазымды адамға шағым етуге болады.

Түзеу жұмыстарын өтеп жүрген адамдарға уақытша жұмысқа жарамсыздығына жәрдемақы еңбекақысы есебінен сот үкімімен тағайындалған ұстап қалуды шегеріп тастағаннан кейін төленеді.

Қылмыстық-атқару заңымен (Қазақстан Республикасы ҚАК-нің 40-бабы) түзеу жұмыстарына сотталғандардың жалақысынан ұстап қалуды жүргізу тәртібі толық реттелген.

Әрбір жұмыс айы үшін жалақы төлегенде орындау парақ құжаттары бойынша ұстап қалу, сотталғанға талаптардың болуына қарамастан жалақының барлық түрінен жүргізіледі.

Ұстап қалулар, әрбір толық жұмыс істеген айға жалақыны айдың екінші жартысында төлегенде, ал жұмыстан шығарылғанда - айдың жұмыс істеген күндерінен жүргізіледі.

Қосымша жұмыс істейтін адамдардан ұстау ай сайынғы жұмысының жалақысынан жүргізіледі. Сотталғандарға еңбек ақы төленген күні ұсталған сомасы белгіленген тәртіппен мемлекет пайдасына аударылады.

Зейнетақыдан, әлеуметтік қамтамасыздандыру және әлеуметтік қауіпсіздендіру орындарынан берілетін жәрдемақыдан, жалақы жүйесінде қаралмаған бір жолғы төлемдерден, қызметпен жүргендегі жалақысының және т.б. шығындар үшін төленетін сомадан, ұсталымдар алынбайды. Егер соттың үкімі бұзылып, іс тоқтатылған кезде сотталғанның еңбек ақысынан ұсталған сомасы, оған түгелдей қайтарылады.

Қазір тәжірибеде пайда болған мәселе, ол әр түрлі коммерциялық құрылымдарда жұмыс жасайтын адамдардың жалақысын қалай анықтауға болатындығы, себебі оларда еңбек ақыны төлеу дұрыс жөнге келтірілмеген, ол тек кейбір жұмыстарды орындап, сауда келісімін аяқтап және т.с.с. кіріс түскеннен кейін төленеді.

Жалпы ереже бойынша бұл жағдайда жазаны өтеу уақытында алынған немесе жазаны өтеудің бөлігі кезеңіне келетін барлық табысы есептелуі тиіс.

Басқа да негіздермен артық ұсталған сомасы қайтарылады: мерзімінен бұрын босатылғанда, кешірім жасалғанда және т.с.с.

Бұл амалдарды қолданудың ерекшелігі - ол түзеу жұмыстарына сотталғандар қоғамнан оқшауланбаған, оны жақсы білетін бұрынғы сотталғанға дейінгі жұмыс орнында жұмысшылар мен қызметкерлер ұжымында жұмыс істейді. Сотталғандармен тәрбие жұмысын әкімшілік, еңбек ұжымы, жұмыс орнындағы қоғамдық ұйымдар және қылмыстық-атқару инспекциясының қызметкерлері жүргізеді.

Тәрбие жұмысының түрлері әр алуан болуы мүмкін, олар: жекелеп, топтап әңгіме жүргізу, жақын туыстарымен қарым-қатынас жасауға, әсіресе сотталған кәмелетке толмаған болса көңіл бөлу. Тәрбие жұмысын жүргізгенде, көбінесе жекелей әңгімелесуге назар аудару керек, онда тек қана жұмыс істеуі жағынан бірге, оның қоғамдық жерлердегі, от басындағы, үйіндегі мінез-құлқына көңіл аударған жөн.

Өзінің түзелгенін ынталы мінез-құлқымен және еңбекке, оқуға, адалдығымен дәлелдеген сотталғандар, заң белгілеген тәртіппен мерзімінен бұрын шартты түрде босатуға ұсынылуы мүмкін. Егер де сотталған түзеліп және заңмен көрсетілген жаңа мерзімінің бөлігін өтеген болса, онда мерзімінен бұрын шартты түрде босатылуға мәліметтерді инспекциямен бақылау комиссиясы бірігіп жібереді.

Түзеу жұмыстарына сотталған жаза өтеу жұмысынан қасақана жалтарса, жазаның бұл түрін атқарушы орган сотқа өтелмеген мерзімнің орнына жазаның басқа түрін белгілеуге ұсыныс енгізеді.

Жалтарудың қасақана екені, егер де көрсетілген қимылы жалғастырыла берсе немесе хаттап ескертуден кейін де жалғаса берсе немесе сотталған жазаны өтемеу мақсатымен бой тасалап жүрсе ғана танылады.

11-дәріс. Қоғамнан оқшаулауға байланысты емес сотталғандардың жазаны өтеу жағдайлары мен тәртібі.

1. Белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру түріндегі жазаны атқарудың жағдайлары мен тәртібі.

2. Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны атқару.

3. Айыппұл түріндегі жазаны атқару жағдайлары мен тәртібі.

