Құрастырғандар: тарих ғылымдарының кандидаты, профессор Шынтемірова Баян Ғаббасқызы
жүктеу/скачать 3,67 Mb.
|
| 5. Әлеуметтанудың жаратылыстану ғылымдармен қатынасы.
Әлеуметтанудың гуманитарлық ғылымдар қатарына жататындығына ешкім талас тудырмайды. Бірақ барлық гуманитарлық ғылымдар ішінен әлеуметтану жаратылыстану ғылымдармен тығыз қатынаста болып табылады. Социобиология - әлеуметтік мінез-құлықтық барлық түрлерінің биологиялық негіздерін зерттейтін ғылыми сала. Негізгі өкілдері Э.Уилсон, Р.Триверс, Д. Бэреш. Олардың пікірінше әлеуметтану және биология синтезі негізінде адамның әлеуметтік мінез-құлқы формаларының биологиялық негізін табуға болады. Мыс: жанұялық-туыстық қатынастар, альтруизм, агрессия, әлеуметтік теңсіздік және т.б. әлеуметтік мінез-құлық формаларының биологиялық негізі әлеуметтік зерттеулерде өте құнды, бастапқы материал болар еді. Социогеография – нақты қоғамдық топтың әлеуметтік өмірінің географиялық аспектісін сұрыптайтын ғылыми сала. Географиялық аспекті дегеніміз: топтардың территориялық дифференциациясы, кеңістікте орналасуы, адам қызметінің табиғатқа, қоршаған географиялық ортаға әсері. Бұл терминді ғылыми айналымға 1913 жылы Р.Штейнметц еңгізген. «Бұл ғылыми сала абстрактылы-теоретикалық әлеуметтануға қарағанда халық өмірі туралы толық мағлұмат береді» - деп есептейді оның өкілдері. Социогеография - өз зерттеу шеңберіне әлеуметтік кеңістікті, территория мен тұрғындар арасындағы қатынасты, табиғатты игерудің ішкі қоғамдық және қоғам аралық қатынастарға әсерін, адам мен кеңістік қатынастарын, әлеуметтік өмірдегі кеңістіктік-географиялық компоненттердің ролін зерттеуді қосады. 6. Әлеуметтік байламдар. Әлеуметтану әртүрлі фактілерді зерттеу мен түсіндіруде бес негізгі байламдарды қолданады. 1. Демографиялық байлам. Демография термині «демос» (халық) деген грек сөзінен шыққан. Демография – тұрғындарды, негізінен туу, өмірден кету, көш-қон (миграция) және осыған байланысты адамдар әрекетін зерттейді. Мыс: үшінші әлем елдерін демографиялық зерттеу олардың экономикалық кенже қалуының бір себебі тез өсіп келе жатқан тұрғындарды тағам өнімдерімен қамтамасыз ете алмауына байланысты екендігін дәлелдеді. 2. Психологиялық байлам. Ол мінез-құлықты адамның даралық ретіндегі маңызы тұрғысынан түсіндіреді. Ойы, тәжірибесі, әлеуметтік түсініктері, адамның өзі туралы түсінігі зерттеледі. Әлеуметтік психологтар көптеген проблемаларды шешеді. Мыс: әлеуметтік түсініктердің құрылуы, социализация үрдісіндегі қоғам мен даралықтың қарым-қатынасы, тәртіпсіздіктер жағдайындағы көңіл-күйдің пайда болуы мен таралуы. 3. Ұжымдық байлам. Бұл байлам топты немесе ұйымды құрайтын екі не одан да көп адамдарды зерттеуде қолданылады. Социологтар отбасы сияқты бастапқы топтарды немесе әскер секілді формалды ұйымдарды зерттеу кезінде оларды даралықтар ұжымы ретінде қарастырады. Мыс: жанұя белгілі бір шешім қабылдарда ондағы билік бөлінісі қалай әсер етті, немесе жанұя мүшелері арасындағы коммуникациялық үрдіс қалай жүретінін зерттеу әлеуметтану үшін маңызды. Осы байламның көмегімен социологтар саяси партиялар арасындағы бақталастықты, нәсілдік негіздегі дау-жанжалдарды, топтар арасындағы келіспеушілікті сұрыптай алады. Мыс: бір қоғамдық топқа, нәсілге не ұлтқа жататын адамдар өз мүдделерін қорғау үшін ішкі топтарға бірігеді деген сияқты проблеманы шешу. Сол сияқты бұл байлам ұжымдық мінез-құлықты зерттеуде де өте маңызды болып табылады. 