Реферат тақырыбы: бақ туралы заң. Журналистің құқықтары мен міндеттері
жүктеу/скачать 24,55 Kb.
|
Фарида реферат
- Бұл бет үшін навигация:
- Наполеон
- БАҚ – тың білімдік қызметі
- БАҚ – тың әлеуметтендіруші қызметі
|
ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігі Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті Филология факультеті Журналистика кафедрасы РЕФЕРАТ Тақырыбы: БАҚ туралы заң. Журналистің құқықтары мен міндеттері. Орындаған: ҚЖ-31 Айтбекова Фарида Қабылдаған: Амангелдиева Г.С. Қарағанды 2022 жыл Бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) — арнайы техникалық құралдардың көмегімен, кез келген тұлғаларға әртүрлі мәліметтерді ашық жариялауға арналған әлеуметтік мекемелер. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы Наполеон: «Жауға қарсы жүздеген мың қол әскерден, төрт газеттің ойсырата соққы беру мүмкіндігі зор», — деген. Ал 1840 жылы француз жазушысы О. де Бальзак баспасәзді «төртінші билік» деп атады. БАҚ – тың атқаратын қызметтері: БАҚ – тың атқаратын қызметі әртүрлі, сарапшылардың пікірінше олардың аса маңыздыларына мыналар жатады: ақпараттық, білімдік, әлеуметтендірушілік, мүдделерді тоғыстырушы, саясат субъектілерінің ықпалдасуы, жұмылдыру және т.б. БАҚ – тың ақпараттық қызметі азаматтарға, билік органдарына, қоғамдық институттарға аса маңызды жалпы оқиғалар, құбылыстар, процесстер жайлы мағлұматтарды таратудан тұрады. Бұл қызметсіз кез келген қоғамның толыққанды өмір сүруі мүмкін емес. БАҚ – тың білімдік қызметі азаматтарға әртүрлі ғылым саласынан – қоғамдық – гуманитарлықтан жаратылыстану ғылымдарына дейінгі танымдық хабарларды дайындап, таратуынан көрінеді. Әрине ол толыққанды, жүйелі, арнайы оқу орындарында берілетін ғылымды қамтамасыз ете алмайды. Дегенмен де, қазіргі қоғамда адам өз өмірінің әр кезеңінде білімнің басым көпшілігін осы БАҚ арқылы алады. БАҚ – тың әлеуметтендіруші қызметі адамдардың әлеуметтік ережелерді, құндылықтарды сіңіріп, мінез – құлықтарын қалыптастыруға септігін тигізеді. БАҚ – тың жүйелі түрде күнделікті қалың қауыммен қауышуы оны жеке түлғаны әлеуметтендіруші алғашқы институттар – отбасы, дін, мәдениет ошақтарымен қатар бір орынға қойды Сарапшылар олардың мынадай ерекше белгілерін атап көрсетеді: жариялылық, яғни тұтынушылардың шексіздігі; арнайы техникалық құралдардың, аппаратуралардың болуы; ақпарат таратушының қабылдаушыға біржақты ықпалы; тұтынушы аудиторияның тұрақсыз әркелкілігі. Бұқаралық ақпарат құралдарының еркіндігі адам бостандығының маңызды алғы шарты болып табылады,яғни қоғам мен мемлекеттегі жоғарғы құндылық. Себебі,бұқаралық ақпарат еркіндігінсіз, яғни сөз еркіндігісіз азаматтық қоғамды елестету мүмкін емес. Бұқаралық ақпарат құралдарының еркіндігі адам бостандығының маңызды алғы шарты болып табылады,яғни қоғам мен мемлекеттегі жоғарғы құндылық. Себебі,бұқаралық ақпарат еркіндігінсіз, яғни сөз еркіндігісіз азаматтық қоғамды елестету мүмкін емес. ХХ және ХХІ ғасырларда демократия аясында көп зерттелген саланың бірі – бұқаралық ақпарат құралдары. БАҚ – тың тәуелсіздігі, міндеттері мен мұраттары, қоғам мен мемлекет дамуындағы орыны туралы баяндалған халықаралық құжаттар да, жекелеген ғылыми – сараптамалық тұжырымдар да жеткілікті. Солардың бәрінде ең әуелі белгілі ақпарат көзі арқылы жалпығатаратылатын ойдың еркіндігі жайлы қазып айтылады. Қазақстан – Тәуелсіздік дәуірінің алғашқы жылдарынан бастап баспасөз саласындағы халықаралық беделді құжаттардың аясында БАҚ – тың еркіндігін қамтамасыз етіп келе жатқан мемлекет. Ақпарат құралдары бостандығының кепілі – Ата заңымыз және Республика Президенті. Президент 1998 жылдың 3 – шілдесінде БАҚ – ты өндірістік және тарату кезіндегі қосымша құн салығынан босату туралы Жарлыққа қол қойды. Республика 1991 жылдан бері қарай ақпарат құралдары туралы заңнаманы ұдайы жетілдірумен болды. Осы жылғы 28 – тамызда «Баспасөз және басқа бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заң қабылданды. Ол елімізде мемлекеттік емес БАҚ – тың пайда болуына және жедел дамуына қолайлы жағдай туғызды. Халықтың ақпарат алу және талдау мүмкіндігі молайды. Енді осы оң үрдісті одан әрі дамытудың құқықтық негіздері қажет бола бастады. Соған орай Елбасы 1997 жылы 3 – желтоқсанда « Қазақстан Республикасының біртұтас ақпарат кеңістігін қалыптастыру туралы» Жарлыққа қол қойды. Президенттің тапсыруымен 1999 жылы жаңа заң күшіне енді. Көп ұзамай, 2001 жылы оған елеулі өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы заңдардың қай – қайсы да БАҚ – ты демократияландыру, әлемдік талаптарға сай жетілдіру және саясаттан тыс дамуына жол ашу үшін арынша тиімді болғаны ерекше атап айту керек. Жетістігің бар болса, желпінтіп айтсаң да, жалауларып айтсаң да жарасады. Қазақстанда БАҚ – ты саяси – экономикалық даму сатыларына сәйкес жетілдіру үрдісі осылай ұдайы жүріп жатты. Тұжырымдамада мына маңызды міндеттерге айрықша назар аударылды және жүзеге асырылу жолдары белгіленді: Ақпарат саласы мәселелері жөніндегі заңнаманы жетілдіру. Отандық және мемлекеттік – бұқаралық ақпарат құралдарының бәсекеге қабілеттілігін дамыту. Ақпараттық – телекоммуникациялық инфрақұрылымын дамыту. Сандық теледидарды енгізу. Осы үш міндеттің бәрі республикадағы барлық сипаттағы БАҚ – тың одан әрі өркендеуіне айрықша ықпал етті. Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдағы рөлі сөз болғанда көбіне ел мүддесі, ұлттық ақпараттық қауіпсіздік және идеология тұрғысынан қараймыз. Бұл ретте медианың қоғамдағы қызметін кеңірек қарастырғанымыз жөн болар. Қазіргі таңда бұл мәселе күн тәртібінде тұр. Өйткені бұқаралық ақпарат туралы жаңа заң жобасы қоғамдық талқылаудан өтіп жатыр. Әлбетте, масс-медиа саласындағы мәселелер сөз болғанда қоғамдағы әр пікір маңызды. Халық пен билікті түйістірер бір мақсат болса, ол – Қазақстанды демократиялы, дамыған, бақуатты елдер қатарында көру. БАҚ-ты үкімет пен билеуші партияның қолшоқпары, халықты бір идеяға топтастыратын үгіт-насихат құралы ретінде қолдану – ескіліктің сарқыншағы, дамымаған жабық қоғам белгілерінің бірі екені сөзсіз. Сондықтан ашық ақпараттық кеңістік пен мықты медиа нарықтың қалыптасуы дамыған елге тезірек жетудің алғышарттарының бірі болмақ. Баспасөз еркіндігі – тәуелсіз Қазақстанның демократиялы қоғам құрудағы басты кепілі. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа Жолдауында «Тәуелсіз әрі жауапкершілігі жоғары бұқаралық ақпарат құралдары болмаса, қоғамды одан әрі демократияландыру мүмкін емес екеніне сенімдімін» деген сөзі пікірімізді қуаттай түседі. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы өз сөзінде мемлекеттің мүддесін, қоғамның сұранысын және медиа саласының даму үрдісін ескере отырып, БАҚ туралы заңды қайта қарау керегін атап өтті. Көп ұзамай-ақ Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі жаңа заң жобасын әзірлеуге кірісті. Қазіргі таңда 63 cарапшыдан құралған жұмыс тобының алғашқы отырысы өтіп үлгерді. Министр Асқар Омаровтың айтуынша, отырыста негізінен журналистің мәртебесі, құқықтық қорғалуы, мемлекеттік тапсырыс және басқа да тақырыптар талқыланған. Жаңа заңға қатысты қоғамда кеңінен көтерілген мәселенің бірі – әлеуметтік желіде ақпарат тарататын пабликтер мен белсенді қолданушыларға арнайы статустың берілуі. Бұл, керісінше, әлеуметтік желідегі бақылауды күшейтіп, сөз еркіндігіне кедергі болады деп алаңдайтындар бар. Расында, әлеуметтік желілерге демократия құндылықтарын бұзбай, құқықтық жауапкершілік арту өзекті мәселе екені сөзсіз. Кей платформалардың шектен тыс күш пен ықпалға ие болуы әлем елдерін алаңдатып отыр. Әсіресе кейінгі кездегі геосаяси ахуал мен кейбір елдердің ақпараттық саясаты бұл салаға да құқықтық реттеудің керегін көрсеткендей. Бірақ сөз бостандығының дамуына айтарлықтай серпін берген әлеуметтік желілерді «бақылау» мен «заңға бағындырудың» көзге көрінбейтін шекарасы қайда? Шартараптың түкпір-түкпірінде бұл мәселеге бас ауыртып жүргендер жетерлік. Наурыз айында Ұлыбританияның технологиялар және цифрлық экономика министрі Крис Филп интернеттегі қауіпсіздік туралы заң жобасы арқылы үкіметтің цифрлы реттеу жоспарын баяндады. Онда өркендеген демократияны қолдайтын жеңіл тәсілдер туралы қарастырылған. Бұл «Әлеуметтік желілерді демократиялы жолмен реттеудің әдістері қандай болу керек?» деген сұрақтың өзектілігі күн сайын артып бара жатқанын көрсетеді. Әсіресе кейбір платформалардың Ресейдің мемлекеттік RT арнасын Еуропа аумағында бұғаттауы алпауыт технологиялық компаниялардың ақпараттық саясат пен медиа нарықтағы үлкен ойыншылардың біріне айналғанын тағы бір рет дәлелдеді. Жалпы, демократия философиясында қоғамдық пікірталас демократиялық деп саналуы үшін негізгі екі шарт орындалуы керек. Біріншіден, оған азаматтар қатысуға тиіс. Екіншіден, пікірталас арқылы халықтың белгілі бір мәселе туралы білімінің артуы шарт, яғни, жан-жақты ақпарат алуы маңызды. Әлеуметтік желі осы екі шарттың да орындалуына мүмкіндік береді. Алайда технологияның дамуымен онлайн әлімжеттік, жалған ақпарат, қоғамдағы поляризация, сенімнің жоғалуы және ұлттық қауіпсіздікке сырттан төнетін қауіп секілді жаңа мәселелер туындай бастады. Әлеуметтік желінің