1.Сотталғандарды қоғамнан оқшаулауға байланысты емес жазалардың түріне түзеу жұмыстарынан басқа, кіретіндер: белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқынан айыру түріндегі жазаны атқару; айыпақы; қоғамдық жұмыстарға тарту; бас бостандығын шектеу. Қосымша жазаларға жататындар: арнаулы, әскери немесе кұрметті атақтан, сыныптық шеннен, дипломатиялық дәрежеден, сыныптық мамандықтан, мемлекет наградаларынан айыру; мүлікті тәркілеу. Жоғарыда айтылған қылмыстық жазалардың кейбіреулері айыпақы және белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқынан айыру сияқтылары негізгі, сондай-ақ қосымша да жазалар түрінде қолданылуы мүмкін.

Жазалаудың бұл түрлерінің ерекшелігі - ол, бұл қылмыстардың жазалау шараларының, мысалы, бас бостандығынан айыруға сотталғандармен салыстырғанда қуғын-сүргіні кем емес.

Белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруды сот Қазақстан Республикасы ҚК-нің 41-бабына сәйкес бір жылдан бес жылға дейінгі мерзімге жазаның негізгі түрі ретінде және алты айдан үш жылға дейін жазаның қосымша түрі ретінде тағайындайды.

Бұл жазаны негізгісі ретінде өтеуді, сонымен бірге негізгіге қосымшасы ретіндегі айыпақы, түзеу жұмыстары және де шартты түрде сотталғанның жаза атқаруын ұйымдастыруды сотталғанның тұрған жеріндегі қылмыстық-атқару инспекциясы жүзеге асырады.

Бас бостандығынан шектеу, қамау, бас бостандығынан айыру немесе тәртіптік әскери бөлімде ұстау түріндегі негізгі жазаға қосымша ретінде тағайындалған бұл жазаның атқарылуын ұйымдастыруды негізгі жазаны атқарушы орган, ал негізгі жазаны өтеген соң - сотталушының тұрғылықты жері бойынша қылмыстық-атқару инспекциясы жүзеге асырады (Қазақстан Республикасы ҚАК-нің 24-бабы).

Сотталғандар әскери қызметке шақырылған немесе олар баламалы арнайы мемлекеттік қызметке кірген жағдайларда қылмыстық-атқару инспекциялары әскери комиссариатқа немесе сотталғандардың тұрғылықты жері бойынша қызмет өткеру кезінде сол жазаны атқаруға арналған сот үкімінің көшірмесін жібереді.

Қылмыстық-атқару инспекциясының әкімшілігінің ұйымдардың сот үкімін және басқа да органдардың қаулы қарарларын орындау жөніндегі міндеттері Қазақстан Республикасы ҚАК-нін 24, 25, 26-баптарында белгіленген.

Негізгі жаза ретінде немесе айыпақыға, қоғамдық жұмыстарға немесе түзеу жұмыстарына тарту, сондай-ақ шартты соттау кезінде қосымша жаза түрі ретінде тағайындалған белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқынан айыру мерзімі, егер бұл жағдайда қосымша жазаның өтелуі - кейінге қалдырылмаса, сот үкімі занды күшіне енген кезден бастап есептеледі.

Бас бостандығын шектеуге, қамауға, бас бостандығынан немесе тәртіптік әскери бөлімде ұстауға қосымша жаза ретінде белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметінен айналысу құқынан айыру түріндегі жаза қолдану кезінде ол жазаның аталған негізгі түрлерін өтеудің бүкіл уақытына қолданылады, бірақ бұл орайда оның мерзімі оларды өтеу кезінен бастап есептеледі.

Белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқынан айыру түріндегі жазаға сотталғандар сот үкімінің талаптарын орындауға, қылмыстық-атқару инспекциясының талап етуі бойынша аталған жазаны атқаруға байланысты құжаттарды беруге, жұмыс орны, оның өзгергені және одан босағаны туралы инспекцияға хабарлауға, сондай-ақ шақыру бойынша инспекцияға келуге міндетті. Сотталған келмей қалған жағдайда оған еріксіз келтіру қолданылуы мүмкін. Соттың белгілі бір лауазымда болу немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқынан айыру туралы үкімнің орындалмауына кінәлі өкімет өкілдері, мемлекет қызметкерлері, жергілікті өзін-өзі басқару органының қызметкерлері, мемлекет мекемелерінің, коммерциялық немесе өзге де ұйымдардың қызметкерлері, сондай-ақ сот үкімінің талаптарын бұзушы сотталғандар Қазақстан Республикасының зандарында белгіленген тәртіппен жауап береді.

2.Қоғамдық жұмыстар деп сотталғанның негізгі жұмысынан немесе оқуынан бос уақытында қоғамдық пайдалы жұмысты тегін орындауын айтады. Оның түрлерін жергілікті атқару органдары немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары белгілейді.

