Реферат Тақырыбы: " 18ғ ортасы мен 20ғ-дың басына дейінгі қазақ жерін зерттеуге келген орыс интеллигенциясы "
жүктеу/скачать 199,73 Kb.
|
тарих реферат
|
<<Қазақ Ұлттық Қыздар Педагогикалық Университеті>> Білім және Ғылым министірлігі Реферат Тақырыбы: “18ғ ортасы мен 20ғ-дың басына дейінгі қазақ жерін зерттеуге келген орыс интеллигенциясы” Орындаған : Қабылдаған : Алматы-2023 Жоспары: 18-20 ғасырдағы қазақ халқы. Зерттеуге келген орыс елшілері,еңбектері және қысқаша ақпараттар. Қорытынды ой. XIX – XX ғғ. басында Қазақстанды ғылыми зерттеу айтарлықтай жанданды. Оны зерттеумен озық орыс зиялыларының өкілдері, жер аударылғандар, сондай-ақ қазақ қоғамының білімді өкілдері айналысты. Шетелдіктер де өз материалдарын қалдырды: ағылшындар, немістер және француздар. Орыс ғалымдары мен офицерлері Қазақстанның тарихын, географиясын, этнографиясы мен мәдениетін зерттеуде үлкен еңбегі бар. Саяси себептермен Қазақстан аумағына жер аударылған Ресей зиялыларының өкілдері де көптеген ғылыми еңбектер қалдырды. Олар әр түрлі мамандықтағы адамдар болды: ақындар мен жазушылар, тарихшылар мен географтар, әскери және дәрігерлер. Олар ішінара аймақты отарлауды ғылыми қамтамасыз ету функциясын атқарды. Қазақстанның зерттеушілерінің көпшілігі Орынбор, Омбы, Ташкент қалаларында – Орынбор өлкесінің, Батыс Сібірдің және Түркістан өлкесінің әкімшілік орталықтарында шоғырланған. 1830 жылы "отандық жазбалар" журналының беттерінде орыс офицері С.Б. Броневскийдің "Орта Орданың қырғыз-қайсақтары туралы жазбалары" атты еңбегі жарық көрді, онда Солтүстік-Шығыс Қазақстан қазақтарының тарихы, өмірі мен тұрмысы туралы толық мәліметтер берілді. Белгілі тарихшы А. и. Левшин (1799-1879) үш бөлімнен тұратын "қырғыз-казактардың немесе қырғыз-қайсат, Орда мен даланың сипаттамасы" атты еңбегін дайындап шығарды. Бірегей және іргелі еңбекті дайындағаны үшін оны "Қазақ тарихының Геродоты"деп атай бастады. Мұнда автор өлкенің тарихы, этнографиясы мен географиясы туралы егжей-тегжейлі мәліметтерді түсіреді. Дереккөздердің кең ауқымы негізінде Торғай облысының ветеринар дәрігері А. и. Добросмыслов " Торғай облысы. Тарихи эссе". Мұнда Қазақ хандығының тарихы мен Кіші жүздегі саяси оқиғалар жан-жақты баяндалады. Автор ХІХ ғасырдың 60-жылдарындағы әкімшілік реформалардың барысы мен жүзеге асырылуын егжей-тегжейлі сипаттайды. Торғай облысының әскери губернаторы л. Ф. Баллюзек қазақтардың әдеттегі құқығының "Кіші қырғыз Ордасында болған және ішінара қазіргі кездегі халықтық әдет-ғұрыптар"жинағын дайындады. Қазақстандағы қызметі кезінде Баллюзек шенеуніктерге, қазақ билері мен сұлтандарына қазақтардың әдеттегі құқығы бойынша материалдар жинауды тапсырды. Ол осы басылымды өңдеуге және басып шығаруға дайындыққа қатысты. ХІХ ғасырдың ортасында М. М. Красовский "Сібір қырғыздарының Облысы" атты үш томдық еңбек жазды, онда Солтүстік-Шығыс Қазақстан қазақтарының өмірінен толық Тарихи-статистикалық, географиялық және этнографиялық мәліметтер берілген. ХІХ ғасырдың 60-90-шы жылдары Г. н. Потанин Қазақстан, Орталық Азия, Моңғолия, Урянхай өлкесі, Қытай және Тибет бойынша бірқатар ірі саяхаттар жасады. Саяхат кезінде қазақтардың фольклорын зерттеп, жинады. Қазақ халқының өкілдері А.Бөкейханов, М. Шорманов, қ. Өскенбайұлы, и. Сәтбаев, сондай-ақ сұлтан Шыңғыс Уәлихановпен достық қарым-қатынаста болды. Ғалымдарға қазақ ертегілерін, сенімдері мен суымдарын, қазақ халық поэзиясының, тарихы мен этнографиясының үлгілерін талдайтын мақалалар дайындалды. Атап айтқанда, ол қазақтардың өмірі туралы "Қырғыз жәрмеңкесінде", "қырғыз саудасы", "Шон би", "қазақ-қырғыз ұрпақтары туралы", "Соңғы қырғыз ханшайымының киіз үйінде" және т.б. мақалалар жазды. Патша үкіметі оған қазақтар туралы жазуға қатаң тыйым салды. Осы тыйымға қарамастан, Т. Шевченко "Варнак" әңгімесін жазды, онда ол көшпенділердің қиын өмірін сипаттай алды. Кейіннен ол "егіздер" повесін шығарды, онда бұл бағыт одан әрі дамыды. Ақын өзінің барлық туындыларын жасырын түрде өзі жасаған кішкентай кітаптарға жазып, етіктің білігіне жасырған. Оларға 120-ға жуық шығарма кірді: өмірбаяндық, философиялық және тарихи өлеңдер, украин және Қазақстан табиғаты бейнеленген лирика. Қазақстан аумағындағы ғылыми мекемелер мен кешенді зерттеулер. Қазақстан аумағында және іргелес аумақтарда Орынбор, Омбы, Семей және Ташкентте бөлімдер мен кіші бөлімдер болған Орыс Географиялық Қоғамы (РГО) Қазақстанды зерттеуде маңызды рөл атқарды. Қазақстан аумағында облыстар құрылғаннан кейін XIX ғасырдың 70-жылдарында Қазақстан халқының тарихы, мәдениеті мен экономикасы бойынша құнды мәліметтер жинайтын статистикалық комитеттер барлық жерде ашылды. Бұл материалдар облыстардың жыл сайынғы "шолуларында" және "естелік кітаптарында" жарияланды. Батыс Қазақстан тарихын зерттеу бойынша Орынбор ғылыми мұрағат комиссиясы үлкен жұмыс атқарды. Ол 1887 жылы құрылды. Комиссия отырыстарында Мұрағат көздері негізінде дайындалған баяндамалар талқыланды. Бұл материалдар "Орынбор ғылыми мұрағат комиссиясының еңбектері"ретінде шыға бастады. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Қазақстанның дала уездерін статист Ф. Щербина бастаған арнайы топ зерттеді. Экспедиция қатысушылары көп томдық "қырғыз жер пайдалану жөніндегі материалдарды"дайындады. Бұл топтың жұмысына Қазақстанның түрлі уездерінің білімді қазақтары да қатысты. 1897 жылғы Ресей империясының алғашқы Бүкілресейлік халық санағы кезінде өте құнды мәліметтер жиналды. Мұнда Қазақстанның шаруашылық қызметі, мәдениеті, тарихы және халық саны туралы мәліметтер қамтылды. XIX – XX ғғ. басында Қазақстан туралы зерттеу жұмыстарын неміс, ағылшын және француз ғалымдары қалдырды. Оңтүстік-Шығыс Қазақстанды ағылшын саяхатшысы және суретшісі Т.Аткинсон егжей-тегжейлі зерттеді. 1848-1855 жылдары ол Жетісу қазақтарының көшпелілерінде болды. Ол жергілікті халықтың өмірінен құнды мәліметтер жинай алды. Ол суретші ретінде көшпенділер өмірінің күнделікті көріністерінің көптеген эскиздерін жасады. Неміс географы, этнографы және тарихшысы Ф. Фон Хеллвальд " Орталық Азия. Пейзаждар мен халықтар". Ол қазақтардың күнделікті өмірін, олардың көрші халықтармен қарым-қатынасын сипаттады. Француз Ш. Е. Ужвальди де Мезе-Ковез Оңтүстік Қазақстан қалалары туралы егжей-тегжейлі зерттеулер қалдырды. 