қоғамдағы мүмкіндіктері мен мәселелерін зерттейтін ұлыбританиялық Norms for the new public sphere жобасы өз баяндамасында саясаткерлер үшін нұсқаулық бола алатын төрт негізгі ережені ұсыныпты. Ең алдымен, талқылауларға қатысуға бәріне тең заңды құқық берілуі керек делінген. Екіншіден, платформалар, реттеуші органдар және қатысушылар шындыққа жанаспайтын ақпаратты жариялаудан бас тартуы қажет. Үшіншіден, платформалар, реттеушілер мен қатысушылар неге осы позицияны ұстанатынын түсіндіріп, дәлелдер келтіруі керек немесе басқалар ұсынған шешімдерге құлақ асып, керек болса өз ұстанымын өзгертуге дайын болуы маңызды. Сондай-ақ бүкіл тарап айтылған пікірлерді қорытуға және ойлануға уақыт ала білуге тиіс. Баяндама авторларының айтуынша, бұл ережелер демократиялық қоғамдық өмірде этикалық әрекеттерді айқындауға және демократияға қызмет ететін сапалы журналистиканы анықтауға көмектеседі. Әлеуметтік медиамен байланысты заңнама күшеймесе, азаймасы анық. 2021 жылы америкалық Freedom House ұйымы кем дегенде 24 ел платформалардағы контентті реттеу мәселесін қарастырып жатқанын мәлімдеді. Еліміздегі БАҚ саласына қатысты келесі үлкен мәселенің бірі – оның толығымен мемлекеттің иелігінде болуы. Қаржыландыру көзіне қарай кез келген медиа өнімді үшке бөлуге болады: мемлекеттік, коммерциялық және бұқаралық (public). Еліміздегі БАҚ-тың көп бөлігі мемлекеттік басқару моделімен жұмыс істейді. Сарапшылардың айтуынша, бұл модельде мемлекет қаржыландырып қана қоймай, редакциялық саясатқа ықпал етеді. Олардың мандаты көбіне мемлекеттік лауазымды тұлғалар мен олардың қызметін жағымды жағынан көрсетуді талап етеді. Мемлекеттік БАҚ-мүмкіндігі кең, табиғи апат кезінде бүкіл халықты жедел құлақтандыру секілді міндеттерді орындауға қауқарлы. Дегенмен, көп жағдайда елдегі жетекші партияның ығына жығылатыны бар. East Anglia университетінің ғалымдары медианың мұндай түрі сөз бостандығы төмен елдерде кеңінен таралатынын айтады. Ал коммерциялық ақпарат құралдарының редакциялық саясаты бизнес үлгіге негізделген. Инвестордың, жарнама берушінің және аудиторияның сұранысын қанағаттандыруға тырысады. Жарнама нарығы жақсы дамымаған қоғамдарда табыс үшін шоу-бизнес және оқырманды елең еткізетін мағынасы «жеңіл» ақпарға басымдық беріледі. Осылайша, бизнес жобаның салмақты, сапалы журналистикадан алыстап кетуі ғажап емес. Бұқаралық немесе қоғамдық медиа көбіне дамыған демократиялы қоғамда кездеседі. Бұл ақпарат құралдары қаржыны мемлекеттен немесе жарнама мен демеушілерден алады. Бірақ редакцияның саясаты мен мемлекеттің, жеке тұлғалардың мүддесінің арасында нақты шекара белгіленген. Бұқаралық ақпарат құралдарын қаржыландырудың әлемде ең көп таралған түрі – лицензия үшін төлем. Оны Ұлыбританияда, Жапонияда және Оңтүстік Кореяда кездестіре аламыз. Ал Норвегия, Швеция және Финляндия секілді кейбір елдерде бұқаралық ақпарат құралдарының ақысы салық пен коммуналдық төлемдерге қосылған. Кейбір қоғамдық медиа ұйымдар аралас модельді қаржыландыруды пайдаланып, бірнеше кіріс көздеріне сүйенеді. Ақпарат