Рецензенттер: тарих ғылымының докторы Кәрібаев Б. Б
жүктеу/скачать 1,72 Mb. Pdf көрінісі
|
annotation110059
| арчынмен
» (арша) аластап, « алкыш » (тілектер) айтады. Дәстүр бойынша міндетті саналған « таайының » үйіне бару – жиені өзінің «шашын» алып кетуге баратын ғұрпы бүгінде кездеспейді. Дәстүрлі дүниетанымды ұстанатын республиканың негізгі халқы арасында ұмытыла бастаған баланы қорғау ғұрпы – оның кіндігін сақтау – православтық алтайлықтар арасында кең танымал болғанын айтып өткен жөн. Шоқынған теленгіттерде балаға қатысты ғұрыптық салттарда таайының орны маңызды болып, ал дәстүрлі әдет - ғұрыпта оның рөлі жоғалатынын далалық мәліметтердің анализі дәлелдейді. Улаган ауданының православ отбасыларында орындалатындай, дәл осы таайы қабылдау рәсімін өткізеді – 1 жастағы жиенінің бір тұтам шашын қиып алады, бұл баланың сол ұжымға қабылданғанын білдіреді. Жиен мен оның таайы – анасы жағынан ағасы арасында ерекше қарым - қатынастың сақталуы – алтайлықтардың өткен тарихында аналық рулық құрылыс жүйесінің болғаны туралы және туыстық қатынастың бұл категориясы бүгінгі алтайлықтарда, соның ішінде православтар арасында әлі де тұрақты екені туралы Н.П. Дыренкованың пікірімен келісуге мүмкіндік береді [18, 33б.]. Православ алтайлықтарда ат қоюға байланысты орындалатын ғұрыптарда маңызды өзгерістер орын алды. ХІХ ғасырдың өзінде Солтүстік Алтай халқында православ есімдер кездесе бастады. ХХ ғасырдағы орыс - алтай қатынастарының нәтижесінде дәстүрлі дүниетанымды ұстанатын алтайлықтар да балаларына алтайлық есіммен қатар орыс аттарын қойды. ХХ ғасыр соңында этникалық сананың өсуімен, дәстүрлі отбасылар алтайлық есімдер қоюға қайта оралды. Бірақ алтайлық тар теленгіттердің бір бөлігі өздерін православ санағандықтан, күнделікті тұрмыста балаларда екі есімнің болуы әдетке айналды: шоқынғанда немесе православ дәстүріне байланысты берілген православ есім және 224 алтайлық. Кумандиндерде, тубаларда, челкандарда толықтай дерлік православ (орыс) есімдері кең таралған. Хакастардың отбасылық - неке қарым - қатынасына да белгілі бір дәрежедеорыстардың ықпалы әсер етті. Зерттеушілердің айтуынша, орыс халқыментығыз байланыста болғандықтан, хакастардың ежелгі әдет - ғұрыптарының ішінен жесірдің қайтыс болған күйеуінің інісіне мәжбүрлеп неке құруы (левират), кәмелетке толмаған балалардың некеге тұруы, ұрлау (алып қашу) бойынша неке отыру сияқты отбасылық патриархалдық дәстүрдің кейбір басқа да нормалары жойылып кетті [19,59 б.]. Ресейлік үйлену тойынан кіріккен дәстүрлерге «нан мен тұзмен тіркеуден кейінгі жастардың кездесуі»сияқты салттық іс - шарасы жатады. Сондай - ақ, орыс халқы дәстүрінен кіріккен рәсімге жас жұбайлардың шыны ыдыстан шампан ішіп, оны сол иық арқылы лақтыруын айтуға болады. ХІХ ғасырдың дерек көздеріндеалтайлықтардың үйленуге қатысты мәліметтер қысқа және толымсыз сипатталады. Алайда, Алтай тауларының солтүстігінде және оңтүстігінде үйленуге қатысты аймақтық айырмашылықтар байқалады. Әсіресе оңтүстүк алтайлықтардың үйлену рәсімінде ерекшеліктер көбірек байқалады: олар құдалық, ата - аналар арасындағы сөз байласу, қалыңдыққа және оның жасауына берілетін төлем (қалыңмал), қалыңдыққа бару және оның жаңа отбасымен танысуға баруы, үйлену тойын өткізу рәсімінде. Солтүстік солтүстік алтайлықтар туралы айтатын болсақ,XIX ғасырдың аяғында дәстүрлі үйлену салты өзгерістерге ұшырай бастады, бірақ кейбір архайкалық(қалыңдықты алып қашу, жаңа отбасын құру, күйеу мен қалыңдықтың ата - аналарының мерекелік дастарханы) дәстүрлер сақталып қалды. Шамасы сол кезде - ақ, дәстүрлі үйлену рәсімін православтық неке қию рәсімі біртіндеп ығыстыра бастаған болса керек. Үйлену тойының ерекшелігі тек алтайликтердің жергілікті топтарынан ғана емес, сонымен қатар православиелік алтайлықтар арасында да ерекшеленеді. Алтайлықтардың православтық отбасыларында, мысалы,Балыктуюль Улаган ауданының ауылында қалыңдық күйеуінің ата - анасының үйіне әкелінген кезде мерекелік үстел жасалады және қалыңдықтың басына орамал салып, сүт ішкізетін міндетті рәсім өткізеді. Осы сәттен бастап қыздың үйленуіне келіскен бергені деп саналады. 225 Республиканың басқа бөліктеріндегі бұл салт кең тараған жоқ және ол православиелік орта әсерінен пайда болды. Одан кейінгі үйлену тойы рәсімдері дәстүрге сай өткізіледі. Алдымен күйеудің туыстары алдымен қалыңдықтың туыстарына көңіл бөледі, үйлену тойының күнін тағайындау үшін кеңес « jöп » өткізіледі. Содан кейін қалыңдық туыстары күйеу жігіттің туыстарын құрметтеп күтеді. Үйлену күнін дін қызметкері белгілейді. Азаматтық неке қию және алттайлықтардыңдәстүрлі үйлену тойы православиелік христиандардағы рәсімдерге сәйкес шіркеуде өтеді. Балыктуюль селосында шоқынған алтайлықтар жоқ, сол себептібұл жерде дәстүрлі «Алтай тойының» ерекшеліктері толық сақталған. Нанмен неке қиылған үйлену тойынан кейін күйеу жігіттің анасы жас жұбайларды күтіп алады. Жасжұбайлардың төсегіне ақ қайыңның шыбығынсыз « жүктеу/скачать 1,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|