Кіріспе
Капиллярлық әсер-бұл сұйықтықтардың түтіктердегі,
еркін
пішінді тар арналардағы, кеуекті денелердегі деңгейін өзгерту
қабілетінен тұратын физикалық құбылыс.
Сұйықтықтың көтерілуі
арналар сұйықтықтармен суланған жағдайда пайда болады, мысалы,
шыны түтіктердегі су, құм, топырақ және т.б. сұйықтықтың төмендеуі
сұйықтықпен суланбаған түтіктер
мен арналарда, мысалы, шыны
түтіктегі
сынап.
Капиллярлықтың
арқасында
жануарлар
мен
өсімдіктердің тіршілік әрекеті, әртүрлі химиялық процестер, тұрмыстық
құбылыстар мүмкін (мысалы, керосинді керосин лампасындағы білекке
көтеру, қолды сүлгімен сүрту). Топырақтың капиллярлығы топырақта
судың көтерілу жылдамдығымен анықталады
және топырақ бөлшектері
арасындағы бос орындардың мөлшеріне байланысты. Капиллярлар-жұқа
түтіктер, сондай-ақ адам мен басқа жануарлардың денесіндегі ең жұқа
тамырлар.
Капиллярлы құбылыстар, араласпайтын
орталардың бөлу
шекарасында
беттік
керілу
әсерімен
байланысты
физикалық
құбылыстар. Капиллярлы құбылыстар әдетте сұйық ортадағы
құбылыстар, олардың сұйықтықпен, газбен
немесе меншікті бумен
шектесетін бетінің қисаюынан туындаған. Беттің қисаюы сұйықтықта
қосымша ∆p капиллярлы қысымның пайда болуына әкеледі, оның
шамасы Лаплас теңдеуімен орташа қисықтықты r үстіңгі
қабатпен
байланысты: ∆p = p1-p2. = 2 σ₁₂ / r, мұнда (σ₁₂ -екі орта шекарасында
беттік керілу; p1 және p2- сұйықтықтағы қысым 1 және онымен
жанасатын ортада (фазада) 2 қысым.
Сұйықтықтың иілген беті
жағдайында (r < 0) ондағы қысым көрші фазадағы қысымымен
салыстырғанда төмендейді: p1 < p2 және ∆p < 0. Дөңес беттер үшін (r >
0) ∆p белгісі кері өзгереді. Капиллярлы қысым бөлім бетіне қатысты
әрекет ететін беттік керілу күшімен жасалады. Бөлім бетінің қисаюы
контактілі фазалардың бірінің көлеміне бағытталған
құрамдас бөліктің
пайда болуына әкеледі. Бөлімнің жазық беті үшін (r =∞) мұндай
құрауыш жоқ және ∆p = 0.