құралдары жоғарыда айтылған үш түрлі үлгіде қызмет етеді. Еліміздегі жаңа заң жобасында мемлекеттің редакциялық саясатқа ықпалын шектейтін нормалар қажет-ақ. Уақыт талабы солай дейді. Бұл қадамның демократиялық қоғам құрып қана қоймай, экономиканың өсуіне тікелей әсер ететінін көрсететін зерттеулер де бар. Сөзіміз дәлелді болу үшін 1997-1999 жылдардағы зерттеулердің нәтижесін мысалға келтірсек. Онда баспасөзді қатаң бақылайтын елдердің нарығында компаниялардың жан басына шаққанда әлдеқайда аз тіркелгені анықталған және банк жүйесі де артта қалғаны айтылады. Осылайша, еліміздің кеңес дәуірінен қалған ақпараттық саясатын жетілдіру арқылы Қазақстанның дамыған елдер қатарына қосылу процесіне айтарлықтай үлес қоса аламыз. Медиа тақырыбындағы зерттеулер мен ғылыми тұжырымдар бірауыздан тәуелсіз баспасөз бен дамыған қоғам арасында айқын байланыстың барын көрсетіп келеді. Біз үшін жалғыз таңдау – даму мен трансформация жолы. Журналист ақпаратты іздестіруді жүзеге асыруға, сұратуға, алуға және таратуға құқықты. Журналист мемлекеттік органдарға, барлық меншік нысанындағы ұйымдарға баруына және өзінің қызмет бабындағы міндеттерін жүзеге асыруға байланысты олардың лауазымды адамдарының қабылдауында болуға, жабық шара өткізу туралы шешім қабылданғаннан басқа жағдайда өзін тіркеген орган өткізетін барлық шараларға қатысуға құқықты. Журналист ҚР Заң актілерінде тыйым салынған жағдайларды қоспағанда, жазбалар, соның ішінде оларды дыбыс-бейне техникасын, кино-фото түсіру құралдарын пайдалана отырып жасауға құқықты. Журналистің куәлігін көрсету арқылы дүлей апаттар болған аудандарда, митингілер мен демонстрацияларда, сондай-ақ қоғамдық, топтық және жеке мүдделер мен наразылықтарды өзге де білдіру нысандарына қатысуға құқықты. Журналист құжаттар мен материалдардың мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтері бар үзінділерін қоспағанда олармен танысуға рұқсат алуға құқықты. Журналист алынатын ақпараттың дұрыстығын тексеруге кезінде мамандарға жүгінуге құқықты. Журналист өзі дайындаған хабарлар мен материалдарға талап қойып, шартты атын (бүркеншік атын) көрсетіп таратуға құқықты. Журналист материалдың мазмұндық редакциялық түзетуден кейін оның жеке сеніміне қайшы келсе, оған өз қолы қойылып жариялануынан бас тартуға құқылы. Журналист авторлық және ақпарат көздерінің құпиясы соттың талап етуімен жарияланған жағдайларды қоспағанда бұл құпияларды сақтауға құқығы бар. Журналистің міндеттері: 1) Журналист ҚР заңдарын басшылыққа ала отырып, өзі шарттық қатынастарда тұрған БАҚ қызмет бағдарламасын жүзеге асыруға міндетті. 2) Журналист шындыққа сәйкес келмейтін ақпарат таратпауға міндетті. 3) Журналист ақпарат ұсынған адамдардың авторлығын көрсету туралы олар жасаған өтініштерді қанағаттандыруға міндетті. 4) Журналист жеке және заңды тұлғалардың заңды құқықтары мен мүдделерін құрметтеуге міндетті. 5) Журналист ҚР заңдарына сәйкес өзіне жүктелген өзге де міндерді орындауға міндетті. жүктеу/скачать 24,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|