Қоғамдық жұмыстар алпыстан екі жүз қырық сағат мерзімге белгіленеді және күніне төрт сағатқа дейін өтеледі. Егер де қоғамдық жұмыстан қасақана жалтарса, онда ол Қазақстан Республикасы ҚК-нің, 45, 46-баптарында көрсетілген тиісті мерзімге бас бостандығынан шектеумен немесе қамаумен ауыстырылады. Мұнымен бірге, сотталғанның қоғамдық жұмыстарды өтеген мерзімі бір күн бас бостандығынан шектеу немесе қамау уақыты сегіз сағат қоғамдық жұмыстарға есептеледі.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны сотталғанның тұрақты тұратын жерінде қылмыстық-атқару инспекциясының келісімімен жергілікті атқару органдары немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары белгілейтін объектілерде қылмыстық-атқару инспекциясы атқартады.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жаза жөніндегі сот үкімі соттың тиісті қарарының (ұйғарымнын, қаулының) көшірмесімен қоса қылмыстық-атқару инспекциясына келіп түскен күннен бастап он күн мерзімнен кешіктірілмей атқарылады.

Қылмыстық-атқару инспекциясы: сотталғандардың есебін жүргізеді; оларға жазаны өтеудің тәртібі мен ережелерін түсіндіреді; жергілікті атқарушы органдармен немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдарымен қоғамдық жұмыстардың объектілерін белгілейді; сотталғандардың мінез-құлқын бақылайды; жазаны өтеуден жалтарған сотталғандарды ұстау туралы шешім қабылдайды; олардың атқарған уақытының жалпы санын жүргізеді және сотталғандардың орындаған жұмыстары үшін қаржының тиісті бюджетке уақытында түсуін бақылайды.

Сотталғандар жазаны өтеудің белгіленген тәртібі мен ережелерін сақтауға, еңбекке адал қарауға; өздеріне бөлінген объектілерде жұмыс істеуге және сот белгілеген қоғамдық жұмыстардың мерзімін атқаруға, тұрған жерінің өзгергені туралы қылмыстық-атқару инспекциясына хабарлап отыруға міндетті.

Сотталушыға негізгі жұмыс орны бойынша кезекті демалыстың берілуі қоғамдық жұмыстардың орындалуын тоқтатпайды.

Сотталған бірінші немесе екінші топтағы мүгедек деп танылғанда қылмыстық-атқару инспекциясы сотқа жазасын одан әрі өтеуден босату туралы, ал сотталған әйел аяғы ауыр болған жағдайда оның жазасын өтеуін кейінге қалдыру туралы ұсыныс жасайды.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаның мерзімі сотталғанның қоғамдық жұмыстарды орындаған сағаттарымен есептеледі.

Қоғамдық жұмыстар уақыты демалыс күндері мен сотталған негізгі жұмыспен немесе оқумен айналыспаған күндері - төрт сағаттан; жұмыс күндері - жұмыс әлде оқу аяқталған соң екі сағаттан, ал сотталғанның келісімімен - төрт сағаттан аспауы керек. Қоғамдық жұмыстар ұзақтығы апта ішінде, әдетте он екі сағаттан кем болмауы керек. Дәлелді себептері болған кезде қылмыстық-атқару инспекциясы сотталғанға апта ішінде жұмыс сағатын азырақ істеуге рұқсат ете алады.

Сотталғандардың қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны өтеу орны бойынша ұйымдардың әкімшілігіне сотталғандардың жүктелген жұмыстарды орындауына бақылау жасау, қылмыстық-атқару инспекциясына істелген сағаттар саны туралы немесе сотталғандардың жазаны өтеуден жалтарғаны туралы хабарлау жүктеледі.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаға сотталғандардың еңбегін пайдаланушы ұйымдардың әкімшілігі сотталғандардың істеген жұмысы үшін бюджетке ай сайын қаржы аударып отырады. Сотталғандардың жасаған жұмысының құны ұйымда қолданылып жүрген бағалау бойынша айқындалады.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны өтеуден сотталғанның қасақана жалтарғанына мыналар кіреді: қоғамдық жұмыстарға дәлелді себептерсіз бір айдың ішінде екі реттен астам шықпаса; еңбек тәртібін бір айдың ішінде екі реттен артық бұзса; жазаны өтеуден жалтару мақсатынан жасырынғаны.

Сотталғандардың қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны өтеудің тәртібі мен ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық-атқару инспекциясы оған Қазақстан Республикасының қылмыстық зандарына сәйкес жауапты болатынын ескертеді.

Қоғамдық жұмыстарға тарту түріндегі жазаны өтеуден қасақана жалтарушы сотталғандар жөнінде қылмыстық-атқару инспекциясы Қазақстан Республикасы қылмыстық Кодексінің 42-бабының екінші тармағына сәйкес сотқа қоғамдық жұмыстарды жазаның басқа түрлерімен ауыстыру туралы ұсыныс жасайды.

Қоғамдық жұмыстарға тарту әскери адамдарға, елу бес жастан асқан әйел адамдарға, алпыс жастан асқан ер адамдарға, аяғы ауыр әйелдерге, сегіз жасқа дейінгі балалары бар әйелдерге, I, II топтағы мүгедектерге белгіленбейді.

3.Айыппұл Қазақстан Республикасы ҚК-нің 40-бабында негізгі немесе қосымша жаза түрінде көрсетілген.