Реферат метрология- өлшем туралы ғылым орындағАН: Сарай Бағат ҚабылдағАН: Жумаканов Ардагер Өскемен 2020ж

Д.СЕРІКБАЕВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН

ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

ФАКУЛЬТЕТ Жер туралы ғылымдар және қоршаған орта мектебі

РЕФЕРАТ

Метрология- өлшем туралы ғылым

ОРЫНДАҒАН: Сарай Бағат

ҚАБЫЛДАҒАН:  Жумаканов Ардагер

Өскемен

Қазіргі заманғы метрология 3 түрден тұрады: заңнамалы, фундаменталды (ғылыми) және практикалық метрология.

Метрология ғылымы практикалық түрде бұрынғы заманда пайда болған. Орыс ғылымында метрологияның дамуына египеттердің , гректердің және римлянендердің өлшем бірліктері көмектесті.Әрине, әр өлшем жүйесінің өз ерекшеліктері бар. Ол тек қана заманымен ғана емес, менталитетімен де ерекшеленді.

Бірлік пен өлшемдердің атауы «қолмен» өлшеуге келетіндей етіп жасалынды. Сөйтіп, Русьта бірліктің өлшемі пядь пен шынтақ болды. Пядь деп ежелгі Русьта үлкен саусақ пен сұқ саусақтын арасындағы өлшемді айтқан. Кейіннен аршин деген бірлік пайда болғаннан бастап, пядь өлшемі қолданудан шықты.

«Шынтақ» өлшемі бізге Вавилоннан келген. Ол шынтақтан ортаңғы саусаққа дейінгі арақашықтық (кейде жұдырық немесе үлкен саусақ аралығы).

XVІІІ ғ. Ресейде дюйм мен фут деген өлшемді пайдаланды. Ол ағылшандардың өлшем бірлігі. Орыс өлшеміне талды пайдаланды. Ол 3шынтаққа (152 см) тең.

Петр І бұйрығы бойынша ағылшындардың өлшем бірлігі орыстардың да өлшем бірлігі болып келісілді. Сөйтіп, ресей метрологиясы мен еуропа метрологиясы бірікті.

Метрлік жүйенің Францияда 1840 ж пайда болды. Д.И Менделеев метірлік жүйенің Ресейде пайда болуын, болашақ халықтардың жақындауымен түсіндірілді.

Ғылым мен техниканын дамығанан бастап, жаңа өлшемдер мен жаңа бірлік өлшемдері фундаментальды және практикалық метрологиянын дамуына ықпал етті.

Бірлік өлшемін біріншіден табиғаттан іздеді, макрообъектінің қозғалысын зерттеді. Сөйтіп, Жердің ось бойымен қозғалатынын есептеді. Соңынан іздеулер атомдық және ішкі атомдық деңгейлерге айналды. Нәтижесінде ескі бірліктер анықталып, жаңалары пайда болды. 1983 ж. вакуумдағы жарық арқылы (1/ 299792458 сек) жаңа метрлік қашықтықты есептеді. Физикалық константаны вакуумдағы жарықтың жылдамдығын (299792458 м/с) білгеннен кейін қабылдады. Метрологиялық ережелер бойынша метр секундқа тәуелді болды.

1988 ж. халықаралық деңгей бойынша электрлік бірлік пен көлемнің жаңа константаларын қабылдады. 1989 ж. жаңа халықаралық практикалық температурасының шкаласын ХТШ - 90 қабылдады.

Бұл мысалдарға қарап метрология ғылымы жақсы дамуда деп айтуға болады.

Ғылыми және техникалық өлшемдердің метрология саласында дамуын сапалы жаңа өлшейтін құралдар шығаруымен көруге болады. Фундаментальды және практикалық метрологиямен қатар заңнамалы метрология дамыи бастады.

Заңнамалы метрология – бұл метрологияның бір бөлігі. Ол бір –бірімен байланысты комплекстердің ережелерін құрайды. Ол мемлекеттің бақылауымен қарастырылады. Заңнамалы метрологияға өлшемдердің сертефикациясы, мемлекеттік метрологиялық бақылауды жүргізу басты міндеті болып табылады.

Метрологиялық ережелер мен заңнамалы нормалардың документтері халықаралық организацияға сәйкес келуі керек. Бұл экономиканы және сауда жолын халықаралық түсініспешілікті қамтамасыз етеді.

Фундаментальды және практикалық метрологияны қарастырайық.

Метрология өлшемі физикалық көлеммен ғана емес тағы да басқа салалармен (математика, психология, медицина және т.б.) байланысты.

Физикалық көлем физикалық объект болып келеді. Көбінесе физиклық объект сапасы мен көлемімен ерекшеленеді.Мысалы сапалы заттарға мыналар жатады: темір, ағаш, мата, әйнек және т.б. жатады. Бірақ олар сапасы жағынан көлемі әр түрлі.

Өлшем деп жиынтық операцияларды айтамыз. Оны орындау барысында техникалық құралдар арқылы бірлік көлемін сақтап және онымен көлемін өлшейді. Осыдан шыққан көлем өлшем нәтижесі болып табылады. Бұл терминді философ П.А. Флоренски 1931 ж. «Техникалық энциклопедияға» енгізген.

Метрологияның басты міндеті - өлшемді бірігіп жасауын 2 амалмен көруге болады:

Өлшемнің бірдей бірлікте көрсетуі;

«Қателесу» өлшеген жағдайда, олар мүмкін болатын өлшемнен аспау қажет.

«Қателесу» деп өлшейтін көлемнің нақты өлшемнен кеткен қатені айтамыз. Нақты өлшемнің физикалық көлемі белгісіз және ол теоретикалық бақылауда жүргізіледі. Бірлік өлшемі тек қана қателесумен ғана өлшенбейді. Ол үшін тағы дұрыс нақты өлшем керек.

Бұл түсініктердің бәрін бірлік көлемі анықтайды. Оның шешімі бірлікпен көрсетілген, ал қателесу белгілі мүмкін болатын санымен берілген және олар берілген шектен шықпайды.

Бірлік өлшемі көп елдерде заңмен қарастырылады.