4. Өзара қарым-қатынас байламы. Қоғамдық өмір оған қатысушы белгіленген адамдар арқылы емес, олардың ролдеріне сәйкес туатын өзара әрекеттері арқылы қарастырылады. Роль дегеніміз адам топта нақты позиция алғаннан кейінгі одан күтілетін мінез-құлық. Адамзат қоғамында мыңдаған ролдер бар: сайлаушы, қожайын, тұтынушы, іскер адам және т.б. Адамдар мінез-құлқы осы ролдер негізінде құрылымдалады. 5. Мәдени байлам. Ол адамдар мінез-құлқын мынадай мәдениет элементтері негізінде сұрыптайды: қоғамдық ереже (шын мәніндегі немесе тиісті) және қоғамдық құндылықтар (діни, саяси және әлеуметтік мүдделерден шығатын). Мәдени байлам кезінде мінез-құлық ережелері жеке адамдар мен топтар іс-әрекеттерін реттейтін фактор ретінде қарастырылады. 7. Әлеуметтану және қоғамдық проблемалар Әлеуметтанудың дамуына қоғамдық проблемалар тікелей әсер етеді. Мыс: американ социологиясын талдап қарайтын болсақ 30-шы жылдары ұлы тоқырау (депрессия) кезінде социологтар жұмыссыздықты және оның отбасына тигізетін әсерін зерттеуге жұмылса, 40-шы жылдары үгіт-насихат ролін және оның тұрғындардың адамгершілік сана-сезіміне тигізер әсерін зерттеуге жұмылды. Ал 60-шы жылдары социологтар назары студенттер қозғалысы мен азаматтық құқықтар үшін күрес секілді қоғамдық іс-әрекеттерге ауды. Қазіргі уақытта американ социологтары ер мен әйел қатынастарына, әйел эмансипациясы мәселелеріне басты назар аударуда. Егер әлеуметтану бір қоғамдық проблеманы зерттеуге кіріссе, онда бұл проблеманың өте зор қоғамдық мәнге ие екендігін көрсетеді. Мыс: 1944 жылы АҚШ-та Г.Мирдал жүргізген нәсілдік қатынастарды зерттеу бұл елдегі негрлердің тапталған жағдайын өте дәл дәлелдеп қана қойған жоқ, сол сияқты мұндай жағдайдың Американың ең басты қоғамдық құндылығы боп табылатын теңдік идеясына да қайшылығын көрсетті. 8. Әлеуметтануды қолдану Социологиялық білім қоғамда көптеген жолдармен қолданылады. Біріншіден социологтар өз білімдерін мемлекеттік мекемелерде, үкімет комитеттерінде, сол сияқты алкоголмен және есірткі заттармен күрес бөлімдерінде қолданады. Екіншіден социологтар дайындаған зерттеу әдістерін көптеген мамандық иелері пайдаланады. Мыс: қоғамдық пікір сұрау әдісі. Ол нарықты және нарықтық сұранысты зерттеудің басты құралына айналды. Сол сияқты әлеуметтануды қолдану әлеуметтік саясатта шешім қабылдау үшін маңызды, өте көп ақпараттық жинақталуына көмектеседі. Сол сияқты әлеуметтік зерттеу жүргізілген әлеуметтік саясаттың қорытындысын, оның неге әкелгенін де көрсете алады. Мыс: егер Республика Үкіметі жаңа тұрғын үй-коммуналдық саясатқа көшпестен бұрын әлеуметтік зерттеу жүргізгенде, тұрғындардың басым көпшілігінің мұндай саясатқа материалдық және психологиялық дайын еместігін білген болар еді. 9. Қысқаша қорытынды 1. Әлеуметтану – бұл қоғам және қоғамдық қатынастарды ғылыми зерттеу. Ол фактілерді шын өмірден алады және оларды ғылыми сұрыптау негізінде түсіндіреді. Әлеуметтану ғылым ретінде екі ғасыр бұрын құрылымдала бастады. 