6 Стрессті тудыратын факторлар Шамадан артық стрессті «дистресс» деп атайды. Ол адам басында қайғы, бақытсыздық, ауру-сырқау, мұқтаждық, жарақат болған кезде орын алады.
Стрессті тудыратын факторларды «стессорлар» деп атайды. Оның негізгі себептері: температураның, атмосфера, қысымы мен ылғалдылықтың ауытқуы; сізге жақын жерде бос жүрген аң; тым жарқыраған шам, у-шу, ыстық, жабық кеңістік; ішкі улармен, ағза гармондарымен, дәрілермен белсендірілген паразиттер немесе вирустар; мақсат пен идеал арасындағы нәтижеге деген қажеттілік пен тиісті мерзім ішінде оған қол жеткізу арасындағы тартыс; басшылықпен, жақын адаммен, өз-қзіңмен тартыс; салауатты өмір сүрмеу, ауырсыну және ішкі жайсыздық; ағзада стимуляторлар мен депрессанттардың жоғарғы деңгейде болуы; омыртұалардың орнынан жылжып кетуі және т.б.
Сондай-ақ Ганс Селье стресс аффектілерінің үлгісін жасаған. Үлгі үш сатыдан тұрады. Бірінші – қобалжу және мобилизация сатысы, бұл адамдар стрессордың қатысып отырғанын байқағанкезде болады: мысалы, сіз университеттің бірінші сынағында өзіңізді қызық сезініп сұраққа қорқа отырып жауап бересіз. Әрі өз күшіңізді жинақтай бастайсыз және қалған оқу жылында жақсы оқу керек деп өзіңізге уәде бересіз. Келесі саты – қарсыласу. Стрессормен дербес күресуге дайындаласыз. Қарсыласу кезінде адамдар түрлі жағдайларды қолданады. Стрессорды жеңу кейде сәтті болады, бәрақ ол физикалық және психологиялық жалпы күйге тәуеді. Мысалы, сіздің қарсыласуыңыз оқуға ұзақ уақытты арнау формасында болуы мүмкін. Сондықтан да сіздің үлнеріміңіз жоғарлайды. Бұл мазасыздану мен ұйқысыз күндердің есебінен іске асуы ықтимал.
Егер қарсыласу адекватты болмаса, модельдің соңғы сатысы қажуға жетеді. Қажу сатысы кезінде адамның қабілеті стрессордың төмедеуіне бейімделеді. Бұл жағдайда стресстің жағымсыз салдарынан физикалық ауру, жиі ашулану немесе маңызды жағдайды шындықпен байланыстыжоғалтпау және дезориентация белең алады.
Тұмыс қалпы адамдардың денсаулығына орасан зор ықпалын тигізетініне көптеген дәлелдер келтіруге болады. Стресс орта жасатғылар үшін көптеген аурулардың дамуында белгілі рөл атқарады. Мысалы, тұрмыс қалпы тұлғаның ерекшелік, генетикалық бейнелеу және стресс секілді факторлардың күрделі байланысынан жүрек ауруы туындайды. Солайша ер адамдар әйелдерге қарағанда жиі жүрек ауруының құрбаны болады, көптеген зерттеулер бойынша стресс-факторлары және жүректің-тамырлары ауру жүйесі көп жағдайда ер адамдардан табылған. Бұл зерттеуден өз зейінін тұлға типіне және адамның стресске қатынасына шоғырландырып, өз күшіне сену немесе жағымсыздық секілділерді қабылдау мүмкіндігінен нені айқындауға болатынын қарастырамыз.