Өзгерменің өрісі дегеніміз сандық қатар белгілерінің ең үлкен және ең кіші шамаларының арасындағы айырмашылық. Ол статистикада R-әрпімен белгіленеді және келесі формуламен есептеледі:
R=Xmax- Xmin, мұндағы,
Xmax- сандық қатардың ең үлкен мәні;
Xmin- сандық қатар белгілерінің ең кіші мәні.
Орташа сызықтық ауытқу дегеніміз әрбір белгінің жеке мәнінен арифметикалық орташа шаманы алып, одан шыққан ауытқу қосындыны белгі санына немесе әр қатардағы ауытқу көрсеткіштерін жиіліктеріне көбейтіп, ал оның қосындысын сол жиіліктің жалпы жиынтығына бөлгеннен шыққан шаманы айтады
Статистикада орташа сызықтық ауытқу d- әрпімен белгіленеді және оны келесі формуламен анықтаймыз:
Х - белгілердің жеке сандық мәндері;
Х- белгілердің орташа шамасы;
n- белгілердің саны;
f- жиілік көрсеткіштерінің жеке мәндері;
- жинақтау ( қосынды) белгісі.
Шашыранды (дисперсия) деп әрбір қатардағы белгінің жеке мәнінен арифметикалық орташа шаманы алдындағы айырмаларды екі есе дәрежелеп және бір-біріне қосып, одан шыққан ауытқу қосындыны белгі санына немесе дәрежеленген ауытқу көрсеткіштері жиіліктеріне көбейтіп, оның қосындысын сол жиіліктің жалпы жиынтығына бөлінгеннен шыққан бөліндіні айтады. Сонымен, шашыранды дегеніміз орташа сызықтық ауытқудың жақша ішіндегі көрсеткіштерді дәрежелеу. Оны гректің ( сигма шаршы) - әрпімен белгілейді және келесі формуламен есептеледі:
III.Қорытынды
Орташа шама – статистикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын маңызды ұғым. Ол мәліметтер жиынын сипаттауға, салыстыруға және жалпы тенденцияларды анықтауға мүмкіндік береді. Орташа шаманың түрлері әр түрлі есептеулерде қолданылады: арифметикалық орташа жиі кездесетін мәндерді сипаттаса, геометриялық орташа қаржылық есептерде маңызды. Гармониялық және квадраттық орташа да өз кезегінде нақты мәселелерді шешуде қолданылатын тиімді құрал болып табылады.
Мұнда:
• — үйлесімдік орташа шама,
• — шамалар саны,
• — әрбір жеке шама.
Үйлесімдік орташа көбінесе шамалардың қосындысы емес, кері шамаларға байланысты есептеулер үшін пайдалы, мысалы, екі объекттің орташа жылдамдығын есептеу кезінде қолдануға болады.
Достарыңызбен бөлісу: |