Қарым-қатынастың негізгі қызметтері

Қарым-қатынастың негізгі құрадарына вербальды, вербальды емес құралдар жатады. Вербальды емес құрадарға сезім мен эмоцияның мимика жест арқылы адамдар арасындағы қарым-қатынаста бейнеленуі.

Қарым-қатынас адамдар өмірінде негізгі орын алады.Қарым-қатынас процесі соның ішінде іскерлік қарым-қатынас бұл комуникация, сонымен қатар мəлімет алмасу, пікір алмасу, көңіл-күй тілектерін бөлісу.Қарым-қатынастың нəтежиесі мына факторларға байланысты; комуникациялық құралдарды дұрыс қолдану, комуникациялық қабілет, білік- дағдыны қолдана білу.Қарым-қатынастың негізгі құрадарына вербальды, вербальды емес құралдар жатады. Вербальды емес құрадарға сезім мен эмоцияның мимика жест арқылы адамдар арасындағы қарым-қатынаста бейнеленуі. Қарым-қатынас адамның өмір сүру мəнін жəне сынилылығын білдіреді. Адамның өзіне тəн ерекшелігі қарым-қатынаста көрініп отырады.Сонымен қатар қарым-қатынас ұжымдық əрекет жəне адамдар арасындағы комуникативті байланыстырушы рол атқарады. Қарым-қатынас адамның тіршілік етуі мен дамуын қанағаттандыратын маңызды өмірлік қажеттілік.

Сонымен қатар қарым-қатынас сөздік немесе бейсөздік деп бөледі. Біріншісінде қарым –қатынас сөз арқылы болса, екіншісінде мимика, жест, дыбыс, пауза, иіс, кеңістікте орналасу, жұғысу т.б арқылы .

Қарым–қатынас өте күрделі процесс. Оны құрылымдауда бірнеше ыңғай қалыптасқан, олар үш өзара байланыс жағын анықтайды: коммуникативті, интерактивті, перцептивті.

Қарым – қатынас барысында ақпарат бір адамнан екінші адамға алмасады. Сондықтан қарым – қатынастағы ақпарат алмасу – тікелей ары – бері ауысу ғана емес, бұл процестің негізгі мақсаты белгілі жағдайдың не мəселенің жалпы мағынасын анықтау.

Коммуникативті əрекеттің екі типі анықталынды: авторитарлы, диалогтық. Бұлардың коммуникатордың реципиентке деген қатынасынан пайда болған психологиялық құрылымынан айыруға болады.
Өзінің формасымен түріне қарай қарым-қатынас əртүрлі. Қарым-қатынаста мыналарды бөліп қарауға болады;мазмұнын, мақсатын, құралдарын, функцияларын, формаларын.Мазмұнына қарай қарым-қатынас;

Материалдық-субектілердің маңызды қажеттіліктерін қанағаттандырудың құралы болатын іс-əрекеттің заттары мен өнімдерімен алмасу.

Когнитивтік-біліммен алмасу.

Іс-əрекетік-əрекетермее, операциялармен, іскерлік дағдылармен алмасу.

Кондинционалдық-психикалық жəне физиологиялық жағдайлармен алмасу.

Мотивациалық,мақсатымен,қызығушылығымен,себептермен,қажеттіліктермен алмасу.

Қарым-қатынастың мақсаты-бұл адамның сол əрекеттегі белсенділігінің пайда болу жағдайы.Мақсатына қарай қарым-қатынас биологиялық жəне əлеуметтік болып бөлінеді. Биологиялық-бұл ағзаны қолдауға, сақтауға, дамытуға, қажет қарым-қатынас. Əлеуметтік- тұлғааралық байланыстың нығаюын, кеңейуін жəне индивидтің тұлғалық өсуі. Бағытымен тəсілдеріне қарай динамикалық қарым-қатынас адамның қызметімен олардың жағдайларына қарай жалпы қарым-қатынас құрамына бөлінеді. Қарым-қатынас формаларымен, байланыспен, шығармашылықпен қажеттілікпен ретке келтіріледі.

Қарым-қатынастың негізгі 4 түрлі қызметі бар.

Инструментальдық қызмет- ақпаратты беру жəне басқарудың əлеуметтік механизмі.