1768–1774 жылдары Қазақстанға жіберілген алғашқы экспедициялардың бірін академик, табиғат зерттеушісі П.С. Паллас басқарды. Экспедиция бағыты Солтүстік-Батыс, Солтүстік және Солтүстік-Шығыс Қазақстан жерлері арқылы өтті. Бұл экспедиция жұмысының нәтижесі ретінде П.С. Палластың «Ресей империясының әртүрлі провинциялары бойынша жасалған саяхат» атты үш бөлімнен тұратын еңбегі жарық көрді (СПб., 1773). Еңбекте қазақ халқының тарихы мен этнографиясы жөнінде құнды материалдар бар. П.С. Паллас қазақтардың тұрмысы мен шаруашылығы туралы: «Олар негізінен ауқатты тұрады. Малдары да көп, сондықтан тұрмыстары да жақсы… Қазақтардың байлығы, негізінен, олардың малы», – деп жазады. Зерттеуші И.Г. Георги Қазақстан аумағына дербес экспедиция ұйымдастырды. 1796 жылы ол «Ресей мемлекетін мекендейтін барлық халықтардың тұрмыс салттары, тұрғын жайлары, киімдері және басқа да есте қаларлық дүниелерінің суреттемесі» атты еңбегін жариялады. Кітапта қазақтардың тұрмыс-тіршілігі, мәдениеті, әдет-ғұрыптары мен салт-жоралары, сондай-ақ шаруашылық өмірінің ерекшеліктері туралы құнды деректер келтірілген. Қазақтарды «ақыл-ой жағынан қызыққыш және білуге құмар» деп сипаттайды. Кіші жүз аумағының табиғи байлықтарын зерттеуде Ресей Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі П.И. Рычков құнды еңбектер жариялады. Өзінің іргелі еңбектерінің арқасында «Орынбор өлкесінің Колумбы» деген даңққа бөленді. Ол кезде Орынбор өлкесіне Кіші жүз жерлері де қарайтын. П.И. Рычков «Орынбор тарихы» және «Орынбор губерниясының топографиясы немесе сипаттамасы» атты құнды еңбектерін жазды. Ол еңбектерде қазақтардың Еділ-Жайық өңіріне Хақназар ханның билігі тұсында келгені жөнінде, Кіші жүз қазақтарының Ресейдің құрамына өтуінің барысы туралы баяндайтын деректер бар. Автор Орынбор қаласының, Жайық пен Орынбор шегаралық шептерінің салынуын, Ресейдің Орта Азия және қазақ даласымен сауда-саттық байланыстарының қалай орнағанын бастан-аяқ баяндайды. Ол Орынбордан Бұхараға бара жатқан көпестерге жергілікті халықтардың тарихы жөнінде, тіпті араб тілінде жазылған болса да, әдебиеттер ала келуге тапсырыс беретін. ХVІІІ ғасырдың аяқ кезінде орыс офицері И.Г. Андреевтің «Орта жүз қырғыз-қайсақтарының сипаттамасы» еңбегі жарық көрді. Автор Сібір шегаралық шебінде ұзақ уақыт қызмет етіп, қазақ халқының өмірі мен тұрмысын зерттеген еді. Өзінің кітабында Орта жүздің тарихы мен шегарасы туралы мәлімет қалдырды. Онда далалықтардың әдет-ғұрыптары мен салт-жоралары кеңінен суреттеледі. Сондай-ақ қазақтардың Ертістің оң жағалауына қашан өткені туралы айтылады. Ресейлік көптеген зерттеушілер Г.Ф. Миллер, В.И. Татищев және басқалар қазақ халқы туралы іргелі еңбектер жазды. Мәселен, Г.Ф. Миллердің «Сібір тарихында» құнды деректер кездеседі. жүктеу/скачать 199,73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|