2. Социологтар бірнеше негізгі байламдарды қолданады. Демографиялық байлам қоғам мінезін туу, өмірден кету және тұрғындар көшіп-қонуы (миграциясы) арқылы зерттейді. Психологиялық байлам адамдар мінез-құлқын, олардың ойын, әлеуметтік қойылымын зерттеу арқылы түсіндіреді. Ұжымдық байлам топтар мен ұйымдарды зерттеуде қолданылады. Төртінші байлам қоғам өмірін адамзаттың өзара қарым-қатынас жүйесі ретінде зерттейді. Мәдени байлам мінез-құлықты мәдениет элементтерін сұрыптау арқылы зерттейді. 3. Социологтар қоғамды екі деңгейде зерттейді – микро және макро деңгейлер микросоциология адамдардың күнделікті өзара іс-әрекеттерін сұрыптауға басты назар аударады. Макросоциология қоғамның негізгі құрылымдарын зерттейді. 4. Микросоциологиялық деңгейде негізгі теория символикалық интеракционизм теориясы болып табылады. Бұл теория өкілдерінің пікірінше адамдар сыртқы дүние әсеріне белгілі бір мән береді. Сөйтіп негізінен әсердің өзіне емес, оған берілген мәнге басты назар аударады. 5. Макросоциологиялық деңгейде негізгі екі теория бар: функционализм және конфликтология (дау-жанжал) теориясы. Функционалистер пікірінше қоғам бір-бірімен өзара байланысқан және әрқайсысы жалпыға өз әсерін тигізетін бөліктерден тұрады. Конфликтология теориясының өкілдері қоғамдағы билік бөлінісіне басты назар аударады. Бұл теориялар туралы кейінгі бөлімдерде толық қарастырамыз. 6. Әлеуметтік зерттеу гипотезадан басталады. Гипотеза бір фактілер басқалармен себепті тәуелділік негізінде байланысқан деп көрсететін болжам. Теория бір-біріне сәйкестендірілген гипотезалар жүйесі. Әлеуметтік әдістер – бұл соның көмегі арқылы фактілер, гипотезалар және теориялар бір-бірімен түптелетін ережелер мен әдістер. 7. Құбылмалы деп әртүрлі мәнге ие бола алатын түсінік аталады. Көптеген әлеуметтік зерттеулер тәуелді құбылмалы деп аталатын белгілі бір әлеуметтік көріністегі өзгерісті анықтауға ұмытылады, ол содан соң бұл өзгерісті тәуелсіз құбылмалы деп аталатын басқа бір әлеуметтік көрініспен байланыстыра түсіндіруге тырысады. 8. Әлеуметтік зерттеудің негізгі әдістері: құжаттарды сұрыптау, бақылау және сұрау әдістері. Осы әдістерді қолдана отырып зерттеуші зерттелініп жатқан әлеуметтік көріністің барлық мүмкін себептерін бақылауға тырысады. Социолог эксперимент немесе басқа да зерттеу түрі кезінде тәуелсіз құбылмалылардың санын шектейді. 9. Әлеуметтанудың дамуы үшін зерттеу және оның қорытындыларын жариялау бостандығына кепілдік беретін жақсы саяси жағдай болуы қажет. Әлеуметтанудың дамуына сол сияқты әлеуметтік проблемалар мен кризистер де өз әсерін тигізеді. Өз кезегінде әлеуметтану қызметі қоғам проблемаларын анықтауға және оларға назар салуға көмектеседі. 10. Әлеуметтік білім қоғамға төмендегідей әсер етеді: а) әлеуметтік әзірлігі бар тұлғалар үкімет органдарында және жеке ұйымдарда қызмет істейді; б) социологтар дайындаған әдістер зерттеу қызметінің басқа да аймақтарында қолданылады; в) социологтар жұмысы қоғамдық көріністерге адамдар қатынасын өзгертуі мүмкін, сол сияқты әлеуметтік саясат мәселелері бойынша шешім қабылдау үшін ақпарат жинап береді; г) әлеуметтік зерттеулер өмір сүріп тұрған әлеуметтік саясаттың қабілеттілігін бағалауға көмектеседі. жүктеу/скачать 3,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|