Интегративті қызмет-қарым-қатынапсты адамдарды біріктіру құралы ретінде анықталады.

Өзін-өзі көрсету –психологиялық контекстті өзара түсіну формасы ретінде анқыталады.

Трансляциялық қызмет-іс-əрекеттің нақты əдісін, бағасын беру ретінде болады.

Əлеуметтену өзара қарым-қатынастағы дағдылардың қоғамда қалыптасқан нормалар мен ережелермен сай қалыптасуы.

Формаларына қарай қарым-қатынас -тікелей-( вербалды жəне вербалды емес ақпарат құралы арқылы « бетпе-бет» табиғи байланыс) жəне жанама ( қарым-қатынас процесіне « қосымша» қатысушы арқылы ақпарат тасымалданады)

- тікелей ( табиғи мүшелер көмегімен ( қол, кеуде, бас) жəне тікелей емес ( арнайы құралдардың көмегімен толық емес психологиялық байланыс)

-массалық ( көпшілік таныс емес адамдардың тікелей байланысы) жəне тұлғааралық ( топтағы немесе жұптағы адамдардың тікелей байланысы, серіктестердің психологиялық жақындылығын білдіреді)

Қарым-қатынастың коммуникативті жағы.

Коммуникативті карым-қатынас құралы вербалды жəне вербалды емес деп бөлінеді. Вербалды емес мінез-құлыққа адамның психикалық күйін көрсетеді.

Кинесикалық-басқа адамның іс-əрекетін көру арқылы қабылдау.

Такесикалық- тактильді əсер.

Проксемикалық- кеңістікте бағытталу.

Қарым-қатынастң интегративті жағы

Негізгі мазмұны- серіктеске əсер ету, өзара əсерлесу бақылауға жəне түсінуге бағытталады.

« Контролер» стратегиясы- жағдайда басқаруға ұмтылу.

« Түсінуші» стратегиясы—жағдайды басқалардың əрекетін түсінуге ұмтылу.

Қарым-қатынастың перцептивті жағы-Əлеуметтік қабылдау басқа адамның бейнесін тұтастай елестеу, оның сыртқы кейпі мен мінез-құлқына баға беру. Таныс емес адамдарды қабылдаудың негізі-əлеметтік топтағы адамдардың , құбылысты қабылдауы. Əрбір ересек адам тəжірибелі адамның сыртқы кейпіне, киіміне, сөйлеу мəнеріне қарап оның əлеуметтік –психологиялық сипатын, жасын, мамандығын нақты айтып бере алады.

Қарым-қатынастың кедергілері.

Коммуникативті кедергілер-ақпараттың механикалық үзілуі жəне осыдан оның мағынасының жоғалтуы; берілетін ақпарат анық еместігі, бұның нəтижесінде берілетін ойдың мағынасы жоғалады. Бұны ақпараттың жетіспеушілігі деп атайды. Көп жағдайда эмоциямен эмоционалдық тосқауыл байланысты. Бұнда адамдар қандай да бір ақпаратты алып, өздерінің сезімдеріне сай қабылдайды. Келесі түрі фонетикалық түсінбеушілік ол ең алдымен қатысушылар əртүрлі тілде жəне диалектерде сөйлеген кезде пада болады. Сондай-ақ түсінбеуді семантикалық тосқауылы бар бірінші кезекте ол қарым-қатынасқа қатынасушылардың мағыналар жүйесіндегі əртүрлілігі. Бұл ең алдымен жаргодар алэнгтер мəселесі.

Түсінбеудің логикалы тосқауылы. Ол коммуникатормен ұсынылатын логикалық пайымдау рецепиент үшін өте қиын немесе оған дұрыс емес болып көрінеді, дəлəлдеу мəнеріне қайшылық тудырады. Психологиялық тосқауылдың пайда болу себебі: сыбайлас қарым-қатынасындағы əлеуметтік мəдени айырмашылықтарға байланысты. Бұл əлеуметтік, саяси, діни, жəне кəсіби айырмашылықтар болуы мүмкін.

Қарым-қатынастағы тосқауыл-бұл коммуникатор мен рецепиент қарым-қатынасының барысында туындайтын , таза психологиялық феномен.